Toezicht op de ICT: In bed met het BIT

Het Bureau ICT Toetsing (BIT), het geesteskind van Ton Elias, heeft zijn eerste ict-project afgeschoten. En met reden. Helaas lijkt er bij nader onderzoek sprake te zijn van een opzetje tussen controleur en gecontroleerde.

In de april 2016-editie van het Computable Magazine besprak ik in mijn rubriek ‘Data revival’ in het artikel ‘Mi(se)rabile Dictu’ het wel en wee van de Dienst Ict uitvoering (Dictu) van het ministerie van Economische Zaken. Dictu levert hosting en beheerservices aan overheidsorganisaties binnen en buiten Economische Zaken en doet dat dramatisch slecht. Het werk gebeurt door enkele grote ict spelers (Atos voorop, onthoud die naam), wat Dictu zelf niet belet permanent uit te dijen tot ondertussen meer dan dertienhonderd mensen. De schadelijke gevolgen voor klanten beperken zich niet tot hoge hosting- en beheerkosten. Complete ict-projecten van klanten worden gefrustreerd. Als u wilt nalezen: hier het Magazine artikel en hier de onopgesmukte versie op de site computable.nl. En hier de reactie van de Dictudirecteuren, alleen intern verspreid natuurlijk.

Nu, bijna vier maanden nadat ik mijn Dictu-artikel publiceerde, is er in de service naar de Dictu-klant die bij mij aan de bel trok nog niets verbeterd.

Twee omstandigheden maken de schade die Dictu aanricht extra groot. Een is dat Dictu zijn diensten aanbiedt aan andere ministeries. In de Nederlandse bestuurlijke verhoudingen betekent dit dat wanprestatie nauwelijks wordt gecorrigeerd. Zoiets vereist namelijk afstemming op top-ambtelijk of zelfs ministerieel niveau. De andere is dat Dictu het concept hosting en beheer eindeloos oprekt. De meest vergaande stap daarin is dat Dictu begin 2015 doodleuk is begonnen met de aanbesteding van een te ontwikkelen softwarepakket voor zijn klanten, een zogenaamd zaaksysteem. Met hosting en beheer heeft het niets te maken. Dictu denkt dat zij het beter kan dan de markt en het geld bij EZ klotst tegen de plinten. Net als bij de hosting gaat Dictu het werk natuurlijk niet zelf doen. Er komt een aanbesteding die vanzelfsprekend wordt gewonnen door een van de grote bevriende ict-partijen die het reguliere werk van Dictu al doen.

BIT to the rescue!

Terwijl ik mijn Dictu-artikel schrijf verschijnt er een artikel over Dictu op de website van iBestuur. Het Bureau Ict Toetsing (BIT), het paradepaardje van de ict-commissie Elias, adviseert om de zaaksysteem-aanbesteding te staken omdat deze aan alle kanten rammelt. Dit BIT-advies wordt subiet overgenomen door de eindbaas van Dictu, Minister Henk Kamp. Exit aanbesteding. Exit faalproject. Exit verspilling belastinggeld. En kudos voor BIT-bedenker Ton Elias, die naar eigen zeggen al 980 miljoen euro voor ons belastingbetalers heeft verdiend.

Voor ondergetekende is wat het BIT hier doet toch verrassend. In diverse artikelen in iBestuur en Computable heb ik betoogd dat het BIT als toezichthouder/scherprechter een kansloos idee is. En tot dan toe hebben de ontwikkelingen mij gelijk gegeven. BIT beoordeelt het mega-faalproject Modernisering GBA. Advies: meer doorlooptijd en veel meer geld. BIT beoordeelt de PGB-ramp. Advies: meer geld en veel meer doorlooptijd. Nog even en ict-probleemprojecten staan in de rij voor een BIT-advies. Dit keiharde BIT-oordeel richting Dictu keert deze trend.

Als faire criticaster van het BIT schrijf ik een opiniestukje voor de Computable. Ik plaats een paar kritische kanttekeningen, maar geef toe dat het BIT datgene doet wat Ton Elias had bedacht: als ‘sluis’ fungeren waar publieke ict-projecten doorheen moeten komen. Wijst het BIT op grond van een aantal ‘gezond verstand regels’ met de duim omlaag, dan gaat het project niet door. Je kunt opmerkingen in de marge maken maar zonder het BIT waren vele miljoenen aan belastinggeld door het Dictu-putje gespoeld.

Deep Throat: niets van waar!

Mijn opiniestukje heeft de Computable niet gehaald. Niet omdat het slecht was (oordeel zelf, concept hier) maar omdat iemand een e-mail naar de Computable-redactie had gestuurd waarin gedetailleerd werd beschreven hoe de zaken echt waren gelopen. En dat verhaal spoorde niet met het BIT-epos van een door haar afgeschoten ict project:

Samengevat gebeurt volgens Deep Throat het volgende: Op 26 januari 2015 doet Dictu een aanbesteding de deur uit. Eerder al is de markt geïnformeerd. De belangstelling is groot.

De winnaar is de beste ict-huisvriend van Dictu: Atos. Dictu en Atos gaan een concretiseringsfase in. Dan gebeurt er iets ongebruikelijks: Dictu en Atos komen er niet uit. Dus verder met de op een na beste leverancier.

Het Atos-rondje herhaalt zich een aantal keer met achtereenvolgens Genetics, Capgemini en Accenture; op Genetics na usual suspects. Het afdalen van de leveranciersladder kost ruim negen maanden: van 4 april 2015 tot 20 januari 2016. Op 10 februari valt dan officieel het doek met een mededeling aan de inschrijvers dat de aanbesteding wordt stopgezet. Met de aanbieders op nummer vijf en lager wordt niet meer gesproken.

