Zware druk op het wegennet, bezuinigingen, extremer weer. Het werkveld van Rijkswaterstaat verandert voortdurend. Bovendien spelen ict en data een steeds grotere rol. Cio Rijkswaterstaat en hoofdingenieur-directeur van het organisatieonderdeel Centrale Informatievoorziening Perry van der Weyden (55) vertelt over de i-Strategie van de organisatie.
Hoe kan Rijkswaterstaat zijn taken slimmer, sneller en beter uitvoeren met behulp van ict en een betere informatievoorziening (iv)? Die vragen stelde cio Perry van der Weyden in zijn eerste jaar bij Rijkswaterstaat. Hij gebruikte die periode om bij de organisatie een koers te schetsen van hoe iv zich in de komende jaren zal ontwikkelen. Hij vertaalde de rijksbrede i-strategie van toenmalig Rijks-cio Maarten Hillenaar door naar een i-Strategie voor Rijkswaterstaat. Die moet de komende jaren houvast bieden in de ict- en iv-ontwikkelingen binnen de uitvoeringsorganisatie.
Minder maatwerk
Van der Weyden: ‘Het beheer van wegen, waterwegen en werken zoals bruggen en sluizen omvat nog altijd veel civiele techniek, maar kennis van ict en data wordt steeds belangrijker.’ Eén van de terugkerende begrippen in zijn strategie is ‘standaardisatie’. Daarbij is het uitgangspunt: één functie, één applicatie. In de plannen staat bijvoorbeeld dat het aantal van achthonderd applicaties, dat op dit moment in gebruik is, in 2018 moet zijn gehalveerd. Van der Weyden: ‘Ook de beheerlast moet de komende drie jaar met 10 procent omlaag. Dat betekent minder maatwerk. Maar er moet wel ruimte zijn voor innovatie. Op dat gebied liggen namelijk veel kansen om ons werk effectiever en kostenefficiënter te doen.’
Hij wijst op het inwinnen van gegevens, het verrijken van data door gegevens te delen met anderen en door intensiever samen te werken. De organisatie wordt meer softwaregestuurd en is getransformeerd van een decentrale inrichting van de iv-huishouding naar centrale informatievoorziening. ‘Dat komt terug in allerlei processen binnen de organisatie. Zo zal de inkoop bijvoorbeeld ook gecentraliseerd worden.’ Zaken als plc-kasten (programmable logic controller) werden tot een jaar of zeven geleden decentraal aangeschaft.
Standaardisatie verkeerscentrales
Een van de grote ict-projecten dat op dit moment draait binnen Rijkswaterstaat is een standaardisatie van de verkeerscentrales. Van der Weyden: ‘Dat is een bestaand pakket dat alle functies omvat en de meeste, nu losse, applicaties zal vervangen. Zo kunnen bij een storing of piekbelasting taken worden overgenomen tussen centrales, kan het areaal worden uitgebreid en kunnen innovatieve functies worden toegevoegd.’
Samen met de Engelse counterpart van Rijkswaterstaat wordt software aangeschaft voor de aansturing van vijf centrales in Nederland en zeven in Engeland. Het project om de eerste centrale werkend op te leveren, duurt in totaal zo’n 26 maanden. De uitrol naar de volgende centrales naar verwachting ruim een jaar. De software wordt geleverd door het Oostenrijkse Kapsch TraffiCom. Op het moment van het interview is de implementatie net gestart. In 2018 moet de nieuwe software in alle wegverkeerscentrales draaien. Eerder centraliseerde Rijkswaterstaat zijn datacenters en die van acht andere overheidsinstanties bij Equinix in Amsterdam. ‘Binnen het programma Compacte Rijksdienst wordt het totale aantal datacenters teruggebracht van ongeveer zestig naar vier rekencentra’, somt Van der Weyden op.
Wi-Fi op de snelweg
Ook op het gebied van wegen zet Rijkswaterstaat stappen. Van der Weyden: ‘We zorgen er dit jaar al voor dat het eerste stuk snelweg, op de A58, wordt uitgerust met een supersnelle Wi-Fi-verbinding voor navigatiesystemen in auto’s. In deze proef kunnen bestuurders worden gewaarschuwd en anticiperen op verkeerssituaties die vóór hen plaatsvinden.’ Dat moet ook bij drukte voor een rustiger verkeersbeeld zorgen doordat er per uur meer auto’s over dezelfde snelweg kunnen. Als de proef slaagt wordt deze uitgebreid naar andere drukke wegen in Nederland.
