De overheid heeft het niet makkelijk. Met argusogen worden ict-projecten in de gaten gehouden. Want als we de commissie Elias moeten geloven is het wachten op nieuwe mislukkingen. Mogelijkheden zijn er genoeg, maar de aanpak blijkt een lastigere kwestie. Met het aanstellen van een digicommissaris zet de overheid stappen richting de ambitie van een digitaal 2017. Een overzicht van de digitale ontwikkelingen voor de overheidsmarkt, die hun diepgang vinden tijdens de vernieuwde vakbeurs Overheid 360° op 22 en 23 april 2015 in Jaarbeurs Utrecht.
Een betere dienstverlening voor burgers en bedrijven, een nieuwe omgevingswet, verantwoordelijkheid voor zorg, slimme oplossingen voor smart cities en dit alles open source, optimaal beveiligd en als het even kan, in de cloud. De agenda van de overheid is op zijn zachts gezegd vol.
Samenwerken is daarbij voor elk agendapunt een belangrijk devies. Voor decentralisaties moeten gemeenten meer samenwerken, maar liever nog gegevens uitwisselen. Ook bij e-dienstverlening en aanbestedingen wordt geadviseerd om meer samen te werken en vooral ook bij elkaar te kijken. Gemeenten hoeven niet telkens het wiel opnieuw uit te vinden, is daarbij een veel gehoorde leus.
Die samenwerkingen zijn op verschillende manieren al in praktijk succesvol gebleken. Zo zijn er diverse gemeenten die samen hun aanbesteding doen en is eind 2014 een grote samenwerking door middel van operatie NUP afgerond. Toch is er ook een schijnbare tegenstelling. Zo stelt het nieuwe werken dat de overlegcultuur beperkt moet en is uit menig falend project gebleken dat te veel betrokken stakeholders en te grote complexe projecten vaak de eindstreep niet halen.
Toch is samenwerken het adagium van de overheid, aldus Willem Beelen, market sales director Public Sector & Healthcare bij Atos en Hoofdredacteur GOV magazine. ‘Juist in een tijd dat verandering de enige constante factor is, de overheid compacter wordt, en minder mensen en middelen ter beschikking heeft, ligt de focus op slimmer, effectiever en doelmatiger samenwerken.’
Netwerksamenleving
Met slimmer, doelt Beelen erop dat overheidsorganisaties zich ervan bewust zijn dat we leven in een netwerksamenleving waarbij positie belangrijk is, maar niet alles bepalend. Doelen kunnen enkel worden behaald als er rekening wordt gehouden met de belangen van een ander. Effectiever werken kan alleen door het samen te doen, zeker als werkzaamheden en doelgroepen overeenstemmen. Doelmatiger wordt bereikt als organisaties zich expliciet richten op de vraag van de klant en handelen met één duidelijk gezicht naar buiten met de ambitie en uitgangspunten voor eenmalige uitvraag van gegevens, transparantie en efficiency. ‘Hoog op de overheidsagenda staat ‘De burger centraal’ en dat zie je nadrukkelijk ook in de plannen, in de visiedocumenten, in de doelstellingen van die overheid. Bij het Rijk wordt dat duidelijk met horizontale samenwerking op departementaal niveau en met de uitvoeringsorganisaties. Bij de provincies, gemeenten en waterschappen met initiatieven als ‘nu al eenvoudig beter’ in het kader van de toekomstige Omgevingswet.’
Om goed samen te kunnen werken noemt Beelen de inzet van ict als ‘enabler’ van groot belang. ‘Om er in te kunnen voorzien dat alle overheidsinformatie online beschikbaar is en dat burgers en bedrijven alle (aan)vragen aan de overheid digitaal kunnen versturen en alle berichten van de overheid digitaal kunnen ontvangen , denk aan vergunningen en diensten of bezwaar en beroep, moet er één veilige, kostenefficiënte, gezamenlijke Generieke Digitale Infrastructuur (GDI) komen. Eén infrastructuur voor elf ministeries, twaalf provincies, 23 waterschappen, 393 gemeenten en vele uitvoeringsorganisaties en dat is geen sinecure. Een mooie kans om samen met het ict-bedrijfsleven hier vorm en inhoud aan te geven en ook op dat vlak de samenwerking te zoeken.’
Ondanks Elias
Maar hoe voorkom je dat projecten vertragen, budgetten worden overschreden of implementaties niet de gewenste oplossing opleveren? De commissie Elias krijg nog een staartje in 2015. Zo zal er tijdens Overheid 360° een debat plaatsvinden genaamd Ondanks Elias. Hierbij kunnen bezoekers in debat over wat overheden nu al kunnen doen ondanks Elias.
