Naar verwachting wordt op 1 juli dit jaar de gewijzigde Aanbestedingswet 2012 van kracht. Dit artikel bespreekt de tien belangrijkste gevolgen die dit heeft op it-aanbestedingen bij overheidsinstellingen.
De huidige aanbestedingsregels zijn van toepassing sinds 1 april 2013. Net nu de meeste ‘aanbesteders’ deze goed in de vingers hebben worden de regels wederom verder aangepast, zowel in de wet als ook in de Gids Proportionaliteit. De belangrijkste reden voor deze aanpassingen is het door de Europese Unie willen aanjagen van duurzaamheid en innovatie. De basisprincipes van de Aanbestedingswet zijn (uiteraard) niet gewijzigd, wel zijn diverse belangrijke artikelen aangepast. Dit artikel behandelt de belangrijkste aanpassingen die relevant zijn voor it-aanbestedingen.
Naast de veranderingen bij it-aanbestedingen die in dit artikel worden besproken bevat de nieuwe wet diverse andere aanpassingen die minder relevant zijn voor it-vraagstukken. Zo verdwijnt het verlichte regime voor ‘2b diensten’ zoals zorg- of onderwijsdiensten, zo komt er een apart aanbestedingregime voor sociale diensten en zo veranderen de regels omtrent concessies en nutsvoorzieningen. Voor alle details van de wijzigingen in de wet, klik hier.
Waarom aanpassen?
De huidige regels stammen uit 2004 en de meest recente aanpassingen zijn van 1 april 2013. Modernisering van de regels, die volgt uit nieuwe Europese aanbestedingsrichtlijnen en de jurisprudentie van het Hof van Justitie van de Europese Unie, is nu opnieuw gewenst met name vanwege ontwikkelingen op economisch, sociaal en politiek vlak. Belangrijke reden is ook dat het wenselijk wordt geacht overheidsopdrachten (als substantieel onderdeel van de gehele inkoopmarkt) meer dan nu het geval is te gebruiken als aanjager voor duurzaamheid en innovatie.
Met de aanpassingen worden de volgende veranderingen beoogd:
• Meer ruimte voor duurzaamheid en innovatie, onder andere door meer ruimte voor dialoog met bedrijven.
• Meer vrijheden bij opdrachten die ‘de samenleving ten goede komen’ door meer speelruimte omtrent sociale aspecten, milieugebied, werkgelegenheid en maatschappelijke integratie.
• Verdere vermindering van de bureaucratie en eenvoudigere en efficiëntere regels.
• Meer kansen voor het mkb omdat dit een belangrijke aanjager is voor werkgelegenheid, groei en innovatie;
• Verder terugdringen van corruptie, belangenconflicten en onrechtmatige praktijken.
• Een betere regeling voor de verwerving van ‘sociale diensten’ (zoals onderwijs en zorg) omdat deze vaak niet grensoverschrijdend zijn en per land sterk verschillen door culturele tradities.
De impact op it-aanbestedingen
Zoals gemeld is er een flink aantal veranderingen. Een groot aantal zaken verandert echter ook niet. Onderstaand zijn de tien belangrijkste veranderingen beschreven die relevant zijn voor it-aanbestedingen.
1. De Eigen Verklaring wordt ingewisseld voor het ‘Uniform Europees Aanbestedingsdocument’, inclusief het (al bestaande) beginsel dat alleen de geselecteerde inschrijver bewijsstukken hoeft over te leggen. Wel wordt toegevoegd dat bewijsmiddelen al tijdens de procedure opgevraagd mogen worden wanneer dit nodig is voor een goed verloop van de procedure.
2. De minimale termijn voor het publiceren van de laatste nota van inlichtingen verschuift van zes naar tien dagen voor de uiterste datum voor het indienen van de inschrijvingen. De overige termijnen van de openbare en niet-openbare procedures blijven gelijk (mits alle informatie-uitwisseling digitaal gebeurt).
3. De term ‘marktconsultatie’ wordt expliciet genoemd (dit was niet het geval) waaruit mag worden afgeleid dat het als wenselijk wordt gezien dit in relevante gevallen te doen. Zeker in de snel veranderende wereld van it zijn marktconsultaties vaak uiterst nuttig.
