Het nieuwe Bureau ICT Toetsing (BIT) heeft geoordeeld over een hardnekkige en nogal zichtbaar ICT-debacle, de uitvoering van de Persoonsgebonden Budgetten door de SVB. Het oordeel zegt minstens zoveel over het BIT als over de SVB en de veelgeplaagde staatssecretaris Martin van Rijn.
Eerst kort wat achtergrond. Gedurende heel 2015 woedt er een uitslaande ict-brand bij de Sociale Verzekeringsbank. De SVB is niet in staat om de declaratie- en betaalstromen van persoonsgebonden budgetten (PGB’s) op orde te krijgen, nadat vele waarschuwingen van auditors en gemeenten zijn genegeerd. Alle middelen (denk duizend fte’s) en trucs (denk goochelen met cijfers) worden ingezet om de indruk te wekken dat de bres wordt gedicht. Zoek op twitter op #PGBalarm en zie de realiteit. Ondertussen heeft de Kamer het na tien PGB-debatten aardig gehad met de ‘verwar en heers‘ staatssecretaris Martin van Rijn.
Van Rijn is echter van het ministerie van VWS, terwijl de SVB onder een ander ministerie (SZW) en een andere bewindspersoon (Jetta Klijnsma) valt. Bestuurlijk betekent dit dat Van Rijn niets heeft te zeggen over wat er gebeurt bij de SVB. Hier en in het wanbestuur van de SVB-top liggen de hoofdoorzaken van de PGB-ramp. Aan dat laatste is wel iets gebeurd, want recent werd de topvrouw van de SVB, Nicoly Vermeulen ontslagen – bij mijn weten een unicum in de publieke ict.
‘Psssst… Rapportje lezen?’
Terwijl de SVB en het ministerie van VWS doorploeteren komt nu het Bureau ICT Toetsing, het geesteskind van de commissie Elias, met een oordeel over het PGB systeem van de SVB. Beter: het BIT zou in januari met een rapport komen en nu, midden februari, heeft iemand een concept gelekt naar het AD dat terecht groot uitpakt. Ik krijg dit concept van vier kantjes van iemand toegespeeld en lees nog meer dan het opzienbarende nieuws dat het AD al heeft gemeld. Overigens komt er natuurlijk een eindversie van het rapport voor de Kamer, vermoedelijk vlak voordat de Kamer eind deze week op reces gaat, want zo gaan ministeries met de Kamer om. Formeel is het overigens een kamerbrief over een rapport, maar de kans is groot dat het rapport zelf geheim blijft.
Het AD meldt dat het BIT gehakt maakt van de ict-verbeterplannen voor de PGB’s. De boodschap voor de slachtoffers is duidelijk: ‘dit komt zo niet goed’. Ik citeer het omkaderde, vetgedrukte eindoordeel van BITbaas Hans Wanders:
Het BIT acht de kans klein dat het project in de huidige opzet slaagt omdat het voorgestelde plan ernstig tekort schiet, vooral op de volgende punten: het plan houdt te weinig rekening met de PGB-keten, de uitvoerbaarheid is onvoldoende doordacht, de SVB schat het project te optimistisch in en de financiering is nog onduidelijk. Wij adviseren om het SVB-plan onderdeel te maken van een verbeterprogramma voor de gehele keten. Wij vinden dat het opdrachtgeverschap van het programma bij de Directeur Generaal Langdurige Zorg van VWS moet liggen. Tijdens de voorbereiding van dit verbeterprogramma kan de lopende verbetering van de digitale portalen gewoon doorgaan.
Boom. Headshot! Zo lees je het in ambtenarenland maar zelden. Na een gênante start ontpopt het BIT zich alsnog als de schrik van falende ict-ambtenaren. Doei Nieuwsuur! En misschien wel: doei staatssecretaris(sen)! Geen wonder dat dit conceptrapport van 4 januari nog steeds niet naar de Kamer is. Het is dynamiet.
Het BIT: moedig of laf?
Wie de stoere conclusies van het PGB-rapport leest moet zich allereerst bedenken dat de context hier een geautomatiseerd systeem is dat al meer dan een jaar niet goed werkt en waarop ondertussen vele tientallen miljoenen belastinggeld zijn stukgeslagen. Het eerdere BIT-rapport over de Basisregistratie Personen (BRP) ging over een veel grotere ict-faal, maar die kent geen gedupeerden en de verantwoordelijke bewindspersoon heet R. Plasterk die toevallig ook de eindbaas van het BIT is. Met obligate ‘het komt wel goed’ praatjes komen Wanders c.s. hier niet weg, al zouden ze het willen.
