Ministeries hebben de afgelopen jaren veel inspanning geleverd om beter grip te krijgen op ict. Grote ict-projecten zijn daardoor nog niet beter onder controle gekomen. Ict heeft wel meer bestuurlijke aandacht gekregen, ook bij de Tweede Kamer in de vorm van de tijdelijke commissie ICT en bij het kabinet met de aanstelling van de Nationaal Commissaris Digitale Overheid. Maar dit betekent niet dat daarmee ook het beheer van ict gelijk op orde is. Dit stelt de Algemene Rekenkamer in het Verantwoordingsonderzoek 2014 dat aan de Tweede Kamer is aangeboden.
Veelzeggend hiervoor zijn de grote projecten die, ondanks de relatief korte tijd dat ze in uitvoering zijn, al een substantiële procentuele overschrijding kennen ten opzichte van de initiële kostenraming. Voorbeelden zijn de projecten Operatie Basisregistratie Personen (BRP) van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (154%), MijnBelastingdienst.nl van het ministerie van Financiën (206%) en het project Kwaliteit en Innovatie (KEI) van het ministerie van Veiligheid & Justitie (meer dan 1000% uitloop in kosten).
Om ook op lange termijn te kunnen steunen op een robuuste informatievoorziening moet het Rijk fundamentele maatregelen treffen. Dat betekent niet alleen meer en beter beheer, maar ook een andere manier van omgaan met ict in relatie tot beleidsontwikkeling, schrijft de Algemene Rekenkamer in zijn beschouwing over de stand van zaken rond ict in het Verantwoordingsonderzoek 2014. Hierin besteedt de Algemene Rekenkamer nadrukkelijk aandacht aan de effectiviteit van beleid bij ministeries.
Achilleshiel
President Saskia Stuiveling van de Algemene Rekenkamer stelt dat met name de Belastingdienst, het ministerie van Defensie en de Nationale Politie grote uitdagingen hebben in de combinatie van ict, hoge beleids- en uitvoeringsambities en reorganisaties. De afhankelijkheid van ingehuurde professionals is hierbij een achilleshiel. De Algemene Rekenkamer constateert enerzijds dat er bij ministeries, kabinet en parlement meer aandacht is voor ict dan in het verleden. Anderzijds is nog geen sprake van een duidelijke verbetering in de beheersing van ict-projecten in doorlooptijd en budgetbeheersing.
De rekenkamer constateert dat ministeries kampen met een te complexe informatievoorziening. Voor een deel wordt de complexiteit bepaald door verouderde software die in een veranderende omgeving draaiend moet worden gehouden. Aangezien de overheid niet meer kan functioneren zonder een goede informatievoorziening en betrouwbare en toekomstbestendige ict-infrastructuur moeten hier snel stappen worden gezet, aldus de overheidswaakhond.
Wondermiddel
Verder constateert deze instantie dat ict door ministers en Tweede Kamer vaak gezien wordt als het wondermiddel om met minder budget meer dienstverlening aan de burger te realiseren. Maar bij die ambities moeten zij nadrukkelijker rekening houden met wat eigenlijk mogelijk is gegeven de beschikbare mensen, middelen en tijd.
De rekenkamer beveelt aan om bij het maken van beleid veel meer gebruik te maken van informatie die er al is, zoals de vele open data die nog niet of nauwelijks worden gebruikt, dan om weer allerlei nieuwe automatiseringtools te willen invoeren.
Daarnaast wijst de rekenkamer erop dat de afhankelijkheid van externe kennis op ict-gebied relatief hoog blijft. Dat komt vooral doordat ministeries met flexibele schillen werken, waarbij tijdelijke krachten worden ingezet om piekbelastingen op te vangen. Daarnaast lukt het departementen niet om openstaande ict-vacatures afdoende in te vullen. ‘Een kennistekort op ict-gebied maakt de rijksoverheid kwetsbaar om op doelmatige en doeltreffende wijze een betrouwbare informatievoorziening op de lange termijn te waarborgen’, aldus de Algemene Rekenkamer.
