Het was rumoerig rond het rapport ‘Grip op ICT’ van de Tijdelijke Commissie ICT. Maar nu komt het ict-rumoer weer vanuit een wereld die volgens commissievoorzitter Elias niet bestaat: die van fraude en corruptie. De rauwe werkelijkheid heeft het rapport ingehaald en de reactie van de voorzitter maakt het er niet beter op.
In een opiniestuk daags voor de publicatie van het eindrapport legde ik uit waarom het niet anders kon dan dat de commissie ook aandacht zou besteden aan ambtelijke corruptie en aanverwante wantoestanden. De commissie wist tijdig dat Zembla aan een uitzending werkte. Ambtenaar Leether had in zijn hoorzitting gewag gemaakt van extreem onzakelijke besluitvorming rond de afwikkeling van faalprojecten (‘oprotpremies’). Ex-kamerlid Gerkens had in haar hoorzitting gerefereerd aan rijksrecherche onderzoeken. Vele verontruste en gefrustreerde ict’ers hadden naar verluidt e-mails en brieven over misstanden aan de commissie geschreven. En veel eerder, in 2013, had ikzelf als adviseur van de commissie gewezen op het verschijnsel van corruptie, niet zozeer als op zichzelf staand fenomeen maar als uiting van het algehele bederf rond publieke ict.
Maar nee! Ton Elias c.s. hebben een puur bestuurlijk rapport afgescheiden. Wat past binnen de bestuurlijk-politieke kaders is meegenomen. Al het overige is genegeerd. Ik was en ben verbijsterd en ik ben niet de enige.
Mijn verbijstering daargelaten maakte ik mij al langere tijd zorgen dat de commissie met een weinig streetwise rapport zou komen. Leden van parlementaire onderzoekscommissies zijn, anders dan bij enquêtes, geen fractiespecialisten. Elias en co. gaven onderzoeksbureau Policy Research de opdracht mee om een top-down onderzoek uit te voeren tegen een vaste prijs. De basis van het rapport ‘Grip op ICT’ zijn dus de schriftelijke antwoorden van ministeries op vragen van een onderzoeksbureau dat geen belang had bij verrassingen. Ik kan nu vaststellen dat noch de hoorzittingen noch de zorgen die begin 2013 vanuit de klankbordgroep zijn uitgesproken over de onderzoeksopzet effect hebben gehad.
Onrust nam toe
Dit voorjaar nam de onrust over het aanstaande rapport bij mij toe. Ik werd toen benaderd door journalisten van Zembla, die zeiden te beschikken over tienduizenden emails van Ordina Public. De vraag van Zembla in 2014 aan mij was in essentie dezelfde als die van de commissie in 2013: ‘leg ons uit hoe de ict-markt werkt’. Maar deze keer was de insteek niet een lijst met bestuurlijk getinte onderzoeksvragen maar vele megabytes aan e-mails uit de goot van de ict-branche.
Ik deed wat ik kon. Ik gaf Zembla de tientallen LinkedIn-connecties tussen mij en de toenmalige verkoopbaas van Ordina Public: Michiel van L (tegenwoordig Oracle). Later in de onderzoeksfase vroeg ik zes mensen die ik kende uit de omgeving van Ordina naar corruptie bij Ordina Public. Iedereen [!] kwam zonder verdere hints met de naam ‘Van L.’ op de proppen. Het blijft schokkend om te merken hoe fatsoenlijke mensen collectief de andere kant op kunnen kijken. En ja, bij Oracle, Inter Access en Deloitte waar Van L na Ordina heeft gewerkt lopen er zeker mensen rond die wisten wat voor vlees ze met Van L in de kuip haalden.
Wrijving
Ergens deze zomer bekroop mij het gevoel dat het wel eens kon gaan wrijven tussen de commisie ICT en Zembla. De commissie had in de hoorzittingen niet gevraagd naar fraude. Gehoorden zoals ik die met signalen van wantoestanden kwamen moesten van voorzitter Elias meteen met namen en rugnummers komen, wat in zo’n setting natuurlijk neerkomt op mensen de mond snoeren. Op hints van gehoorden zoals de al genoemde ambtenaar Leether werd niet doorgevraagd. Over ons schrijven aan de commissie, dat vol stond met verwijzingen naar harde wantoestanden, werd geen vraag gesteld.