Als het bij de PGB rapportage net zo gaat als bij de BRP, dan moeten we het doen met een brief van een paar kantjes aan de verantwoordelijke bewindspersoon, niet Van Rijn van VWS maar Klijnsma van SZW (en daarmee de SVB). En als het concept blijft staan, dan vinden we nergens een uitspraak over de status van het bestaande, niet werkende PGB-systeem. Meteen al in de eerste alinea lezen we het volgende:
‘U heeft ons verzocht een toets uit te voeren op het project ‘Vervanging betalingssysteem PGB bij de SVB’. Dit project is onderdeel van een breder project ‘Realisatie it-ondersteuning voor dienstverlening PGB. Omdat de vervanging van het betalingssysteem geen apart project is […] hebben wij onze toets gericht op het bredere project.’
Het BIT geeft mevrouw Klijnsma dus direct al de middelvinger (en we zullen zien dat het daarbij niet blijft). Het effect daarvan is dat het BIT zichzelf transporteert van het ict-drijfzand naar de groene weide waar ambtelijk adviseurs zich zo thuis voelen. Dat is begrijpelijk. Het bestaande PGB-systeem is al onderzocht door M&I Partners en die hebben het opgegeven. Er is geen documentatie en de SVB-mensen die het systeem kennen spreken elkaar tegen (lees hier). Tel daarbij op dat de SVB het systeem niet op orde krijgt en het is duidelijk: hier valt geen eer te behalen.
Je kunt dus stellen (en dat doe ik) dat het BIT laf te werk gaat, maar daartegenover staat dat de conclusies over de SVB ook keihard zijn. Woorden als ‘onvoldoende doordacht’, ‘te optimistische blik’ en als eyecatcher ‘DE KANS DAT HET PROJECT IN ZIJN HUIDIGE OPZET SLAAGT IS KLEIN’, doen zelfs bij het meest ingeslapen Kamerlid de alarmbel rinkelen. Laten we niet te snel oordelen.
Het BIT: speler of speelbal?
Nu moeten we toch even politiek worden. Gegeven de doorziekende situatie bij de SVB en het gebrek aan greep op die SVB is duidelijk wie er wint bij deze schrobbering van de SVB: het ministerie van VWS en zijn staatssecretaris Van Rijn. Omdat de druk op Van Rijn oploopt is het verschuiven van de spotlights naar collega Klijnsma even listig als doorzichtig. En bedenk daarbij dat het BIT-rapport is gelekt naar het AD en de meeste vingers wijzen naar VWS als bron. Waar het BIT eerder de poedel van Plasterk was, is het nu de rottweiler van Van Rijn. Een andere hond, maar wel een die luistert naar his master’s voice.
Het BIT: schoothond of hondsdol?
Zo hebben we ons eerdere oordeel over het BIT dus weer bevestigd. Maar nu komt het gekke: het BIT trekt zijn adviezen buiten het domein van de SVB. Zoals in de geciteerde conclusie al valt te lezen legt het BIT sterke nadruk op het disfunctioneren van de PGB-keten. En die keten strekt zich uit tot ver buiten de SVB en is absoluut de verantwoordelijkheid van Van Rijn. De PGB-keten moet eerst en vooral op orde komen en de leiding moet worden genomen door VWS. Wie het conceptrapport leest moet vaststellen dat ook de al aangeslagen Van Rijn zware klappen krijgt. Pikant is daarbij dat de brief waarin het conceptrapport niet is gericht aan VWS/Van Rijn maar aan SZW/Klijnsma.
Ik kan alleen maar raden wat er hier is gebeurd. De gedachte aan een ambtelijke stammenstrijd met het BIT als speelbal dringt zich op. Maar natuurlijk kan ik mij hier ook vergissen en doet het BIT wat geestelijk vader Ton Elias heeft bedoeld: zonder aanzien des (bewinds)persoons oordelen vellen. Hier ligt een schone taak voor al die parlementair journalisten op het correspondent’s dinner.
Het BIT: wereldvreemde en harteloze adviezen
Uiteindelijk is de vraag of het BIT zijn werk goed doet afhankelijk van maar één ding: de kwaliteit van de adviezen. En die deugt gewoon niet. De SVB is een brandend huis. De SVB zelf probeert zonder succes de brand te blussen. Ondergetekende heeft vorig jaar beschreven hoe SVB het vuur snel kan doven met uitzicht op een structurele oplossing daarna. Natuurlijk wisten ze het zelf beter: handen af van het stokoude PGB-systeem en focussen op verbeterde portalen (met aparte databases) en zoveel mogelijk gebruik maken van een pakketoplossing (Oracle E-Business Suite, dat nog op de plank lag).
