De naam is Bas Eenhoorn, Digicommissaris

Burgers en bedrijven moeten in 2017 volledig digitaal contact met de overheid kunnen hebben, is het plan. Daarvoor moet nog wel het een en ander gebeuren en om die reden is Bas Eenhoorn per 1 augustus aangesteld als Nationaal Commissaris Digitale Overheid, kortweg Digicommissaris. Hij is voor een periode van vier jaar aangesteld maar wil over twee jaar resultaten zien. In een gesprek met mij voor GOV magazine voor de digitale overheid legt hij zijn plannen uit.

‘Er liggen vier onderwerpen op tafel waarvan we op een goeie manier de prioriteit moeten vaststellen. Eén is: hoe wordt een en ander gefinancierd? Voor de korte termijn vraagstukken, zoals de opvolger van DigiD, is budget gealloceerd. De populariteit van DigiD is dusdanig dat er snel moet worden geïnvesteerd in de stabiliteit en veiligheid van de systemen. Maar voor de lange termijn vraagstukken is de financiering er nog niet.

‘Twee is de governance: wie is verantwoordelijk? In mijn optiek moet er één ministeriële verantwoordelijkheid zijn en dat moeten we op korte termijn duidelijk hebben. Ik heb op één na met alle leden van de Ministeriële Commissie Digitale Overheid (voorgezeten door Mark Rutte met als vaste leden Ronald Plasterk, Henk Kamp, Jeroen Dijsselbloem en Stef Blok en Lodewijk Asscher – red.) Ik rapporteer twee keer per jaar aan de commissie en ga er vanuit dat we in vijf á zes bijeenkomsten de opdracht geregeld hebben en dat de commissie dan kan worden ontbonden. De minister-president zegt ook: ‘Ik ga er vanuit dat dit niet voor de eeuwigheid is.’ Dit is bedoeld als vliegwieleffect, dat het doel ook op topniveau wordt nagejaagd. Uiteindelijk moet het ertoe leiden dat één minister verantwoordelijk is voor de digitale overheid en dat die het voortouw neemt voor overleg met andere overheden.’

‘Het derde element: wat is nou eigenlijk de Generieke Digitale Infrastructuur (GDI) en wat behoort tot ieder zijn eigen verantwoordelijkheid? Daar is al een paar keer over gesproken, bilateraal maar ook in het eerste Nationaal Beraad Digitale Overheid, waarvan ik voorzitter ben, en dan blijkt dat je daar enorme discussies over kunt voeren. Ik ben er voorstander van om dat dynamisch te bekijken. Met andere woorden: niet met een schaartje knippen, maar zien waar je in gezamenlijkheid een boost aan kunt geven. Over een aantal zaken hoef je geen discussie te voeren. De basisregistraties behoren tot de GDI. Maar iets als een website als RVO.nl, dat is en blijft sectorpecifiek en valt hierbuiten.’

‘Het vierde punt is het Digiprogramma, een meerjarenprogramma waarin alle partijen met elkaar afspreken hoe we in de komende tijd die digitale overheid vormgeven en aangeven wat er nodig is om te presteren naar de behoeftes van ondernemers en inwoners. Ik wil een eerste concept in februari 2015 gereed hebben.’

Collectiviteit inzetten

De avond voor mijn interview had Eenhoorn een gezamenlijk overleg met de hoofddirectie van de VNG en de gemeentesecretarissen van de G4. ‘Om te praten over de verbetering van de digitale dienstverlening en wat er nodig is om de GDI op te zetten. Want de gemeenten spelen daarin een heel belangrijke rol. En natuurlijk gaat het dan ook over de financiering, maar vooral ook over hoe de gemeenten hun collectiviteit kunnen inzetten. Wat mij opviel, was dat er op sommige punten werd geredeneerd vanuit de positie van de overheid. Ik heb de neiging om dat volstrekt anders te benaderen: gewoon kijken wat er verandert in de maatschappij. Ik bedoel: er zijn zeven miljard mobieltjes in de wereld.’

Eenhoorn vraagt zich af of de overheden zich voldoende bewust zijn van die veranderingen en hoe daarop te reageren. ‘Zo sprak ik onlangs een horecaondernemer in Utrecht. Ik had tussen twee vergaderingen door even tijd, dus ik ging een kop koffie drinken. We raakten aan de praat en hij vertelde mij dat hij en collega’s aan het investeren zijn in het Ondernemingsdossier. Dat heeft voordelen voor hen en voor de inspecties. Als gemeenten moet je daarin mee en dat is dus precies waarvoor wij bij elkaar zitten. Het Nationaal Uitvoeringsprogramma dienstverlening en e-overheid  i-NUP stopt en daarmee ook de toegekende budgetten, maar de implementatie is nog niet afgerond. Een aantal gemeenten loopt nog achter. Dus één van de onderwerpen dat nu aan de orde is, is: hoe zorgen we dat dit proces voortgaat? Heel belangrijk ook is, op de algemene ledenvergadering van de VNG, om te zeggen: ‘We hebben eigenlijk geen keuze, het moet gewoon’. En niet omdat het in het Regeerakkoord staat, maar omdat de samenleving het vraagt.’