Ik vroeg Zembla of ze bereid waren om enige informatie te delen met de commissie, desnoods in abstracto. Het antwoord was negatief. Toen de uitzenddatum naderde vroeg ik het nogmaals. Zembla zegde toe de vraag intern te bespreken, maar ook nu was het antwoord negatief. Men had er er geen vertrouwen in dat informatie niet zou worden gebruikt op een wijze die schadelijk zou zijn voor de bronnen van het programma en die de uitzending in gevaar zou kunnen brengen. Ik concludeerde dat informatie zou kunnen worden gebruikt voor oneigenlijke doeleinden en klampte mij verder vast aan het gegeven dat Zembla al sinds juni bezig was met wederhoor. Ex-journalist Elias kon dus allang weten wat er in de lucht hing.
Na de Zembla uitzending op 2 oktober, minder dan twee weken voor de presentatie van het commissierapport, werden mijn schaarse contacten met de commissie uitgesproken onaangenaam. Wellicht kwam dat door mijn optreden in de uitzending. Zembla had de link met de commissie gelegd door sfeerbeelden van de hoorzittingen te tonen met de marktkenners die ze in de uitzending interviewden (naast mij ex-Ordinees Swier Miedema). Mogelijk verweet men mij dat ik ze niet had getipt.
Opgewonden Elias
Op de dag van de presentatie van het rapport alterneerde de sfeer tussen gênant en hysterisch. De Zembla-journalisten waren duidelijk zichtbaar aanwezig, maar stelden op de persconferentie geen vragen. Nadat Miedema kort was geïnterviewd door het NOS journaal (hier: vanaf 3:28) mocht ik ook een soundbyte afgeven. Een opgewonden Ton Elias komt dan op interviewster Oostveen aanlopen en eist dat ze verkast, omdat hij anders geen interviews kan afgeven. De cameraman gehoorzaamt, maar Oostveen houdt hem tegen en gaat onverstoorbaar door. Ik ben nog steeds confuus als Elias na het interviewtje op mij afkomt en vraagt of ik wel positieve dingen in de NOS-camera heb gezegd. Ik mompel iets in de sfeer van ‘je kent me toch’. Elias gooit beide handen in de lucht, slaakt een onverstaanbare kreet en beent boos weg. Weinig verheffend allemaal.
Ligt er een link tussen deze gebeurtenissen, het commissierapport en Zembla? Ik denk van wel. En anderen met meer Haagse kennis dan ik eveneens. Maar het zou allemaal kleinzielig gezeur zijn – ook van mij hier – als het hierbij zou blijven. Maar nee. Ná de persconferentie werd voorzitter Elias geïnterviewd en natuurlijk werd er ook gesproken over Zembla en de corruptie. Bij Computable (lezers uit de ict) spreekt Elias nog omfloerst maar bij iBestuur (lezers uit de ambtenarij) gaan de handschoenen uit over de ict-wereld: ‘Een vreemde cultuur is dat. […] Het is een rare gesloten betweterige wereld heb ik vastgesteld.’ Corruptie is een hersenspinsel dat voortkomt uit een disfunctionele branchecultuur, zo oordeelt de voorzitter van de Tijdelijke Commissie ICT.
Ongetwijfeld was Elias op dat moment extreem geagiteerd over Zembla, maar de vragen waren verwacht en de antwoorden berekenend. De schofferende taal van Elias heeft een directe relatie met zijn eerdere streven om fraude en corruptie uit het rapport en uit de berichtgeving te houden. De mensen die de commissie hebben aangeschreven, vaak na lange twijfel en soms met angst in de benen, worden eventjes als idiote betweters weggezet. Politiek is soms een achterbakse en egomane wereld heb ik vastgesteld.
Woede wijkt voor verbijstering
Ik heb geleerd om niet in woede dingen op papier te zetten. Het is nu twee weken later en mijn woede heeft plaatsgemaakt voor verbijstering over zoveel dwaasheid. De kracht van het rapport ‘Grip op ICT’ is dat het een aantal bestuurlijke wantoestanden bekend maakt. Een commissievoorzitter die vervolgens wild om zich heen gaat slaan over andere wantoestanden brengt het rapport van hemzelf en zijn collega-Kamerleden in gevaar.