Cio
Uit het Verantwoordingsonderzoek 2014 blijkt voorts dat de positie van de chief information officer (cio) bij de departementen iets is verbeterd. Maar nog steeds zijn er cio’s die aan de bestuurstafel geen directe inbreng hebben bij de besluitvorming over de richting van het beleid.
Naar aanleiding van het parlementaire onderzoek, dat is uitgevoerd door de tijdelijke commissie ICT-projecten bij de overheid, heeft het kabinet onder andere toegezegd dat alle departementale cio’s standaard lid moeten worden van de bestuursraad van een ministerie.
Op dit moment is dit nog niet overal het geval. De departementale cio’s van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Financiën en Volksgezondheid, Welzijn & Sport schuiven alleen aan bij de bestuursraad als de secretaris-generaal dit relevant vindt.
Belastingdienst
Volgens de Algemene Rekenkamer kampt de Belastingdienst met grotere problemen, onder meer door verouderde computersystemen, dan tot voor kort werd aangenomen. Veranderingen in wet- en regelgeving kunnen door de ouderdom en complexiteit van de it-systemen gepaard gaan met risico’s voor de continuiteït van de dienstverlening van de Belastingdienst, waaronder risico’s voor de inning van belastingen. De Belastingdienst werkt met zo’n twaalfhonderd verschillende applicaties, waaronder een veelgebruikte van 37 jaar oud.
De Belastingdienst staat volgens de Algemene Rekenkamer voor twee uitdagingen. De eerste is het garanderen van de continuiteït van de dienstverlening. Daarnaast moeten de dienst zelf en de processen en systemen waarmee gewerkt wordt, gemoderniseerd worden. Verzekerd zijn van continuïteit van de dienstverlening is voor de fiscus een eerste vereiste.
Vernieuwing op korte en langere termijn is een grote opgave voor de Belastingdienst. Het parlement vergroot de uitdagingen voor de fiscus door meer belastingen in te voeren en wetgeving van allerhande uitzonderingen te voorzien. Hierdoor wordt het de uitvoering moeilijk gemaakt. Tegelijkertijd wordt de fiscus, evenals andere overheidsdiensten, bezuinigingen opgelegd. Het voornemen van Kamer en kabinet om het belastingstelsel te herzien kán benut worden om tot een beter uitvoerbaar stelsel te komen. Maar dat vereist tegen die tijd ook voldoende tijd voor de Belastingdienst voor de invoering, benadrukt de overheidswaakhond.
Het feit dat de Belastingdienst met 1200 verschillende applicaties werkt zegt misschien meer over de complexe regelgeving en de bureaucratische wijze van handhaving dan over de applicaties en de spullenboel zelf.
Een applicatie/systeem van 37 jaar oud dat kennelijk nog steeds goed genoeg werkt om specifieke functionaliteit te leveren kan misschien heel goed gerecycled worden.
Los daarvan zou ik eerst eens kijken naar de werkelijke automatiseringsbehoefte. Sommige zaken zijn namelijk niet te automatiseren omdat er specifieke, rationele controles noodzakelijk zijn.
Daarnaast is vereenvoudiging van het belastingencomplex de allerbeste remedie om processen, functionaliteit en systemen daadwerkelijk aan te kunnen pakken, zonder dat het weer honderden miljoenen kost, die uiteindelijk door de burger moeten worden opgehoest. Hoe? Oh ja, via de belasting…
Overheid heeft vooral geprobeerd om de kosten beheerSbaar te maken, dat een economisch-juridische aansturing met visieloze uitbestedingen niet echt succesvol is leerden lessen na Raines’ Rules al en dat dit tot excessen leidt zoals Snowden-files en Gotlieb-dossier mag niet verbazen, Ton ‘usance’ Elias maakte dat pijnlijk duidelijk door meer te verzwijgen dan te benoemen. Nee, er is geen affiniteit met ICT bij regenten en alle aandacht gaat enkel om ‘baantjes’ die mogelijk verdeeld kunnen worden.