Het BIT rent echter van de brand weg door de blik zo breed mogelijk te trekken. Het conceptrapport bevat ook nauwelijks technisch-inhoudelijke adviezen, die bovendien vanuit het brandweerperspectief dubieus zijn. Zo moet de SVB van het BIT prioriteit geven aan de definitie van koppelvlakken met de ketenpartners. Da’s mooi, maar als je systeem achter die koppelvlakken het gewoon niet doet, dan moet dáár de focus op. Nu is de boodschap dat de PGB-cliënten nog veel langer dan één jaar moeten wachten op een goed werkend systeem. En de PGB-casus laat weer eens zien welk een mijnenveld systeemontwikkeling over meer organisaties en ministeries heen is. Als het BIT vindt dat de PGB-keten grondig op orde moet komen, dan moeten ze opschrijven wat iedereen weet: geef de SVB minstens drie jaar de tijd en de keten een half miljard euro extra. In plaats daarvan wijzen ze een VWS-ambtenaar aan die de leiding moet nemen. Echter, die goede man had dat al in 2014 moeten doen en is alleen daarom al de verkeerde persoon. Het BIT had moeten aangeven wat iedereen weet: VWS is een beleidsdepartement dat weinig heeft met uitvoering. In 2014 stond deze waarschuwing al in een Gateway Review-rapport en de waarheid daarvan wordt steeds weer onderstreept.
En als het BIT dan die PGB-keten zo belangrijk vindt, dan had het natuurlijk moeten adviseren wat iedere betrokkene al weet: de SVB is een zwakke en overbodige schakel in een in alle opzichten complexe keten. Haal de SVB eruit en leg de uitvoering bij de gemeenten, die bovendien eindverantwoordelijk zijn (decentralisatie). De gemeente Maastricht doet dat al. Politici roepen het al. Het BIT weet het al. Maar ja, uiteindelijk is het toch het politieke prestige dat wint, zelfs als daardoor niet één maar twee staatssecretarissen in de gevarenzone komen.
Met alle kritiek op het BIT-advies moet een ding toch worden gezegd: de politiek heeft nu van het BIT een signaal gekregen dat niet meer valt te negeren. Het komt de komende jaren niet goed met de PGB-uitvoering, tenzij er stevig wordt ingegrepen. Alleen wordt het niet beter als de zwakke en conformistische adviezen van het BIT worden opgevolgd.
Op naar het definitieve BIT-rapport en PGB debat nummer elf.
René Veldwijk, partner bij Ockham Groep
N.B. Zodra de eindversie van het BIT-advies op de site van de Kamer staat zal deze worden toegevoegd aan dit artikel, inclusief een inventarisatie van eventuele verschillen.
@Rene Het BIT kan geen goed doen bij jou, zoveel is mij wel duidelijk.Dat klinkt vooral zeer vooringenomen. Heb helaas de brief van het BIT over PGB niet gelezen maar wel de brief over het BRP. Die was inhoudelijk en vernietigend maar in de uiteindelijke brief aan de kamer zag er anders uit, alsof het BIT haar zegen gaf aan het BRP project. Dan is het inderdaad de vraag of het BIT wel serieus genomen wordt maar aan het BIT ligt het niet, goede analyse en inhoudelijke adviezen. Maar niet altijd gewenst dus wat nu ook weer blijkt uit het gesteggel rond dit advies.
Helaas weer een thriller om te lezen… Goed dat de reuring die ontstaat gaat helpen om dit faal automatiseren te stoppen! Volksvertegenwoordigers zullen dit zeker nu gaan aangrijpen om kritische vragen te stellen aan beide ministers en hun staatssecretarissen. Natuurlijk gaan die ambtenaren zich nu ook defensief gedragen en meedoen met het politieke schimmenspel! Geen goede keuze, lijkt me, immers men moet moet zorgen dat de burger daadwerkelijk volgens de wet bedient wordt.
Net als ooit in het leger hakjes maken en zorgen dat de missie wordt uitgevoerd.
Nu we zo overduidelijk bewijs op bewijs krijgen van de kansloosheid van deze missie, vraag ik me werkelijk af wie deze waanzin nu gaat stoppen, en neerleggen bij de gemeentes? Zowaar geen gemakkelijk opgave…maar geen moeilijke keuze, gezien de opties.