Rijkswaterstaat verwacht dat na 2020 nieuwe voertuigen klaar zijn om signalen te ontvangen. Daardoor ontstaan allerlei diensten die de verkeersdoorstroming verbeteren en wordt informatie steeds nauwkeuriger. Van der Weyden: ‘Nu weet je bij vorst aan de grond bijvoorbeeld niet of dat op jouw traject ook het geval is. Auto’s krijgen steeds meer sensoren. Ze kunnen straks bij iedere gladde bocht een waarschuwing geven aan andere weggebruikers. Informatie op maat én in car zal enorm toenemen.’
IP-nummers van voertuigen
Ook zaken als filedruk worden in de toekomst anders gemeten. Nu berekent de organisatie via lussen in het wegdek hoeveel auto’s er over een bepaald wegdeel rijden. In de toekomst turft het bijvoorbeeld het aantal IP-nummers van voertuigen op een bepaald traject. Zo krijgt men het nog nauwkeuriger in kaart waar het vaststaat.
Ook de uitwisseling van informatie tussen schepen biedt allerlei kansen voor optimalisatie van vervoer, legt Van der Weyden uit. ‘Vaak zie je bij sluizen een opstopping van schepen ontstaan. Als een schipper eerder op de hoogte is van zo’n stremming, kan hij vaart minderen, anders moet hij toch wachten. Door vaart te minderen kan hij brandstof besparen. Eenmaal bij de sluis aangekomen vaart hij dan zonder oponthoud door. Dat zijn systemen en planningsmodules waar we samen met de markt aan werken.’
Voor het komende jaar staat ook het project Datalab op stapel. Van der Weyden: ‘Hiermee bekijken we bijvoorbeeld of we met big data-analyses het onderhoud van het wegennet beter kunnen inplannen en voorspellen. We kunnen dan waar nodig al in een vroeg stadium ingrijpen. In de luchtvaart wordt zo’n methode al gebruikt.’ Rijkswaterstaat nodigt marktpartijen nadrukkelijk uit om mee te denken over de mogelijkheden die Rijkswaterstaat-data bieden.
Inhuur aanpakken
Een ander belangrijk punt in de strategie is de aanpak van inhuur. ‘Met bijna een kwart aan externen was Rijkswaterstaat tot ongeveer twee jaar geleden erg afhankelijk van de kennis en kunde van externen.’ Die kennis moet volgens hem meer behouden blijven voor de eigen organisatie. ‘We hadden op een gegeven moment zo’n vierhonderd externe ict’ers. De doelstelling is om dat aantal terug te brengen naar 120. We zitten nu op 220, dus we liggen goed op schema.’
Van der Weyden schrijft in zijn i-Strategie dat de grote hoeveelheid inhuur ertoe heeft geleid dat veel kennis niet voldoende is geborgd bij eigen personeel, vooral vanwege de snelle ontwikkelingen op it-vlak. ‘Om de kennis op kerntaken in huis te houden, worden vanaf 2015 binnen de informatievoorziening in principe geen kerntaken meer uitgevoerd door inhuur. Voor die taken wordt eigen personeel ingezet.’
Als belangrijkste uitdaging op het gebied van personeel en kwaliteit noemt Van der Weyden de opbouw van nieuwe, flexibele diensten , zoals bijvoorbeeld IaaS, SaaS en PaaS (waarbij infrastructuur, software en ontwikkelplatformen als dienst worden afgenomen), app-ontwikkeling en het behoud van kennis binnen de organisatie.
Proactieve security
Ook beveiliging blijft in de toekomst een essentieel aspect in de ict- en informatiehuishouding. Rijkswaterstaat beschikt sinds 2013 over een Security Operations Center dat tijdens kantooruren reactief opereerde en vanaf 2015 24/7 operationeel is. Van der Weyden schrijft in zijn i-Strategie die in maart 2015 gepubliceerd is: ‘De ambitie van Rijkswaterstaat is om de security van de belangrijkste systemen risico gestuurd te monitoren. Dit betreft tenminste de missiekritieke systemen, evenals de onderliggende generieke systemen en de industriële automatisering.’