Volgens Rinke Smedinga en August Hans den Boef, initiatiefnemers van het debat, was de onderzoeksopdracht aan de commissie Elias helder, maar de uitvoering allerbelabberdst. Smedinga: ‘De analyse klopt niet, en de aanbevelingen lossen de ict-problemen dus ook niet op. Dat is goed nieuws voor de grote ict-bedrijven, maar wat moet je daar als gemeente nou mee? Het onderzoeksvoorstel van de tijdelijke commissie uit 2012 heet ‘Ict-projecten bij de overheid’. Ict-projecten van de overheid beperken zich niet tot het rijk. Toch deed de commissie alleen maar onderzoek op landelijk niveau. Dat onderzoek moest ook de maatschappelijke effecten in kaart brengen inclusief (toekomstige) kosten, beveiliging en privacy. De commissie keek echter slechts naar een deel van de kosten en de aansturing. De rest had het onderzoek ingewikkelder gemaakt, zodat het nog langer zou duren, zei de commissie, alsof je het een los van het ander kan zien. Ook valt er af te dingen op het uitnodigingsbeleid bij de hoorzittingen en het voorbij gaan aan architectuur. In het debat willen we de wortels van het kwaad uitgraven en bloot leggen. Om te bepalen wat overheden nu kunnen doen.’
Volgens Den Boef en Smedinga is het belangrijk dat overheden niet te veel afwachten, maar alvast starten en doen wat zij nu al kunnen realiseren. Daarbij geven zij het advies om integriteitsprincipes in de leveringsvoorwaarden op te nemen om onduidelijkheid of verkeerde verwachtingen te voorkomen. Ook zien ze hoe overheden zich de problemen laten overkomen en geen eigen verantwoordelijkheid nemen. ‘Het is belangrijk om niet weg te kijken, maar verantwoordelijkheid te nemen. Spreek bestuurders ook aan op die (politieke) ambities en verantwoordelijkheden.’
E-dienstverlening
De ontwikkelingen op het gebied van e-dienstverlening concentreren zich op het creëren van portalen om transacties, zoals het verlenen van een vergunning, efficiënter af te handelen. Volgens John Schattorie, director public sector bij Deloitte, richten steeds meer organisaties hun dienstverlening multichannel in. Hierdoor wordt via elk kanaal, telefonie, email, balie et cetera, dezelfde informatie aan burgers en bedrijven verstrekt en wordt de dienstverlening, waar wettelijk mogelijk, via verschillende kanalen aangeboden. ‘Door de combinatie met zaakgericht werken is het mogelijk aan burgers en bedrijven de status van een (aan)vraag via elk kanaal terug te koppelen. Een relatief nieuwe ontwikkeling is dat de afhandeling van een (aan)vraag zoveel mogelijk automatisch plaatsvindt door gebruik te maken van zelflerende systemen en intelligente gebruikersinteractie. De implementatie hiervan vergt een andere kijk op de processen binnen de overheid waarbij de klant centraal staat. De interactie met klanten wordt namelijk vormgegeven door slim gebruik te maken van kennis over de klant.’
In aanvulling op het afhandelen van transacties merkt Schattorie dat er steeds meer wordt geëxperimenteerd met e-participatie. ‘Burgers kunnen aangeven wat ze belangrijk vinden en hoe ze tegen diverse onderwerpen aankijken. Dit type communicatie neemt toe en wordt steeds belangrijker in de verantwoording richting de burgers over de genomen besluiten. Daarmee wordt de transparantie over het functioneren van de overheid ook vergroot.’
Digitaal 2017
Het kabinet heeft met de visie Digitaal 2017 een impuls gegeven aan het verder digitaliseren van de communicatie tussen burgers, bedrijven en de overheid. De kwaliteit van de digitalisering is momenteel niet volwassen, aldus Schattorie. ‘In een groot aantal gevallen is het alleen mogelijk om een pdf te downloaden en digitaal terug te sturen. Dat is een mooie eerste stap, maar niet voldoende. Het potentieel om processen efficiënter uit te voeren wordt daarmee beperkt benut. Nog steeds moeten gegevens worden overgetypt in de administratieve systemen. Er bestaan ook nog steeds organisaties waar het binnenkomende pdf eerst wordt uitgeprint voordat het wordt verwerkt. Met deze stand van zaken staan een aantal overheidsorganisaties nog ver af van een ‘mobile first’-aanpak, waarbij gebruiksgemak een belangrijke verleiding is om van het digitale kanaal gebruik te maken. Deze aanpak, die door een bedrijfsleven in versneld tempo wordt ingevoerd, kan ook de overheid veel voordelen brengen op het gebied van imago, klanttevredenheid en efficiëntie.’
