Edubloggers verkennen virtual reality

Virtual reality (vr) in het onderwijs is het onderwerp van een Edubloggers Meetup bij Surfnet. Over de inzetbaarheid en fun-factor is weinig discussie, maar over kosten, ethiek en onbekendheid met het medium des te meer.

Op uitnodiging van Surfnet zijn op 10 mei 2016 acht edubloggers (professionals die bloggen over onderwijsinnovaties) bijeengekomen om te praten over virtual reality (vr). Vorig jaar heeft Surfnet zeventienhonderd cardboard virtual reality brillen gestuurd naar negentig hogeronderwijsinstellingen. Het leverde een indrukwekkende lijst ideeën op voor vr-toepassingen in het onderwijs. Met de Surf Edublogger Meetup wil Surfnet de volgende stap zetten en samen een antwoord formuleren op de vragen: Wat kan het onderwijs met virtual reality? En wat moet Surfnet als ict-samenwerkingsorganisatie doen ter ondersteuning?

Booreiland in brand

Raoul Teeuwen van Surfnet geeft een overzicht van recente ontwikkelingen op het gebied van virtual reality, eindigend in een lijstje mogelijke ontwikkelingen. Dat laat zich samenvatten als: ‘virtual reality wordt vermoedelijk steeds overtuigender, tot het punt dat de virtuele werkelijkheid niet meer van echt te onderscheiden is.’ 

Nu al is een investering in een 3D-simulatie in veel gevallen aantrekkelijker voor bedrijven en onderwijsorganisaties dan een echte proefopstelling. In een virtuele operatiekamer of op een virtueel booreiland kun je studenten eindeloos laten oefenen zonder dat het gevaarlijke consequenties heeft – soms kun je zelfs de boel in brand zetten voor een levensechte veiligheidsoefening.

Al in het basisonderwijs heeft virtual reality interessante mogelijkheden. Onderwijsadviseur Willem Karssenberg noemt als voorbeeld een les waarbij Rotterdamse basisschoolleerlingen de opdracht kregen om met behulp van een 360 graden camera en audioapparatuur een beeld te schetsen van Rotterdam in 2040. Volgens Teeuwen is een introductieles in virtual reality met behulp van Google Expeditions, cardboardbrillen en gehuurde smartphones binnenkort makkelijk te realiseren. Momenteel onderzoeken meerdere partijen de haalbaarheid van het verhuren van vr-sets in Nederland.

Nieuwigheid

De Rotterdam School of Management, onderdeel van Erasmus University, kreeg van Surfnet drie maanden een Oculus Rift in bruikleen. Trainee Eline van Min vertelt dat de school van plan was om een 3D-supermarkt op te zetten voor het bestuderen van consumentengedrag. Dat bleek technisch binnen de beperkte termijn niet haalbaar. In plaats daarvan deed de instelling een kleinschalig onderzoek naar de werking van het geheugen. De onderzoekspersonen bleken meer details te onthouden van een 2D-afbeelding dan van een 3D-setting. Wisten ze een antwoord op een vraag over de 3D-setting wèl, dan reageerden ze bovendien sneller. Van Min vermoedt dat het onderzoeksresultaat veel te maken heeft met de nieuwigheid van het medium: een eerste onderdompeling in een vr-omgeving is zo’n belevenis dat de proefpersonen weinig details onthouden.

Zal virtual reality zo intens blijven? Het fenomeen is nog zo nieuw, dat we nog niet kunnen overzien hoe snel mensen eraan zullen wennen en er misschien zelfs al weer op uitgekeken raken. Casper Hulshof, psycholoog en docent onderwijskunde bij de Universiteit Utrecht, stelt vast dat er nog een moraal ontbreekt. ‘Het is een heel a-sociaal ding, zo’n vr-bril. Je sluit je totaal af van je omgeving. Al is dat natuurlijk ook de kracht.’

Ook al bestaan er toepassingen waarin je samen een virtuele wereld verkent, dat maakt het medium nog niet sociaal. Onderwijsondernemer Karin Winters: ‘Gelukkig gaat de ontwikkeling van virtual reality gelijk op met het nadenken over hoe het moet worden ingezet. Het is de eerste keer dat techniek en bewustwording een gelijktijdige, snelle ontwikkeling doormaken.’

Data-visualisatie

A-sociaal of niet, voor onderzoekers biedt virtual reality in ieder geval nieuwe mogelijkheden om meer inzicht te krijgen in hun data. Casper van Leeuwen, visualisatie-expert bij Surfsara, vertelt hoe hij de ontwikkelkit voor de Oculus Rift integreert in VTK, een open source toolkit voor het visualiseren van onder andere medische data en vloeistofsimulaties. Staat de toepassing eenmaal op de rails, dan is hij beschikbaar voor alle wetenschappers wereldwijd (zie onderstaand kader).