DigiD is mede snel een succes geworden omdat een aantal manifestpartijen –  zoals het UWV, de Belastingdienst en de SVB – ermee aan de slag gingen; voor uitkeringen, belastingaanslagen, de kinderbijslag Dat heeft voor een vliegwieleffect gezorgd. Zoekt u ook naar een dergelijke samenwerking voor de GDI?
‘Iedereen zegt me dat de GDI oorspronkelijk niet is ontworpen voor zo’n intensief gebruik en dat we goed moeten nadenken over de beveiliging ervan. We moeten er met z’n allen voor zorgen dat de stabiliteit wordt vergroot en dat we de GDI voor talloze doeleinden kunnen gaan gebruiken. Je zou een voorbeeld kunnen nemen aan de banken. Banken hebben al een digitale infrastructuur uitgevonden en daar kun je van leren, in plaats van hetzelfde wiel te willen uitvinden. De techniek gaat snel, maar dat geldt ook voor de adaptatie in de maatschappij. Dus waarom zou je het niet op dezelfde wijze organiseren als de banken doen? En wat is daar dan voor nodig, moeten we een pasje hebben of kunnen we met een pincode volstaan? Die discussie is heel erg interessant.’

Het is wellicht ook interessant om te kijken naar publiek-private samenwerking? Je zou kunnen zeggen tegen de ict-branche: wat zijn jullie best practices, denk eens mee?
‘Als ik denk aan DigiD, de problematiek die we nu hebben met het stabiliseren ervan en aan een financiële, structurele basis om dit soort dingen te doen, dan denk ik ook aan de pensioenverzekeraars en de zorgverzekeraars, sectoren die gebruik maken van DigiD. Laat die mee financieren, mee ontwikkelen. Zij brengen ook particuliere partijen in die innovatief kunnen denken en kunnen helpen het goed op te lossen. Ik heb zelf een heel genuanceerd beeld van het bedrijfsleven en dat is ook omdat ik er zelf heb gewerkt.’

Kleine Gideonsbende

Ondertussen is Eenhoorn druk doende het Bureau Digicommissaris op te tuigen. ‘We zijn bezig om vooral vanuit de verschillende manifestpartijen, decentrale overheden en departementen mensen te halen, zodat we hier een club krijgen met alle kleuren en met mensen die weten wat er speelt bij de verschillende uitvoeringsdiensten en overheden. Een kleine Gideonsbende die ervoor gaat zorgen dat het voor elkaar komt.’

Gideonsbende, dat zegt ook iets over mentaliteit en slagvaardigheid. U heeft vier jaar om de klus te klaren.
‘Ik heb een aanstelling voor vier jaar, maar ik geef mijzelf eigenlijk maar twee jaar, omdat ik vind dat wij dan over de belangrijkste vraagstukken een deal moeten hebben. Ik zeg niet dat het dan allemaal rond is, maar dan is de governance geregeld, de financiën, dan hebben we bepaald wat wel en niet bij de GDI hoort en we hebben een meerjarenprogramma gemaakt. Die vier dingen moeten we binnen twee jaar voor elkaar hebben.’

Uw uitgangspunt is het rapport ‘Geen goede overheidsdienstverlening zonder een uitstekende Generieke Digitale Infrastructuur’ van Rob Kuipers (voorheen onder meer DG Organisatie en Bedrijfsvoering Rijk bij BZK en tegenwoordig ABD TOPConsultant bij de Algemene Bestuursdienst – red.) waarin hij komt met voorstellen rond de governance en financieringsarrangementen van de GDI, overheidsbreed en in bepaalde aspecten zelfs maatschappijbreed. In zijn diagnose is hij bepaald niet mild. Zo is er te weinig sturing op samenhangen, hij refereert in bepaalde zaken aan ‘pupillenvoetbal’ en ‘kameelneuzen’ en ‘een polderaanpak in een polder die te zompig is geworden’…
‘Ik heb twee keer uitvoerig met Kuipers gesproken. Hij heeft mij een lijstje gegeven met wijze raadgevingen. Eén ervan is: overeet je niet, ga niet alles tegelijk aanpakken. Vandaar de focus en de prioriteitstelling. Een andere raadgeving is: zorg dat niet iedereen de aap bij jou op de mouw zet. Dat gebeurt natuurlijk heel gemakkelijk: oh, we hebben een groot financieel probleem op de korte termijn, Digicommissaris los jij dat eens even op. Ook één van de dingen die hij zei: zorg er voor dat je de nationaal commissaris bent, voor de hele overheid, en niet de Rijkscommissaris. Zo had hij een paar dingen en dat kattenbelletje ligt onder mijn hoofdkussen.

Het is een nieuwe functie, ook nog een kwestie van pionieren?
‘Er is geen voorganger, dat klopt. Pionieren doet lijken alsof we maar kijken waar we terecht komen, maar we hebben een heel precieze opdracht. We moeten ervoor zorgen dat die digitale overheid er gewoon staat. In mijn optiek dus in twee jaar. Natuurlijk maak ik mij niet de illusie dat alle dienstverlening dan allemaal rond is. Maar er kan geen twijfel over bestaan dat we allemaal die kant op gaan. Soms hoor ik nog wel eens ‘zullen we wel of zullen we niet’, maar er is gewoon geen keuze.’

De discussie is feitelijk gevoerd.
‘Ja, maar het moet nog wel even georganiseerd worden. Het klopt dat men het over heel veel onderwerpen eens is en er de voordelen van ziet. Dat zie je ook terug in de begrotingen van de departementen, de bezuinigingen zijn al ingeboekt. De voordelen die je met digitalisering gaat halen, die staan al op de balans. Maar er is minder structureel geregeld dan ik dacht.’

Dit artikel is ook te lezen in GOV magazine nummer 7.