Smart society
Naast het verbeteren van de dienstverlening zijn er ook diverse gemeenten gestart met meer tastbare innovaties. Daarbij vormen de inzet van sensoren en data analytics de kern voor de ontwikkeling van smart cities. Als lichtstad is Eindhoven een voorbeeld van hoe gemeenten met slimme oplossingen hun stad veiliger kunnen maken, zonder stijging van de kosten. Via sensoren kunnen lantaarns enkel branden wanneer er beweging in de buurt is. Hierdoor is er wel licht wanneer men door de stad fietst, loopt of rijdt, maar branden de lantaarns niet de gehele nacht. Daarbij kunnen ze ook fungeren als verkeersregelaar bij regen of om bij evenementen automobilisten via licht te leiden naar de juiste bestemming. Op 23 april presenteren Gaby Sadowski en Ad Steenbakkers de smart city-aanpak van Eindhoven.
Volgens Edgar van Boven, onderzoeker aan de TU Delft en KPN-architect, draait het bij smart cities niet om dure technologische hoogstandjes, maar om het slim verbinden van bestaande middelen en netwerken. Daarbij heeft de rijksoverheid een belangrijke rol in het bedenken van de spelregels. Hiervoor moeten denkkaders anders worden dan lokale overheden gewend zijn en moet er worden gekeken naar wat de samenleving, en niet enkel wat de overheid, het bedrijfsleven of een andere groep, ondersteunt. Networked communities maken een slimme maatschappij mogelijk.
Daarbij kunnen kleinere gemeenten een voorbeeld zijn voor de grotere gemeenten en steden. Zij kunnen kleinschalige ontwikkelingen uittesten en verbeteren, voordat deze kunnen worden geïmplementeerd voor een grote capaciteit.
Dat de overheid moet innoveren is bekend, maar hoe zij dit structureel aan kunnen pakken is voor veel lokale overheden nog een grijs gebied. Overheden inspireren en organisaties de ruimte geven om elkaar te ontmoeten, kennis te delen en nieuwe samenwerkingen te stimuleren, dat is het idee van Overheid 360°.
Dit artikel is eerder verschenen in Computable magazine jaargang 48, nummer 3 van maart 2015.
Programma Overheid 360°
Registreer nu voor gratis toegang tot Overheid 360° en meld je aan voor een van de activiteiten. Meer info en het complete programma vind je op www.overheid360.nl
Leefomgeving & Veiligheid
Smart City
In de Smart City-straat zullen real-time sensormetingen plaatsvinden. Los van omgevingswaarden zoals luchtvochtigheid, temperatuur, geluid en CO², komen er thermische camera’s en zullen er toepassingen van het scannen van mobiel dataverkeer – waaronder track en trace – ter plaatse worden gevisualiseerd. Daarbij geven de gemeenten Amsterdam, Den Haag, en Eindhoven hun visie en een demonstratie over deze smart cities.
Open Data: the next big thing
Sociale media, co-creatie en nu open data als de manier om als overheid met je stad te participeren. Maar hoe doe je dat nu echt? En hoe moeilijk is het om mensen aan ‘de open data’ te krijgen? Aan de hand van de Stratum 2.0-cases wordt het publiek meegenomen in de wereld van een livinglab midden in het centrum van Eindhoven. Wat zijn de lessen die wij eruit trekken? Gaby Sadowski en Ad Steenbakkers over de smart city aanpak van Eindhoven op 23 april.
Pop-up city
Een stad efficiënter, slimmer en leuker met geo-voorzieningen. De pop-up city Nieuw Durperdam staat op het kruispunt van de Laan van de Leefomgeving en het Smart City-plein in samenwerking met onder andere Geonovun, ministerie van Infrastructuur en Milieu, SVB-BGT, Dataland en Kadaster.
Burger & Bedrijf
Duurzaam
De gemeente Zwolle vraagt uw hulp om mee te denken over duurzaamheidsinitiatieven met experts vanuit de praktijk. Gespreksonderwerpen kunnen zijn: stadslandbouw, wijkbedrijf, groenbeheer, leegstand of energie. Tijdens Overheid 360° gaat gemeente Zwolle samen met afgevaardigden van het ontwikkelplein in kleine groepen op zoek naar nieuwe inzichten en aanpakken. Wij gebruiken daarbij het ‘Duurzaamheid-Ontwikkelplein’. Dat is een inspirerende omgeving waar op creatieve en speelse manier gestimuleerd wordt om samen duurzaam te leren.
Debat – Innovatieve informatievoorziening bij de overheid
In dit debat wordt in een vogelvlucht de ontwikkeling van de gemeentelijke informatievoorziening vanaf de jaren tachtig geschetst. Er wordt stilgestaan bij keuzes die gemaakt zijn en wat dit vandaag de dag voor gemeenten betekent. Het verklaart waarom gemeentelijke informatievoorziening en de gewenste innovatie nog maar moeizaam tot stand komen.