Surfsara begon ooit met een Cave, experimenteerde verder met de Oculus Rift en is sinds kort in het bezit van een HTC Vive. ‘Die is wat mij betreft alweer duizend keer beter dan de Oculus Rift’, zegt Van Leeuwen. De meerwaarde zit voor hem met name in de mogelijkheid van de HTC Vive om de (reëele) omgeving af te bakenen met kleine boxen die je bewegingen tracken, waardoor er een raster in de virtuele wereld ontstaat waarbinnen de vr-ervaring zich afspeelt.

Bewustwording over echt en nep

Eén ding staat vast: er is weinig voor nodig om mensen in een virtuele werkelijkheid te laten geloven. Jan-Paul van Staalduinen, virtual lab-specialist bij de TU Delft Extension School, zegt: ‘Zelfs al is de 3D-animatie van het vliegtuig niet erg realistisch of mooi, met een vr-bril op hebben mensen alsnog last van vliegangst.’ Koen Steeman, basisschoolleerkracht en ict-docent bij iXperium, noemt dit een onderbelicht aspect van virtual reality. Hij wil (basisschool)leerlingen bewuster maken van het onderscheid tussen echt en nep en ziet vooral een opvoedkundige taak voor het onderwijs. 

Zijn terughoudendheid hangt ook samen met de prijs van vr-hardware. Vr-onderzoeker Robin de Lange van de Universiteit van Leiden rekent voor dat drie keer een Samsung Gear VR in de klas zo’n tweeduizend euro kost. Dat bedrag is te overzien voor een universiteit, maar niet voor een basisschool. Steeman: ‘Voor die prijs koop ik liever zes Chromebooks, daar heb ik meer rendement van.’

Bepalende fase

De geldkwestie is een terugkerende factor tijdens de Surf Edublogger Meetup. Ja, er zijn mooie onderwijstoepassingen denkbaar, van een bezoek aan een archeologische site tot het analyseren van groepsprocessen, maar is het de investering waard?

De Lange doet onderzoek naar de mogelijkheden van virtual reality voor het onderwijs. In zijn presentatie benadrukt hij dat virtual reality zich op een kritisch punt bevindt. ‘De eerste fase is bepalend voor het gebruik van een medium’, zegt hij. ‘Hoe cool is het als jongeren hun eerste vr-ervaring in het onderwijs hebben, in plaats van dat ze de vr-bril als gaming device leren kennen?”

Zo lang onderwijsinstellingen de hardware niet in huis hebben, bestaat er voor producenten geen businessmodel om educatieve content te ontwikkelen. De Lange zou de boel graag in de beweging krijgen. De edubloggers betwijfelen of het mogelijk èn nodig is om de geldstromen uit de entertainmentindustrie vóór te zijn. Wel vindt iedereen dat de onderwijsinstellingen vooral veel moeten experimenteren met virtual reality.

Eén procent met vr-ervaring

‘Van het mbo zou je innovaties verwachten, dat is immers een opleiding voor midden- en kleinbedrijf,’ zegt mbo-leraar Paul Laaper. De belangrijkste voorwaarde voor een doorbraak van virtual reality in het onderwijs lijkt meer ervaring met het nieuwe medium. ‘Veel bestuurders kennen het gewoon niet, laat staan dat ze hebben nagedacht over eventuele toegevoegde waarde in het onderwijs’, zegt De Lange. Winters valt hem bij: ‘Slechts één procent van de Nederlanders heeft een vr-ervaring gehad.’ Alle neuzen draaien zich richting de representanten van Surfnet. Er is een rol voor Surfnet weggelegd om de bekendheid met het medium in de onderwijswereld te vergroten.

Demo time

Dan is het tijd voor de aanwezigen om een Oculus Rift of een Samsung Gear VR op te zetten. Van Leeuwen van Surfsara laat ze een 3D-impressie zien van het nieuwe Telecity Datacenter in het Science Park in Amsterdam. De Lange demonstreert de Samsung Gear VR aan informatiespecialist Raymond Snijders. Voor de meeste edubloggers is het niet de eerste ervaring met virtual reality. Desondanks worden er stoelleuningen vastgegrepen en bewonderende kreten geslaakt. Als deze bijeenkomst een indicatie is, dan duurt het nog wel even voordat mensen vr-brillen geeuwend aan de kant schuiven.