‘Systeemdenken leidt tot herhaalde fouten’

Oplossingen die in het verleden niet werkten, moeten niet opnieuw worden gebruikt. Dat lijkt logisch, maar hoe komt het dan toch dat mensen vaak precies keer op keer binnen dit patroon handelen. Dit mechanisme viel Berd Jansen van Instituut Menz, geregeld op. Ook mechanismen bij projecten in ict kunnen volgens hem aan deze herhaalde ongewenste, onbewuste werkwijze worden gelinkt.

Bernd Jansen heeft een achtergrond in elektrotechniek, technische bedrijfskunde, economie en psychotherapie. Gefascineerd door de recente ontwikkelingen binnen de neurowetenschap houdt hij zich bezig met de vraag hoe wij de werkwijze van ons brein kunnen benutten om meer gewilde resultaten te bewerkstelligen waar wij tevreden en blij van worden.

Mensen die bij Instituut Menz ontwikkelingstrajecten volgen ontdekken volgens Jansen dat veel dingen beroepsmatig en privé hen makkelijker af gaan en dat ze effectiever handelen en met meer plezier communiceren. Dit is bovendien zo op de lange termijn. Volgens Jansen komt dat door de natuurlijke en geïntegreerde aanpak van het Instituut. Hij legt uit dat deze aanpak ook voor processen binnen organisaties werkt. ‘Een organisatie is namelijk in eerste instantie een systeem van mensen.’

Vastzitten in een denkstructuur

Beslissingen worden gemaakt op basis van een bepaalde denkstructuur, legt Jansen uit. ‘Een medewerker die bijvoorbeeld geregeld de zelfde fout produceert, doet dit niet omdat hij dit zo graag wil, maar omdat dit gedrag in de neurologische structuur van deze persoon een werkende strategie op een prikkel is. Het is een (ongewenste) oorzaak-gevolg koppeling.’

Beslissingen kunnen in het verleden tot verkeerde uitkomsten hebben geleid. Toch grijpen mensen later ook weer onbewust terug op diezelfde denkstructuur, zegt hij. ‘Dit heeft met de werkwijze van onze hersenen te maken. Dit betekent dat je met het nemen van dezelfde keuzes in herhaling blijft vallen, omdat de hersenen jou suggereren dat dit de juiste weg is.’

Daarnaast werken de onbewuste overtuigingen van mensen zo sterk, dat je andere mogelijkheden gewoonweg niet kunt waarnemen, gaat hij verder. ‘Ook al weten mensen bewust nog wel dat het in het verleden geen goede oplossing was, toch zullen ze op deze denkstructuur teruggrijpen. Ze hebben op dat moment geen andere manier van systeemdenken tot hun beschikking.’ Bij projecten kan dit systeemdenken een deel van het probleem vormen, meent hij. Ook hierbij blijven mensen namelijk dezelfde beslissingen maken en worden fouten herhaald.

De aanpak en een goede basis

Daarnaast wordt er bij projecten vaak gefocust op het goed doorlopen van de verschillende processtappen. Volgens Jansen heeft onderzoek van onder andere dr. Otto Scharmer echter aangetoond dat de intentie van de interventiegever meer invloed heeft op de uitkomst/het resultaat van een project dan de opvolgende processtappen. ‘Interessant, want er wordt geregeld veel energie in de processtappen gestopt in plaats tijd en energie in de basis/het vertrekpunt te investeren.’

Hij vergelijkt dit met een boer die een land gaat bewerken om een goede oogst te halen in de herfst. ‘De boer kan zich bezighouden met het bemesten, het weghalen van onkruid en het kiezen van de juiste waterinstallaties. Hoe de oogst daadwerkelijk uitvalt heeft echter in eerste instantie te maken met de kwaliteit van de grond. Dus als de basis (grond) van hoge kwaliteit is, dan is de kans op een goede output (oogst) groot, ook al zijn de processtappen (bemesting en onkruid) niet optimaal.