Hij schrijft dat Rijkswaterstaat ernaar streeft om deze systemen voldoende te beveiligen tegen onbevoegd wijzigen. ‘Rijkswaterstaat heeft een actieprogramma om in de periode 2014-2016 een SOC (Security Operations Center) proactief operationeel te hebben. Dit leidt ertoe dat deze systemen 7×24 uur proactief, of samen met andere overheden, worden gemonitord op cyberaanvallen, uitval en kwetsbaarheden. Ook andere ketenpartners kunnen dan gebruikmaken van het SOC.’
Kenniskloof
In de i-Strategie stelt hij bovendien dat er sprake is van een kenniskloof op het gebied van industriële automatisering. ‘De ontwikkeling binnen het werkveld van de informatievoorziening stelt eisen aan het kennisniveau en het actueel houden van deze kennis. Die kennis is noodzakelijk om inkoopstrategieën vorm te geven, marktpartijen (zowel iv-leveranciers als installatietechniek leveranciers opererend op het grensvlak daartussen) aan te sturen en in voorkomende gevallen de kennispositie van een systeemintegratorrol in te kunnen vullen.’
Hij wil meer jongeren aantrekken die kennis kunnen bijdragen aan de organisatie. ‘Vanaf begin 2015 heeft iedere iv-intensieve directie jaarlijks minimaal vijf stagiaires en één trainee in dienst. Een instroomprogramma koppelt stagiaires aan strategisch belangrijke onderwerpen, zoals beveiliging. Door middel van scouting wordt kennis in huis gehaald, bijvoorbeeld op gebieden als beveiliging, businessarchitectuur en datamanagement, maar vooral op het gebied van industriële automatisering. ‘Het aanbod is soms schaars, waardoor instroom vanuit mbo, gecombineerd met een ontwikkelpad, ook een optie kan zijn. In lijn met de bevindingen van de commissie Elias kunnen de samenwerkingsmogelijkheden met andere uitvoeringsorganisaties worden verkend.’
Studenten werven
Binnen het iv-domein werken zo’n elfhonderd medewerkers (ict’ers en dataverwerkers), maar er komen binnenkort circa vijftig vacatures bij. ‘Het gaat bijvoorbeeld om project-, service- en appplicatiemanagers’, vertelt Van der Weyden. Om de instroom van nieuwe mensen met de juiste vaardigheden te versnellen wordt fanatiek geworven onder studenten. Dat gaat via projecten met hogescholen en universiteiten. De cio: ‘Het was een kwestie van onbekend maakt onbemind. Ict-studenten wisten niet dat ze ook bij ons konden afstuderen en scripties konden schrijven.’
Rijkswaterstaat stelt stageplekken beschikbaar en is meer betrokken bij colleges en projecten. ‘Je moet zorgen dat je leuke klussen hebt. We zijn bijvoorbeeld bezig met pilots Wi-Fi langs de snelweg, inspectie van werken en wegen met lasers en drones en hebben samenwerkingsverbanden met telecompartijen en kennisinstituten. We hebben de bron aan jonge aanwas bewust beter opgezocht.’
Rijkswaterstaat biedt een traineeship aan. De Centrale Informatievoorziening heeft daarnaast een tweejarig Young Professional-programma. Jong afgestudeerden krijgen een dienstverband waarbinnen ze een tweejarige interne opleiding volgen. In mei 2015 is de eerste groep gestart in uiteenlopende functies zoals informatieanalist, adviseur data en adviseur IV-beheersing.
Dit artikel is eerder verschenen in Computable magazine jaargang 48, nummer 8, oktober 2015.
Biografie
Perry van der Weyden startte 15 april 2014 bij Rijkswaterstaat. Daarvoor was hij verantwoordelijk voor het Shared Service Center ICT bij Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Van 2003 tot 2010 was hij directeur van de Shared Services-organisatie ICT bij het toenmalige ministerie van Verkeer en Waterstaat. Daarvoor was hij senior business consultant bij PinkRoccade. Tot 1998 werkte hij bij de gemeente Rotterdam voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid.
Rijkswaterstaat is in Nederland de uitvoeringsorganisatie van het ministerie van Infrastructuur en Milieu. De organisatie beheert en ontwikkelt in opdracht van dat ministerie de nationale netwerken van hoofdwegen, hoofdvaarwegen en hoofdwatersystemen. Er werken ongeveer negenduizend mensen verdeeld over regionale en landelijke organisatieonderdelen zoals Verkeer- en Watermanagement en Grote Projecten en Onderhoud. Bij het organisatieonderdeel Centrale Informatie Voorziening werken ruim negenhonderd medewerkers.