4. De ‘openbare’ en ‘niet-openbare’ procedure worden niet meer als de standaardprocedures benoemd waar alleen in uitzondering van kan worden afgeweken. Alle procedures worden als gelijkwaardig gezien en doordat er twee nieuwe procedures worden ingevoerd, is het raadzaam vooraf uitgebreider te onderzoeken welke procedure het meest passend is. De nieuwe procedures zijn zeer geschikt voor innovatieve it-projecten. Deze nieuwe procedures zijn:
* ‘Innovatiepartnerschap’, waarbij de mogelijkheid wordt geboden om effectiever met innovatiegericht inkopen om te gaan. Deze procedure is bedoeld ‘voor een opdracht die is gericht op de ontwikkeling en aanschaf van een innovatief product of werk of een innovatieve dienst welke niet reeds op de markt beschikbaar is en waarbij door middel van onderhandelingen met een of meer van hen naar definitieve inschrijvingen wordt toegewerkt’. Het moet hier wel gaan om innovatieve producten (of diensten of werken) waarbij de volgende definitie wordt gehanteerd: ‘de toepassing van een nieuw of aanmerkelijk verbeterd product, een nieuwe of aanmerkelijk verbeterde dienst of een nieuw of aanmerkelijk verbeterd proces’.
* De ‘Mededingingsprocedure met onderhandeling’ komt in de plaats van de ‘Onderhandelingsprocedure met aankondiging’. Hierbij wordt door middel van onderhandelingen met een of meer leveranciers naar definitieve inschrijvingen toegewerkt, waarbij het gaat om aanbesteding van innovatieve oplossingen, in het geval dat gemakkelijk beschikbare oplossingen niet volstaan of indien technische specificaties niet nauwkeurig genoeg kunnen worden vastgesteld. Eveneens kenmerken van complexe ict-projecten.
5. Er mogen eisen gesteld worden aan de milieubelasting van de productiemethode, de mate van recycling van de leveringen of de arbeidsomstandigheden van werknemers die worden ingezet bij de uitvoering van een opdracht. De voorwaarde blijft dat de eisen proportioneel zijn. Zowel milieu, recycling als arbeidsomstandigheden zijn een issue bij veel (hardware) it-aanbestedingen.
6. Het eisen van keurmerken wordt toegestaan, echter wel onder de voorwaarden dat het geen onevenredige administratieve last mag opleveren, proportioneel moet zijn en innovatie niet mag belemmeren. Een keurmerk wordt als volgt gedefinieerd: een document, certificaat of getuigschrift dat bevestigt dat een werk, product, dienst, proces of procedure aan bepaalde eisen voldoet. Ook hier geldt dat dit relevant is voor it-aanbestedingen, bijvoorbeeld bij clouddiensten waarbij een provider dient te beschikken over de juiste certificaten.
7. Vanaf 1 juli 2017 is het (bij opdrachten boven de drempel) daadwerkelijke verplicht alle communicatie en informatie-uitwisseling elektronisch te laten verlopen.
8. ‘Past performance’ mag worden meegenomen in de geschiktheidseisen. Het wordt mogelijk een leverancier die in het verleden blijk heeft gegeven van ‘aanzienlijke of voortdurende tekortkomingen bij de uitvoering van een wezenlijk voorschrift tijdens een eerdere overheidsopdracht[…]’,uit te sluiten van deelname aan een opdracht. Zo wordt voorkomen dat ondernemers die structureel tekortschieten bij de uitvoering van opdrachten kunnen meedoen met een aanbesteding. Hier geldt wel dat dit alleen mag als het slechte presteren heeft geleid tot vroegtijdige beëindiging van een eerdere opdracht, tot schadevergoeding of tot andere vergelijkbare sancties.
9. Er mag worden gegund op het criterium ‘Laagste kosten op basis van kosteneffectiviteit’. Zie hiervoor het aparte kader hieronder over ‘EMVI’.
10. Een laatste verandering die voor alle aanbestedende diensten van belang is, is de verplichting om ‘passende maatregelen te nemen om fraude, bevoordeling, corruptie en belangenconflicten tijdens een aanbestedingsprocedure doeltreffend te voorkomen, te onderkennen en op te lossen, teneinde vervalsing van de mededinging te vermijden, de transparantie van de procedure te waarborgen en gelijke behandeling van alle ondernemers te verzekeren’. Voorbeelden van passende maatregelen zijn integriteitsprotocollen, integriteitsbepalingen in cao’s of een intern meldpunt voor belangenconflicten, zaken die niet altijd bij een aanbestedende dienst zijn geborgd maar die nu dus verplicht worden. Ook in de it-wereld is recent sprake geweest van bevoordeling en corruptie.
