Het BIT is ‘dead on arrival’

Het Bureau Ict Toetsing (BIT) heeft haar eerste oordeel gegeven over een ict project, de Basisregistratie Personen (BRP) waaraan sinds 2010 wordt gebouwd. Het paradepaardje van de commissie Elias oordeelt dus over een van de zeven faalprojecten die dezelfde commissie heeft onderzocht. Pikant! Nog pikanter: het Ministerie van BZK oordeelt over zichzelf. Game on!

Even opfrissen. De Commissie Elias kwam in oktober 2014 na langdurig onderzoek met een adviesrapport ‘Naar Grip op ICT’. Het rapport zette ambtenaren weg als goedwillende maar ondeskundige lieden op wie beter toezicht zou moeten worden gehouden. Daarom zou er een tijdelijk Bureau Ict Toetsing komen. Dit BIT zou niet schromen om op basis van expertise en gezond verstand de stekker uit falende ict projecten te trekken. Aldus voorzitter Elias.

Dan is er de Basisregistratie Personen. Deze BRP wordt sinds 2010 ontwikkeld en het is een van de meest zichtbare grote ict-faalprojecten. In 2013 was het geld op zonder dat er werkende software was. Onderzoek door Gartner onthulde dat de software voor nog geen derde deel af was. Minister Plasterk van BZK besloot daarop om er dertig miljoen euro extra in te pompen en zo het project over zijn bestuurstermijn heen te tillen. De Kamer vond het best, totdat Kamerlid Keijzer (CDA) deze zomer de kat de bel aanbond. Minister Plasterk en ex-voorzitter Elias voerden toen samen een toneelstukje op. Computable schreef erover.

BIT met ballen of ‘Yes Minister’

Dat uitgerekend de BRP het eerste onderwerp is van een toetsing door het BIT is haast bizar. Ga maar na. Het BIT valt onder de cio-Rijk, Hans Wanders, die weer valt onder BZK/Plasterk. En de BRP wordt dus gebouwd onder verantwoordelijkheid van diezelfde Plasterk. Elias c.s. wilden het BIT onder minister-president Rutte hangen, wat in Nederland ondenkbaar is. Rijks-cio Wanders zit dus totaal klem. Een uitzichtloos ict-project als de BRP de maat nemen betekent een politieke rel rond Plasterk die veel te verbergen heeft. Doen wat de baas wil betekent dat het BIT zich dodelijk blameert.

Tenzij Plasterk een daadkrachtiger opvolger krijgt, zal het BRP-project langer doorlopen dan het BIT, dat in 2020 alweer exit kan zijn. Daar zit het probleem niet. Het probleem zit bij het gezag- en gezichtsverlies dat een ‘Yes Minister’-oordeel oplevert bij andere ministeries. Het wereldje van topambtenaren is klein. Met ‘likken naar boven en trappen naar opzij maak je geen carrière bij de overheid. Een laf oordeel nu betekent daarom dat het BIT verwordt tot een schaamlap.

De keuze van Hans Wanders

In een brief gedateerd 18 september deelt BIT-baas en Rijks-cio Wanders het oordeel over de BRP mee aan de formele opdrachtgever, directeur-generaal Buitendijk. De mannen zijn collega’s en het strenge oordeel begint met de aanhef ‘Beste Gert-Jan’. In de formele ambtenarenwereld is dat een duidelijke boodschap: wij zijn peers. Voor cio-Rijk Wanders, wiens werk bestaat uit het op een lijn krijgen van zelfstandig opererende departementen, is dat begrijpelijk. Maar voor BIT-baas Wanders, die op basis van gezond verstand en ict-expertise klare taal behoort te spreken over (dreigende) ict-mislukkingen, is dat de dood in de pot. Wanders’ ‘Beste Gert-Jan’ onderstreept zijn keuze.

Natuurlijk ligt de dreiging voor het lot van minister Plasterk over alles heen. Maar zou er echt een hard oordeel zijn geveld als het zou gaan om Martin van Rijn (PGB’s), Jetta Klijnsma (méér PGB’s), Lodewijk Asscher (werk.nl), Eric Wiebes (toeslagensysteem), Jeanine Hennis (Speer) en het -dArd en Klaas (alle ict van justitie en politie). Ik geloof er niets van. Het BIT is ‘dead on arrival’.