Niet veel anders als eind jaren 90 toen de sector volstroomde met ‘micro-managers’ die nodig waren als gevolg van vertaalfouten bij de adoptie van Anglo-Amerikaanse modellen terwijl gelijkertijd de vrijheid van meningingsuiting aan banden gelegd werd. Het is makkelijk roepen dat de ICT-er niet kan communiceren als de wil om te luisteren ontbreekt alleen wordt nog weleens vergeten dat er nu heel wat meer communicatiekanalen zijn. Dat sommige beslissingen betreffende privatisering niet zo Slim waren bleek uit opmerkelijke beschermingsconstructie voor KPN, uiteindelijk gaat het om de ‘geprivatiseerde’ ambtenaar welke meer salaris en minder verantwoordelijkheid krijgt voor hetzelfde kunstje.
Het ‘foutje, bedankt’ van even Apeldoorn bellen wordt dan steeds moeilijker uit te leggen als we kijken naar gigantische verspillingen van belastinggeld doordat ICT beleid bij de overheid vooral gedicteerd wordt door 5 Amerikaanse bedrijven welke heel goed zijn in het ‘ontzorgen’ door vooral een juridische doolhof te maken. Laten we niet vergeten dat in de periode Clinton de Amerikaanse overheid middels Raines’ Rules een donatie deed aan Silicon Valley, contouren in het politieke landschap laten zien waar de olifantenpaadjes liggen en het is dus niet moeilijk om de hinderlaag te leggen betreffende de beheerbaarheid van het gehele ecosysteem.
Scheidend president van de algemene rekenkamer mevrouw Stuiveling heeft meen ik eens gerefereerd aan een oplossing áh la wat we met z’n allen “crowdsourcing” noemen.
Zij gebruikte deze term bij het benoemen van een, laat ik zeggen “crowd” van vakinhoudelijke kennisdragers, om hen samen te laten komen met voorstellen om de oh zo pijnlijke problematiek inzake onze overheids automatisering. Welnu, ik juich dit ten zeerste toe, maar moet constateren dat zij ondanks haar positie daar niet in is geslaagd. Enorm zonde van al dat talent wat Nederland rijk is, vindt u niet?
Althans ik heb nog geen initiatief hiertoe vernomen of oproepen hiertoe gezien. Zelfs Chris Verhoef wist ten tijde van de ICT hoorzittingen geen bewijs te geven dat er vragen gesteld worden aan die mensen die het kunnen weten. Om met zijn woorden te spreken “Zij die het weten, kunnen het niet, en zij die het kunnen, weten het niet”.
Zou het dan toch niet in het belang liggen van politici om problemen die verschrikkelijk veel belastingcenten kosten, daadwerkelijk op te lossen?
Wanneer we dit namelijk slim/adequaat/betaalbaar/blijvend oplossen zou er dan niets meer om over te vallen/vragen/discussiëren/argumenteren/politiek te bedrijven? Volgens mij maar genoeg… sterker nog dan zou er pas ruimte komen om buiten de spreekwoordelijke “comfort-zone” te denken…
Wellicht kan haar opvolg(st)er dit ter harte nemen en die aan te wijzen crowdgroep vragen om voorstellen te presenteren, ik maak me sterk dat er niet sneller resultaat geboekt wordt dan doorgaan op deze “geldverslindende” en inefficiënte weg.
Praat ik hiermee nu nonsens of is dit weer veel te “Rijnlands” gedacht van mij…?
Uit het Verantwoordingsonderzoek 2014 blijkt dat de positie van de chief information officer (CIO) bij de departementen iets is verbeterd. Maar nog steeds zijn er CIO’s die aan de bestuurstafel onvoldoende inbreng hebben bij de besluitvorming over de richting van het beleid.
NB: Belgische CIO-studies tonen aan dat dit niet zozeer te maken heeft met de Positie van de CIO maar veel meer met het Postuur cq het Profiel van desbetreffende persoon (V/M). Ik vraag me af of dit in NL anders is?
@hans Je mag wel hopen dat een CIO ICT ervaring heeft en ooit met zijn poten in de echte modder heeft gestaan. En als dat niet zo is dat hij of zij wel mensen om zich heen hebben die dit wel hebben en dat de CIO zijn plaats kent. Hetzelfde geldt voor inhuur, op zich geen probleem alleen wat je vaak ziet dat inhuur op cruciale en belangrijke posities zitten en het met de organisatie zelf aan de loop gaat. Dat is ook waar het vaak misgaat dat beslissers en politieke kopstukken niet materiedeskundig zijn en dan toch om een of andere reden de verkeerde beslissingen nemen. Iets anders, een voorbeeld is over de SVB, PGB en van Rhijn, aan alle kanten gewaarschuwd, en toch doen. Erger, toch doen door het merendeel van de politieke partijen.