En zelfs als je zo egomaan bent dat je niet kunt toegeven dat er ook ict is buiten de (bestuurs)kamer, dan nog moet je niet in de Zembla-vlek wrijven. Een ex-journalist, ex-voorlichter en senior kamerlid zou beter moeten weten. Als het niet zou gaan om een paar honderd pagina’s papier, maar om een kind, dan zou mijn diagnose Münchhausen by Proxy zijn. Ton Elias verminkt liever zijn eigen geesteskind dan te erkennen dat Zembla een zaak heeft en dat niet alle ict-ellende de schuld is van goedwillende, maar op ict-gebied ondeskundige ambtenaren.
Door af te geven op de roddelaars en betweters uit de ict-wereld is de kans groot geworden dat het commissierapport aan kracht verliest. Zembla beschikt over meer dossiers en andere journalisten hebben geleerd dat ict ook best een sappig onderwerp kan zijn. As we speak komt er alweer een nieuw, mogelijk groot ict-schandaal los bij Defensie en daar zal het niet bij blijven. En ondertussen is zelfs de Autoriteit Consument en Markt bezig met een onderzoek naar misstanden in de ict.
Voorzitter Elias had over zijn schaduw heen kunnen stappen en de berichtgeving van Zembla kunnen omarmen. Dat kan nu niet meer. Bij elk komend ict-schandaal kan hij zich verder overschreeuwen of er het zwijgen toe doen en zijn rapport de vergetelheid in laten verdwijnen. Met hem heb ik dan geen medelijden meer, maar wel met zijn collega-commissieleden en staf, veelal mensen met kleinere ego’s en grotere analytische gaven die bijna twee jaar lang hard hebben gewerkt aan een onderzoeksrapport om moeilijke zaken helder te maken. Doodjammer dat het zo moet aflopen.
Zo! Dat moest er even uit. Nu nog een koele en afgewogen analyse schrijven van het in elk geval lezenswaardige rapport ‘Grip op ICT’. Warm aanbevolen!
René Veldwijk, partner bij Ockham Groep
Ik kan me heel goed vinden in de bewoordingen van Ruud Leether op iBestuur;
” ‘It takes two to tango’ en zonder ‘enthousiaste medewerking’ van veel grote IT-leveranciers hadden de onmiskenbare feilen in haar opdrachtgeverschap nooit tot deze maatschappelijke schade kunnen lijden.”
Wie is er nu aan zet?
De overheid heeft haar verantwoordelijkheid getoond door dit onderzoek uit te voeren en te rapporteren… een enigszins inhoudelijke reactie van Nederland -ICT als vakvereniging blijft maar uit… men is zich blijkbaar van geen kwaad bewust?
Het netto resultaat van deze affaire is dat de staat weer een stukje is uitgedijd. BIT is zeker goed voor een 4-laags hiërarchie bestaande uit een ambtenaar of 60 waar Ton Elias wat vrienden kan neerzetten en een leuke adviserende rol kan gaan spelen. Voor het harde specialistische en technische werk worden er ongetwijfeld weer een man of 2 ingehuurd van Ordina of Cap.
In het private domein kon het voor ICT bedrijven wel eens aantrekkelijk worden om Elias op te nemen in de raad van commissarissen. Immers, Ton Elias weet van de hoed en de rand en onder zijn doortastende blik kan er uiteraard niets verdachts plaatsvinden.
Tevens is Ton Elias de ICT-expert geworden van de publieke sector (hij weet nu immers waar de letters IP voor staan) en kan hij als zodanig lezingen gaan geven in het buitenland, en misschien zelfs wel advies gaan verstrekken op EU-niveau.
Dus René, ik denk dat het enige dat dankzij deze affaire wordt rechtgezet en verzekerd, de carrière is van Ton Elias.
De overheid is nu eenmaal een rare, gesloten sector.
@Rene
U bent in ieder geval niet de enige. Ik deel met u de woede.
U zegt het mooi, de ex-journalist die politicus werd moest een 180 graden draai maken als het gaat om waarheidsvinding.
Er is is goed mis met de politiek als politici carriere maken door zaken onder de pet te houden.
Politiek is een achterbakse en egomane wereld, niet soms maar altijd. Kijk eens naar de europese kommissie met uitgerekend Junkers als voorzitter.
Het laatste voorstel van Öttinger al gelezen? Provider wisselen bij je telekom-aanbieder moet moeilijker worden. Een kwade geest die vermoedt dat er een lobbyist deze man, met een iq lager als zijn Hb (bloedwaarde), dat ingefluisterd heeft.