De brief van het BIT: Wanders weet het wel

Wie de vier kantjes van de brief met het BIT-oordeel analyseert zal zelfs zonder ict kennis concluderen dat Wanders de Kamer voorbereidt op nog veel meer uitloop. Het beeld van de BRP als Vliegende Hollander-project, waarover wij eerder schreven leeft ook bij het BIT, natuurlijk zonder dat dit hardop wordt gezegd.

De brief staat bomvol uitloopwaarschuwingen: De Kamer komt lopende het project met wijzigingen. Uitgewerkte planningen ontbreken maar ‘beleidsmakers dienen zich ervan bewust te zijn dat de planning geen absoluut gegeven is en dat afwijkingen te verwachten zijn’. De software is van zichzelf complex en nog complexer gemaakt, waardoor bouw en intake voor beheer meer tijd gaan kosten. Of de toekomstige beheerorganisatie het BRP product überhaupt gaat accepteren is onzeker [oei!] want het is nog de vraag of de het systeem wel voldoende performt en in de lucht te houden is. Sowieso is het maar de vraag of de toekomstige beheerorganisatie het allemaal wel gaat trekken. Het aankoppelen van de lokale burgerzakenmodules aan de centrale BRP gaat veel tijd vergen. En ondertussen hangen de gemeenten vooralsnog ook nog achterover.

Wat ik hier schrijf staat gewoon in de brief, maar dan in weasel termen. Elk ervaren Kamerlid zal de boodschap begrijpen, zelfs als ze niet alles op waarde kunnen schatten. De Kamer krijgt dus te horen dat de BRP nooit gaat afkomen, maar het BIT helpt om de minister uit de wind te houden.

Wat ondertussen niet wordt gemeld door het BIT, is dat het project alweer begonnen is aan een nieuwe ronde uitloop. Naast de BIT-brief is er namelijk ook een rapportage vanuit het project zelf naar de Kamer gestuurd. Daarin staat dat de laatste maanden alles binnen planning en budget verloopt (blz. 1), maar wordt verderop een planningsoverzicht gepubliceerd (blz. 7) waarin belangrijke mijlpalen voor Q4 2015 (bijna klaar dus) doodleuk drie kwartalen naar achteren worden geschoven. Wanders’ brief vermeldt dit niet! Dat is erger dan laakbaar want het lijkt erop dat het project zich wederom bevindt in de situatie van begin 2013 toen men ook opeens mijlenver achter op de planning lag. Maar toen was het budget op terwijl suikeroom Plasterk het project nu heeft volgestopt met belastinggeld. De bewering dat het op termijn wel goed komt met de BRP kan dus veilig worden gedaan, ook omdat er nergens iets wordt gekwantificeerd.

CIO Wanders: burgemeester in oorlogstijd of collaborateur?

Ik heb geprobeerd om begrip te tonen voor de onmogelijke positie waarin cio-Rijk annex BIT-baas Wanders zich bevindt. Die onmogelijke positie heeft hij te danken aan Ton Elias met zijn onhaalbare voorstel om het BIT onder Rutte te hangen en daarna aan de Kamer, die het toelaat dat het BIT steeds verder wordt uitgekleed, zoals ook betoogd door insider-deskundige Ruud Leether. Wanders is in het pak genaaid en kan alleen functioneren als een burgemeester in oorlogstijd, steeds het minste kwaad kiezend.