Wat er zich in 2015 allemaal heeft afgespeeld vertelt de e-mail aan Computable niet, maar dat het bij Dictu ongezellig is geweest laat zich raden. De trekker van de aanbesteding – vanzelfsprekend een externe, want Dictu zelf vermag niets – gaf in elk geval halverwege de pijp aan Maarten, volgens de informant omdat hij zich als professional niet meer kon verenigen met de gang van zaken.

Op 11 februari 2016, één dag nadat de leveranciers zijn bedankt voor hun onbeloonde inspanningen, komt het BIT met zijn advies. In dat advies – geen rapport maar een brief aan de minister Kamp – wordt met geen woord gerept over het vastgelopen aanbestedingstraject.

Dictu en BIT: een stinkend(e) zaak(systeem)

Deze timeline suggereert sterk dat het BIT een ict project heeft afgeschoten dat al was overleden. Het motief laat zich raden: punten scoren voor de Tweede Kamer. Bedenk dat Elias het BIT maximaal zeven jaar heeft gegeven zijn werk te doen; daarna kunnen ambtenaren het zelf.

De klok tikt dus voor het BIT. Net als elke andere (overheids)organisatie wil het BIT overleven. Dan moet je scoren. En laat Dictu nou met een gefaalde aanbesteding in de maag zitten waar ze van af moesten, zonder al te veel schade in de relatie met circa tien ict bedrijven die goud geld hebben gespendeerd aan een aanbesteding. Win-Win. Je strenge imago als BIT oppoetsen en tegelijk de beoordeelde organisatie een dienst te bewijzen is gewoon onweerstaanbaar.

Het voorgaande relaas bevat één zwak punt: Dictu zit natuurlijk niet te wachten op negatieve publiciteit. Dus publiceert het BIT gewoon niet. Het gaat BIT om de kill stats. Bij iBestuur lezen ze echter elke Kamerbrief die over ict gaat en in één zo’n brief werd terloops melding gemaakt van het negatieve BIT-advies. Het BIT zelf bleek bij navraag te zijn ‘vergeten’ om haar adviesbrief te publiceren.

Tenzij het BIT met een plausibele en controleerbare weerlegging komt, moet elk volgend BIT-advies dat een overheidsorganisatie schijnbaar pijn doet met grote scepsis worden bekeken. Het BIT lijkt in korte tijd onderdeel te zijn geworden van de intransparante, niet-integere ict-praktijk die het moet controleren. In plaats van echte ict-faalprojectente stoppen, kiest BIT ervoor om samen met een organisatie waarop ze toezicht uitoefent een toneelstukje op te voeren voor de Kamer. Dat het BIT door Elias en het Kabinet op een volstrekt kansloze manier is opgehangen onder de Rijks-cio is wel een verzachtende omstandigheid, maar geen excuus. Mensen en organisaties zijn integer als het moeilijk wordt en dan pas blijkt of een individu of een organisatie integer is. Welnu, het BIT heeft op de integriteitstest gefaald.

BIT en Dictu: een vervolg?

Terug naar mijn Computable-stuk over Dictu. Dat artikel ging niet over een zaaksysteem-aanbesteding maar over Dictu’s kerntaak: hosten. De suggestie dat Dictu ook bij de kerntaken faalt, wordt bevestigd door een tweede Deep Throat, iemand met een Dictu-toegangspasje. Deze persoon meldt dat er nog een groot project loopt, genaamd RWO Generiek. RWO staat daarbij voor ‘RijksWerkOmgeving’, want voor minder doet Dictu het niet.  ‘Generiek’ staat zoals altijd bij overheidsprojecten voor een project zonder specificaties en eenduidig eindresultaat. Volgens deze bron slaat het RWO Generiek-programma qua faalkansen en potentiële schade voor de belastingbetaler alles wat Dictu verder doet. Net als bij het zaaksysteem weet binnen Dictu iedereen, van de portier tot de directie, dat RWO Generiek verkeerd gaat aflopen. Oordeel zelf hier. De Dictu-directie geeft onomfloerst toe dat het programma aan puinhoop is.

Terwijl Dictu en BIT broederlijk de Kamer bij de neus nemen loopt een enorm ict-programma dus totaal uit de hand. Ik meld RWO Generiek voor nader onderzoek aan bij het BIT – en graag deze keer een echt rapport. Met onderbouwing. En misschien, heel misschien zijn er politieke partijen die de grootschalige verspilling van geld aan ict door clubs als Dictu onderwerp wil maken van de komende verkiezingscampagne.

Dictu grossiert in ict-faalprojecten. De overheid kent vele Dictus. Tijd om er wat aan te doen!

Naschrift: Bij het afronden en checken van dit artikel kwam een derde Deep Throat met weer een twist in de Dictu-BIT-zaaksysteem saga. Dictu zou na het mislopen/afschieten van de eerdere aanbesteding doodleuk een nieuwe zaaksysteem-aanbesteding de deur uit hebben gedaan; niet volgens de trage aanbestedingsroute die eerder werd gevolgd, maar door middel van een turbo-gunning aan een raamcontracthouder/huisvriend. En de winnaar is … Atos!

Het ministerie van Economische zaken heeft desgevraagd aan Computable bevestigd dat er inderdaad weer een zaaksysteem is aanbesteed en gegund aan Atos. Via een minicompetitie waaraan alleen de vaste huisvrienden mochten deelnemen. Natuurlijk roept dit allerlei vragen op. Een daarvan is of er überhaupt wel sprake is geweest van een een-tweetje tussen BIT en Dictu of dat het BIT volledig eigenmachtig een reeds afgeblazen project naar de schroothoop heeft verwezen. Computable heeft inmiddels vervolgvragen uitgezet. Wordt ongetwijfeld vervolgd.