Het is natuurlijk makkelijk praten van de zijlijn. Ik werk niet bij de Belastingdienst, maar kan mij voorstellen dat de mensen daar hun stinkende best doen om tegen de stroom in te zwemmen. Het is idd volgens mij niet de Belastingdienst die er een zootje van maakt maar de steeds veranderende regelgeving. Elk jaar (liefst meerdere keren per jaar) moeten we wijzigingen worden doorgevoerd. Dat kan toch niet zo blijven. De pipo’s in Den Haag moeten bij elke regelgeving eerst eens een impact en risico analyse vragen met de begrote kosten voor de wijzigingen. Wellicht dat er dan eindelijk eens een besef komt dat dit geneuzel op moet houden. En ja, er zijn vele knappe koppen aan de zijlijn, maar een kant en klare oplossing is er zomaar niet eventjes met de systemen in de lucht houden en veranderingen doorvoeren. Suc6 mannen en vrouwen van de Belastingdienst.
Als je er niet (in)direct last van zou hebben was het koddig geweest. Maar aangezien wij hier allemaal last van hebben is het een vrij lastige constatering.
BV Nederland die mank loopt vanwege ICT gestuntel die de burocratische tijgers niet onder controle weet te krijgen. Je zou bijna denken dat ze het er om doen.
@Louis
Als je jezelf als CIO opstelt als techneut, dan maak je precies die fout die zo veel CIOs maken. IT gaat niet over technologie, maar over informatie. CIO is dan ook een information officer, niet een omhoog gepromoveerde systeembeheerder. Snap dat techniek een middel is, niet een silver bullet om bepaalde problemen op te lossen die niet door technologie veroorzaakt zijn. De beste CIOs zijn dan ook die CIOs die kijken naar technologie als middel (en niet meer dan dat) om de business verder te helpen.
In dit opzicht ziet hk het wat mij betreft juist, 1200 applicaties is vooral een teken van een gebrek aan grip op informatievoorziening en een zeer complex landschap van regelgeving. Dat klopt ook wel, de tweede kamer heeft de wens allerhande onwenselijke effecten van beleid via belastingheffing te compenseren. Dat dat een complex applicatielandschap oplevert is een feit. Daar ligt dan ook de uitdaging.
Mevrouw Stuivinga ziet dit heel goed, het wensdenken dat technologie het wondermiddel is om dienstverlening aan de burger te verbeteren is de kern van het probleem. Dit is terug te vinden in alle grote IT projecten die de afgelopen jaren bij de overheid gefaald hebben. Die cultuuromslag maken zal extreem lastig zijn.
Dat wensdenken over de technologie, dat is toch echt een beleidspunt wat niet uit de ICT koker komt, dat zijn beslissers en leidinggevenden. Waar het mij om gaat, over de technische kennis van CIO’s, dat beslissingen die genomen worden altijd een technische component hebben. Ik noem twee voorbeelden, als er vanuit de politiek een wijziging wordt die doorgevoerd moet worden dan kost dat tijd om dat technisch door te voeren in de systemen. Al te vaak hebben we gezien dat het daar gierend misgaat, even binnen een paar maanden een nieuwe regeling doorvoeren. Een ander voorbeeld, als er vanuit de leiding wordt besloten om bijvoorbeeld al het technische beheer en de infrastructuur buiten de deur te gooien, uit kostenoverwegingen uiteraard, dan is dat ook een beslissing met een technische component.
Dus ja, ik denk dat als er inderdaad besef is wat bouwen en beheren van complexe systemen (die vele applicaties met onderlinge relaties) is dat dan ook het besef er zal zijn dat je niet zomaar als een olifant door de porseleinkast kan gaan. Uiteindelijk, komt het altijd weer terug bij systemen en techniek. Dat is wat ik probeer te vertellen. Juist op het sturende en beslissende niveau zit er heel erg iets fout door dat gebrek aan kennis en gevoel.