Zo kun je er tegenaan kijken, maar de brief laat ook een geur achter van een BIT dat zijn ziel aan het project heeft verkocht. De brief begint nog relatief onschuldig met het bedanken van het project dat ze documenten hebben gekregen (welke?) en mensen hebben kunnen spreken (wie?). Maar dan wordt doodleuk gemeld dat we de ‘roerige geschiedenis […] buiten beschouwing laten’. Maar juist wat er tussen 2010 en 2013 door de lead architect (die er nog steeds zit) is uitgespookt ligt aan de basis van de ramp in 2013 en deels ook aan de uitloop die het BIT voorziet. En ook dat weten Wanders c.s. want ze melden dat ‘onvolledig gedocumenteerde code uit eerdere fasen van het programma (lees: vóór 2013) in de oplossing wordt verwerkt’. Vermoedelijk gaat het hier op de maatwerk-generatoren waarover wij eerder schreven die wellicht niet eens eigendom zijn van de Staat der Nederlanden, maar dat terzijde.

Wanders schrijft ook over de grote technische complexiteit van de BRP (historie, autorisatie en protocollering), maar ook daarvoor is de basis al vóór 2013 gelegd. En ja, het is moeilijk maar niets nieuws, want ook de bestaande GBA-systemen (die nu ‘BRP’ heten) voorzien daar ook in. Het BRP schip is al voor 2013 vergaan en dat weten ze dondersgoed. Grappig detail: ik hoor dat nieuw aangetrokken externen de vraag krijgen voorgelegd of ze bekend zijn met ‘Tijd in de Database van René Veldwijk’.

Maar het beeld van collaboratie wordt pas echt duidelijk wanneer je leest hoezeer het BIT bezig is om de schuld van verdere uitloop en falen elders neer te leggen. ‘De politiek’ komt lopende het project met wijzigingen! Zo moet er een veldje bijkomen om een buitenlands persoonsnummer vast te leggen – wauw! De Kamer moet natuurlijk begrijpen dat een veldje extra tot serieuze uitloop van het project kan leiden.

De politiek en de media hebben ook teveel aandacht voor het project waardoor er overhaast verkeerde beslissingen kunnen worden genomen. Rust, reinheid en regelmaat – dat is wat het project nodig heeft. En zoals gezegd moeten allerlei implementatiedingen gebeuren door andere organisaties die te ver uit beeld blijven, dus als acceptatie en implementatie straks heel lang gaan duren, dan ligt dat niet alleen aan het project.

Het bij voorbaat afschuiven van de schuld voor toekomstig falen naar de Kamer, de media, de toekomstige eigenaar (RvIG) en de toekomstige gebruikers (de gemeenten) is een beproefde tactiek van ambtenaren. De genoemde rapportage door het project zelf laat zien dat men hierop voorsorteert. Kennelijk heeft gedelegeerd opdrachtgever Cor Franke het BIT van Hans Wanders zozeer bij de teugel dat de laatste daarbij actief helpt. En een toezichthouder die zich daartoe leent is geen burgemeester in oorlogstijd. Die is een Quisling.

De geschiedenis van het BIT

Op het moment dat ik dit schrijf is er een kort item over het BIT geweest op Nieuwsuur en een commissievergadering waarin iedereen de kaarten voor de borst hield. Misschien blijft de Kamer passief, zoals ze dat de laatste vijftien jaar steeds geweest is. Misschien wordt de BRP een klein item voor de verkiezingen in 2017. Misschien komt er na die verkiezingen een minister die – zoals Stas. Wiebes deed bij de Belastingdienst – klare taal spreekt. Hoe dan ook is het BIT passé, tot genoegen van topambtenaren en bewindspersonen. Rijks-cio Hans Wanders krijgt het ook gemakkelijker, al zal het niet prettig voelen om zo snel en zo strak in het pak te worden genaaid door listige beleidsambtenaren en een dominant opererende BRP-projectbaas.

Misschien lijdt het BIT de komende jaren nog een kwijnend bestaan. Misschien laten ze nog eens hun tanden zien, maar dan alleen bij ict-projecten zonder politiek belang; denk aan het samenvoegen van een stel legacy systemen of een grote serverpark-upgrade. Als het ict-falen doorgaat (zeker), de journalistiek blijft kijken (hopelijk) en de Kamer erkent dat het rapport ‘Elias’ een misstap was, dan komt die parlementaire enquête er wel. Wellicht wordt er dan niet alleen gekeken naar gefaalde projecten als de BRP maar ook naar de manier waarop het BIT al in de wieg is gesmoord door listige ambtenaren.