Deelnemers aan dit debat krijgen een andere en verfrissende kijk op gemeentelijke informatievoorziening, architectuur en onderwerpen zoals beveiliging en privacy. Ook de rol van de rijksoverheid wordt hierbij uiteraard belicht.
Vervolgens worden concrete mogelijkheden aangereikt om de informatievoorziening meer toekomstbestendig, kostenefficiënter en doelmatiger door te ontwikkelen en gemeenten te ontzorgen en beter te faciliteren. Hierbij wordt de relatie gelegd met landelijke voorzieningen, ketensamenwerking en ontwikkelingen zoals de cloud en open source. Het debat zal plaatsvinden op woensdag 22 april onder leiding van Ton de Wit.
Zorg & Onderwijs
Anders kijken: Kracht van de Kaart
Door de decentralisaties bij jeugd, zorg en sociale zekerheid hebben gemeenten er sinds begin dit jaar veel taken bij gekregen. Het moet beter en goedkoper. Gemeenten zijn druk bezig met het inregelen van de nieuwe taken en uiteraard met de uitvoering in de praktijk.
De uitvoering roept beleidsmatig allerlei vragen op, zoals:
Kan het doelgroepenvervoer efficiënter worden uitgevoerd door vervoerstromen te combineren of gezamenlijk aan te besteden? Zijn er voldoende geschikte woningen in mijn gemeente om ouderen langer zelfstandig te laten wonen? Ben ik in staat tijdig in te grijpen in wijken die achteruit gaan? Als er bezuinigd moet worden op voorzieningen, waar doet dat relatief het minste pijn?
Door anders te kijken ontdekt u een antwoord op deze vragen. In plenaire presentaties in de zaal en verdiepende workshops in het ‘café kracht van de kaart’ wordt getoond welke gemeenten dit al succesvol doen. Gedurende de hele dag is iemand in het café aanwezig om vragen onder het genot van een drankje te beantwoorden.
Zowel 22 als 23 april met medewerking van: Geonovum (Rien Stor, Paul Padding), KING (Ernst Koperdraat, Chris Vast), Object Vision en PC Kwadraat (Martin van der Beek), Geon (Bert Gerlofs), Esri (Bert Vermeij, Bas Buitelaar)
Innovatie & Bedrijfsvoering
Integriteit
iBestuur Masterclass in samenwerking met Nederland ICT rondom het thema integriteit. Marcel Theans op 23 april.
Presentatie KPMG-onderzoek over legacy binnen Nederlandse overheid. Tijdens een rondetafelgesprek kunnen een select aantal geïnteresseerden nader met elkaar in discussie om dit vraagstuk verder op te pakken.
Leren van het bedrijfsleven
Wat kan de overheid leren van het bedrijfsleven? Excellente voorbeelden van onder andere Carglass, Hema en Bas Hoogland, voormalig commercieel directeur Landal Greenparks.
Exclusieve rondleidingen over papierarm en zaakgericht werken in het Stadskantoor Utrecht.
Ondanks Elias
De tijdelijke commissie ICT, commissie Elias, heeft zijn werk gedaan. De commissie beschreef hoe de overheid jaarlijks tot vijf miljard verkwist aan mislukte ict-projecten. Het kabinet maakt werk van haar aanbevelingen om het tij te keren. Maar wordt daarmee het probleem opgelost? Volgens de publicisten August Hans den Boef en Rinke Smedinga klopt de analyse van de commissie niet. Ze zijn somber over het effect van de maatregelen. Adviseur Veenen van PBLQ onderschrijft de analyse van de commissie en is optimistisch over het effect van de maatregelen. Dit verschil van inzicht is de centrale vraag van het lagerhuis-debat dat hierover wordt gevoerd. 22 april onder leiding van August Hans den Boef en Rinke Smedinga.
Computable Awards
Tijdens Overheid 360° zal de presentatieronde plaatsvinden voor de tien beste ict-projecten binnen de overheid. De vijf beste projecten worden officieel genomineerd voor een Computable Award door de deeljury bestaande uit: Willem Beelen, market sales director public sector & healthcare bij Atos en hoofdredacteur GOV magazine, Eric de Kluis, hoofdredacteur BinnenlandsBestuur, Robert van Vliet, senior communicatieadviseur InterCity Consultancy, Hans Reterink, managing consultant bij Berenschot. Maarten Hillenaar neemt namens de hoofdjury plaats. Open voor publiek op 23 april.
Ik ben het eens met de kritiek op de commissie Elias. Dat schreef ik hier ook al: https://www.managementsite.nl/commissie-elias-symptoom-ict-projecten
Voorstanders en verdedigers van de commissie Elias hebben belang bij de aanbevelingen. Het zijn partijen die hebben bijgedragen aan de problematiek en geld verdienen aan de aanbevelingen van Elias. Zij zijn deel van het probleem niet van de oplossing (voor zover die er is).