“De Politiek” is dood, het gaat alleen nog maar om geld en graaien.
Voor wie beweert “er zijn ook goeie politici” . . . die hangen we apart.
“Ton Elias sluit ogen voor fraude en corruptie”
Een betere titel zou zijn: Nederland sluit ogen voor fraude en corruptie.
In Nederland leven we in de veronderstelling dat fraude en corruptie in Nederland niet voorkomen, dat hoort niet in Nederland. En toegegeven, het is in Nederland ook lang niet zo zichtbaar zoals bijvoorbeeld in landen als India. En over India gesproken, het is in India onmogelijk om een bedrijf te openen zónder mee te doen aan de corruptie. En waar is de Nederlandse overheid mee bezig? Met outsourcing naar India via “partners” zoals bijvoorbeeld Cap en Ordina. Met andere woorden, de Nederlandse overheid maakt zich actief schuldig aan corruptie!
Onbegrijpelijk dat we aan de ene kant zeggen dat we tegen corruptie zijn en aan de andere kant (belasting-) geld pompen in een corrupt systeem. Dit doe je alleen wanneer je er zelf belang bij hebt, zelf beter van wordt. Met andere woorden, wanneer je zelf ook corrupt bent.
Ben verbijsterd over de toon van de reacties voor dit artikel.
Corruptie is een serieuze zaak, en als we onze democratische stelsel willen verdedigen, dan moeten we er iets aan doen. DOEN. Bijvoorbeeld klokken luiden als we misstanden zien. En niet maar zitten klagen dat een ander een ‘geld graaier’ is. De meeste politici, net zoals de meeste mensen, zijn eerlijk, en willen ‘er iets van maken’, oprecht.
Wie misstanden ziet en er niets over zegt is in feite ook ‘geld graaier’, want die is kennelijk bang dat zijn eigen positie (baan?) gevaar zal lopen als hij/zij de misstaanden aan de kaak stelt.
Kortom: We zijn met zijn allen verantwoordelijk voor onze ‘schone’ systeem, de verantwoordelijkheid ligt ook bij ons allen om ervoor te zorgen dan ‘rotte appels’ aangepakt kunnen worden.
@Hanna
wat stel je voor?
Als je misstanden aan de pranger stelt krijg je de mob over je heen, ik spreek uit ervaring.
@Jan, er zijn vele adressen waar je steun kunt vinden, en niet in de laatste plaats de politie.
Rene’, het had inderdaad veel beter kunnen en moeten gaan bij de Tijdelijke Commissie ICT. De branchevereniging Nederland ICT is dan ook niet onder de indruk van de cie. Ton Elias. Bart Hogendoorn spreekt over laster door Zembla terwijl hij toch wel beter weet (en Ordina ook want die geeft 6 ton uit aan onderzoek naar corruptie door eigen personeel)
De Parlementaire enquêtecommissie Woningcorporaties bijvoorbeeld heeft zich veel meer verdiept in de materie, meer doorgevraagd, meer nagedacht over aanbevelingen en minder formuleringen in haar rapportages afgezwakt.
@Jan, je stipt wel een groot probleem aan. De politiek wordt steeds corrupter en meer gevoelig voor de economische macht die zich steeds meer concentreert. Maar er zijn ook nog steeds goede politici, en politici die in ieder geval eerlijk zijn en wellicht andere manco’s hebben.
@Hanna, iedereen heeft een verantwoordelijkheid in dit soort zaken. Maar veel politiemensen willen strafrechtelijke zaken zoals oplichting en corruptie nog wel eens gemakshalve beschouwen als een civiel conflict tussen partijen waar ze niks mee mogen doen. Zelfs slachtoffers worden vaak afgepoeierd. De reis om de benodigde steun bij te vinden en te krijgen oplichting en corruptie, die kan lang duren en veel energie kosten. Ik schat in dat de meeste mensen daarom afhaken.
Drs Hanna adviseert : ga naar de politie.
Hoe moeten we ons dat voorstellen ? Oom agent, ik heb op mijn werk iets aan de kaak gesteld waar vrijwel niemand en zeker jij niets van begrijpt en dat moeilijk te bewijzen is en nou heb ik het idee dat mijn carriere op een zijspoor raakt, ennu ?
😉