EMVI?
Niet een belangrijke inhoudelijke wijziging maar wel een opvallen tekstuele aanpassing is dat de term ‘Economisch Meest Voordelige Inschrijving’ (EMVI) een andere betekenis krijgt. EMVI wordt de overkoepelende term voor de drie gunningcriteria:
• Laagste prijs
• Laagste kosten, op basis van kosteneffectiviteit (zoals levenscycluskosten)
• Beste prijs kwaliteit verhouding
Het gunningscriterium ‘laagste kosten’ is nieuw en de ‘beste prijs kwaliteitsverhouding’ is de nieuwe benaming van het ‘oude’ gunningcriterium EMVI. Het uitgangspunt om op beste prijs-kwaliteitverhouding te gunnen blijft gehandhaafd. Indien men op laagste prijs of laagste kosten gunt, moet dit gemotiveerd worden.
Het gunningscriterium ‘Laagste kosten op basis van kosteneffectiviteit’ is nieuw. Uitgangspunt is dat naast de prijs ook andere kostencriteria meewegen, bijvoorbeeld de kosten verbonden aan de gehele levenscyclus van een product (zoals onderhoud, milieueffecten of afvalverwerking). Zo kan bijvoorbeeld duurzaamheid zwaarder meegewogen worden.
Andere veranderingen
Naast bovenstaande veranderingen is er nog een flink aantal veranderingen dat de moeite van het bestuderen waard is. Zo zijn er aanvullende bepalingen bij minicompetities, mogen er geen bewijzen meer worden gevraagd die (gratis) ingezien kunnen worden in nationale databases, mag de termijn (van drie jaar) voor referenties worden verlengd, zijn er aangepaste voorschriften omtrent het gunnen van meerdere percelen aan een inschrijver, over inbesteding en gezamenlijke inkoop, en zo zijn er meer bepalingen opgenomen betreffende het mogen wijzigen van opdrachten.
Het mag duidelijk zijn dat het wenselijk is als aanbesteders de aanpassingen op de huidige aanbestedingswet goed bestuderen. Vooral bij innovatie it-aanbestedingen geeft de nieuwe wet meer mogelijkheden die kunnen leiden tot een beter aanbestedingsresultaat.
Hoewel deze wijzigingen zijn bedoeld om innovatie te bevorderen is cognitieve dissonantie van de overheid betreft de methode voor het berekenen van de levenscycluskosten hierin opmerkelijk. Ik snap nu waarom de onderhandelingen voor TTIP in het geheim gedaan worden, innovatie komt MKB niet ten goede als de ‘know-how’ niet beschermd wordt. DBFM contracten binnen een publiek-private samenwerking zullen een juridisch doolhof worden, hoef hopelijk niet uit te leggen dat de concurrentiedialoog in dat geval gewoon om de marges gaat als een generieke methode voor het berekenen van de levenscycluskosten aangehouden wordt.
Helder artikel.
@wie roept mij
Volkomen eens met je. Het blinkt overigens niet uit in helderheid, de EU regelgeving op dit vlak dan, goed door Joost weergegeven. Het maakt namelijk meer inzichtelijker waarom verliezers van een aanbesteding snel nog even naar de rechter stappen. Met nummer tien in de handen kun je een eind komen.
Iets waar ik juist tegen ageer. Ik vind dat een organisatie/onderneming te allen tijde het recht moet hebben uit de aanbesteding zelf de keuze te maken in alle vrijheid zonder gedwongen te moeten worden op te moeten letten door een van de mededingers mogelijk voor de rechter te worden gedaagd.
In veel gevallen is de EU regulering allerminst een vooruitgang.
Joost, goed artikel!
Goed artikel, dank voor heldere beschrijving.
We zijn er uit. Tis helder. Volkomen onduidelijk.
René Civile,
De stap naar de rechter van sommige partijen zie je nu vooral in de Buil, Design, Finance & Maintain contracten waar de ‘Total Contract Value’ van outsourcing gekannibaliseerd wordt door telkens hetzelfde met meer korting te vragen waardoor de marges onder druk staan.
De methode voor het berekenen van de levenscycluskosten laat looptijd van het proces zelf nog vaak buiten beschouwing waardoor het probleem van ‘Bimodal IT’ steeds groter wordt omdat veel vernieuwing alleen maar een technologische verandering is.