Over een tekort aan informatie hoeft het nu niet meer te gaan, meer over visie om dit automatisering “Kadaver” los te laten en aan te sturen op een structurele oplossing waar iedereen nu eens trots op kan zijn.
IT-ers kijken naar een (falend) IT-project door een IT-bril.
En dat terwijl vrijwel er vrijwel elke keer sprake is van een falende besturing door verkeerde personen. Want IT-projecten mislukken omdat het IT-projecten zijn, schreef ik al een paar jaar geleden, zie: https://www.managementsite.nl/ict-projecten-falen-ict-projecten
Het BIT zal daarom vrijwel nooit veel verder komen dan het signaleren van symptomen en het adviseren van halve oplossingen.
Als men de inhoud van het rapport niet begrijpt, is het lastig beslissingen nemen. Als men al beslissingen neemt zijn het vaak de verkeerde, hoe moeilijk is dat dan? Politiek ten top.
“Pikant is daarbij dat de brief waarin het conceptrapport niet is gericht aan VWS/Van Rijn maar aan SZW/Klijnsma.”?
Dacht het niet. Het Ministerie van SZW is als eigenaar verantwoordelijk voor de basisinfrastructuur van de SVB. En het is (dus) het Ministerie van SZW dat in november het BIT (Bureau ICT Toetsing) heeft gevraagd een toets uit te voeren.
En het is dan ook Klijnsma die de Tweede Kamer informeert dat het de regering het BIT-advies met een reactie uiterlijk 25 februari aanstaande aan de Tweede Kamer zal doen toekomen.
Het BIT lijkt goed oog te houden op de bestuurlijke verhoudingen en verantwoordelijkheden. Dat is essentieel. Het voorkomt bovendien allerlei ‘manoeuvres’ bij stakeholders.
Ook goed dat het BIT de scope ruimer neemt. Niet alleen omdat een ICT-project nooit op zichzelf staat (art. 1 sub b Instellingsbesluit BIT), en bovendien omdat de ‘narrow scope’ van het IT-systeem reeds deskundig is onderzocht. Maar ook omdat de onderliggende problematiek overduidelijk in de projectomgeving ligt. Het helder definiëren van koppelvlakken maakt ook de bestuurlijke (keten)verantwoordelijkheid helder. Iets dat vanuit het oogpunt van (keten)regievoering een no brainer is.
Het lijkt erop dat het BIT tóch tanden heeft en deze nu ook gebruikt.
Mijn verwachting is dat de Tweede Kamer dit BIT-advies zéér kritisch zal behandelen gezien de maatschappelijk impact. Daarbij kan en zál men ook Veldwijk’s kritiek meenemen.
Maar – zoals Veldwijk voorstelt – de PGB-uitvoering bij de gemeenten leggen? Dan krijgen we 390 SVBtjes. Want wat van de huidige gang van zaken rond de sociale decentralisaties de media haalt is slechts het uiterste puntje van de ijsberg. Iedereen weet al lang wat daar nog onder water zit. Van de verzorgingsstaat van weleer staat alleen nog de gevel.
Twee verduidelijkingen nav de reactie van P.J. Westerhof
1. “Pikant” is dat een rapportage waarin niet alleen SZW/Klijnsma maar ook VWS/Van Rijn er van langs krijgt alleen aan de eerste wordt geadresseerd.
2. Natuurlijk leidt regie door de gemeenten niet tot 393 SVBtjes. Waar het om gaat is dat de gedwongen winkelnering bij SVB er uit gaat. Daarna kan de uitvoeringstaak op allerlei manieren worden geregeld en bij allerlei partijen (ook private) worden belegd. Waar het om gaat is dat de zaken bestuurlijk worden vereenvoudigd, want daar zitten in de kern van de zaak de problemen.
ad 1 : neen, dit is volstrekt conform de werkwijze van BIT, welke ook staatsrechtelijk volkomen juist is.
Juist op de scheidslijnen van verantwoordelijkheden – en dus vooral in ketens – wordt het ‘pikant’.
ad 2 : als de PGB-uitvoering bij de 390 gemeenten zou worden gelegd hoef je de media maar gevolgd te hebben om te weten hoe dat uitpakt.
Waar ik overigens wél nieuwsgierig naar ben is hoe de beide in 2015 benoemde ketenregisseurs Andree van Es en Marcel van Gastel varen. En of het BIT ook dát heeft meegenomen.