@wieroeptmij
Dat was mij al helder maar het gaat mij om de ander kant van het verhaal. Als ik een aanbesteding uitschrijf en er melden zich partijen bij mij met een aanbieding die gewoon niet kan, is het mijn beslissing hierin mee te gaan of niet. Vertrouw ik het niet en weet ik dat ik dan onderweg tegen problemen aan zal lopen ga ik met een andere partij in zee waarbij ik meer vertrouwen heb.
Nu is het zo dat men op voorhand als verliezer roept wij gaan naar de rechter omdat….
Dus word ik gedwongen een partij te moeten kiezen waar ik geen fiducie in heb? Bovendien, ik zou mij wel twee maal bedenken als een partij naar de rechter zou stappen in dit soort trajecten. Die zou wat mij betreft geen tweede kans meer krijgen.
Los van de modellen en trajecten die jij hier beschrijft.
René Civile,
Het is opmerkelijk dat iemand die altijd roept dat IT/ICT 100% voorspelbaar is een ‘insider’ in de markt gaat vragen hoe het spel aan beide kanten van de lijn gespeeld wordt. Dit klinkt als eerdere oproep van Ton Elias om als ‘klokkenluider’ het verdienmodel te onthullen dat niet om de kortingen maar de marges gaat. Zolang de ‘know-how’ niet beschermd is kan ik alleen maar zeggen dat je een seminar moet boeken, veel politici doen niet anders;-)
@ wie roept mij
Beetje kul stelling vind ik. Ik ben zeer voor een vrije wijze van zaken doen en dat betekend dan ook dat je, los dat je overheid of privaat bent, zelf recht en ruimte moet hebben zakelijke keuzes te kunnen maken. Dat betekend dat ik vind dat een partij zelf een leverancier moet kunnen kiezen die zij/hij op basis van bepaalde criteria voor staat.
Het gegeven dat men dat in Nederland en later Brussel dit stringent is gaan reguleren vanuit het idee dat je daarmee concurrentie vervalsing zou tegen gaan en elke leverancier gelijke kansen zou geven is allang door de praktijk voorbij gestreefd.
Als je goed leest, en ook in andere reacties op dit soort publicaties, vind ik het een acte van onvermogen dat je naar de rechter stapt omdat je een aanbesteding niet binnen hebt weten te halen. Als ik namelijk een aanbieder zou hebben die mij een vrijwel onmogelijk goedkoop model aan bied, maar niet de mogelijkheid hebt die te passeren voor een meer reëler aanbieding, dan is dit geen vrijheid van handelen meer natuurlijk.
Ik geloof niet dat ik ook maar ergens een aanzet heb gegeven aanbieders hun wijze van opmaak van aanbieden inhoudelijk aan de kaak te stellen. Integendeel. Ieder moet doen wat die goed dunkt maar een gang naar de rechter omdat je het niet bent geworden, daar heb ik mijn eigen gedachten over.
Overigens, beetje jammer dat je stelt dat mijn reactie een beetje op die van ene ‘Ton Elias’ zou lijken. ‘By far’ zelfs in intonatie niet.
On Topic
Het blijft een goed verhaal van Joost.
René Civile,
Ton Elias deed – net als eerder Wim Kok in de jaren 90 – een oproep om alle misstanden bij aanbestedingen te melden. Je opmerking over de vrijheid van handelen doet onrecht aan het oligopolie dat nog steeds in stand gehouden wordt door dezelfde spelers want zolang het alles mag zijn als het maar Microsoft/Oracle is heeft MKB geen eerlijke kans om mee te dingen. Best typerend dat alle inschrijvers een consortium zijn waardoor de geschiedenis van kartelvorming zich lijkt te herhalen:
https://www.computable.nl/artikel/opinie/storage/4540618/1509029/kartelvorming-in-de-ict.html
Best opmerkelijk dat de ‘know how’ van verwerving altijd met geheimzinnigheid omgeven is, de opmerking dat belastingontwijking toegestaan is maar belastingontduiking niet geeft wel aan dat de neoliberale wind een natte scheet in een netje is. Het machiavellistische spel waar de inkoper beloond wordt voor de korting en de verkoper voor de marge blijkt dus niet zo duurzaam als gehoopt als we kijken naar het succesvolle model voor het berekenen van de levenscycluskosten met Rijks ICT-dashboard.