Het was rumoerig rond het rapport ‘Grip op ICT’ van de Tijdelijke Commissie ICT. Maar nu komt het ict-rumoer weer vanuit een wereld die volgens commissievoorzitter Elias niet bestaat: die van fraude en corruptie. De rauwe werkelijkheid heeft het rapport ingehaald en de reactie van de voorzitter maakt het er niet beter op.
In een opiniestuk daags voor de publicatie van het eindrapport legde ik uit waarom het niet anders kon dan dat de commissie ook aandacht zou besteden aan ambtelijke corruptie en aanverwante wantoestanden. De commissie wist tijdig dat Zembla aan een uitzending werkte. Ambtenaar Leether had in zijn hoorzitting gewag gemaakt van extreem onzakelijke besluitvorming rond de afwikkeling van faalprojecten (‘oprotpremies’). Ex-kamerlid Gerkens had in haar hoorzitting gerefereerd aan rijksrecherche onderzoeken. Vele verontruste en gefrustreerde ict’ers hadden naar verluidt e-mails en brieven over misstanden aan de commissie geschreven. En veel eerder, in 2013, had ikzelf als adviseur van de commissie gewezen op het verschijnsel van corruptie, niet zozeer als op zichzelf staand fenomeen maar als uiting van het algehele bederf rond publieke ict.
Maar nee! Ton Elias c.s. hebben een puur bestuurlijk rapport afgescheiden. Wat past binnen de bestuurlijk-politieke kaders is meegenomen. Al het overige is genegeerd. Ik was en ben verbijsterd en ik ben niet de enige.
Mijn verbijstering daargelaten maakte ik mij al langere tijd zorgen dat de commissie met een weinig streetwise rapport zou komen. Leden van parlementaire onderzoekscommissies zijn, anders dan bij enquêtes, geen fractiespecialisten. Elias en co. gaven onderzoeksbureau Policy Research de opdracht mee om een top-down onderzoek uit te voeren tegen een vaste prijs. De basis van het rapport ‘Grip op ICT’ zijn dus de schriftelijke antwoorden van ministeries op vragen van een onderzoeksbureau dat geen belang had bij verrassingen. Ik kan nu vaststellen dat noch de hoorzittingen noch de zorgen die begin 2013 vanuit de klankbordgroep zijn uitgesproken over de onderzoeksopzet effect hebben gehad.
Onrust nam toe
Dit voorjaar nam de onrust over het aanstaande rapport bij mij toe. Ik werd toen benaderd door journalisten van Zembla, die zeiden te beschikken over tienduizenden emails van Ordina Public. De vraag van Zembla in 2014 aan mij was in essentie dezelfde als die van de commissie in 2013: ‘leg ons uit hoe de ict-markt werkt’. Maar deze keer was de insteek niet een lijst met bestuurlijk getinte onderzoeksvragen maar vele megabytes aan e-mails uit de goot van de ict-branche.
Ik deed wat ik kon. Ik gaf Zembla de tientallen LinkedIn-connecties tussen mij en de toenmalige verkoopbaas van Ordina Public: Michiel van L (tegenwoordig Oracle). Later in de onderzoeksfase vroeg ik zes mensen die ik kende uit de omgeving van Ordina naar corruptie bij Ordina Public. Iedereen [!] kwam zonder verdere hints met de naam ‘Van L.’ op de proppen. Het blijft schokkend om te merken hoe fatsoenlijke mensen collectief de andere kant op kunnen kijken. En ja, bij Oracle, Inter Access en Deloitte waar Van L na Ordina heeft gewerkt lopen er zeker mensen rond die wisten wat voor vlees ze met Van L in de kuip haalden.
Wrijving
Ergens deze zomer bekroop mij het gevoel dat het wel eens kon gaan wrijven tussen de commisie ICT en Zembla. De commissie had in de hoorzittingen niet gevraagd naar fraude. Gehoorden zoals ik die met signalen van wantoestanden kwamen moesten van voorzitter Elias meteen met namen en rugnummers komen, wat in zo’n setting natuurlijk neerkomt op mensen de mond snoeren. Op hints van gehoorden zoals de al genoemde ambtenaar Leether werd niet doorgevraagd. Over ons schrijven aan de commissie, dat vol stond met verwijzingen naar harde wantoestanden, werd geen vraag gesteld.
Ik vroeg Zembla of ze bereid waren om enige informatie te delen met de commissie, desnoods in abstracto. Het antwoord was negatief. Toen de uitzenddatum naderde vroeg ik het nogmaals. Zembla zegde toe de vraag intern te bespreken, maar ook nu was het antwoord negatief. Men had er er geen vertrouwen in dat informatie niet zou worden gebruikt op een wijze die schadelijk zou zijn voor de bronnen van het programma en die de uitzending in gevaar zou kunnen brengen. Ik concludeerde dat informatie zou kunnen worden gebruikt voor oneigenlijke doeleinden en klampte mij verder vast aan het gegeven dat Zembla al sinds juni bezig was met wederhoor. Ex-journalist Elias kon dus allang weten wat er in de lucht hing.
Na de Zembla uitzending op 2 oktober, minder dan twee weken voor de presentatie van het commissierapport, werden mijn schaarse contacten met de commissie uitgesproken onaangenaam. Wellicht kwam dat door mijn optreden in de uitzending. Zembla had de link met de commissie gelegd door sfeerbeelden van de hoorzittingen te tonen met de marktkenners die ze in de uitzending interviewden (naast mij ex-Ordinees Swier Miedema). Mogelijk verweet men mij dat ik ze niet had getipt.
Opgewonden Elias
Op de dag van de presentatie van het rapport alterneerde de sfeer tussen gênant en hysterisch. De Zembla-journalisten waren duidelijk zichtbaar aanwezig, maar stelden op de persconferentie geen vragen. Nadat Miedema kort was geïnterviewd door het NOS journaal (hier: vanaf 3:28) mocht ik ook een soundbyte afgeven. Een opgewonden Ton Elias komt dan op interviewster Oostveen aanlopen en eist dat ze verkast, omdat hij anders geen interviews kan afgeven. De cameraman gehoorzaamt, maar Oostveen houdt hem tegen en gaat onverstoorbaar door. Ik ben nog steeds confuus als Elias na het interviewtje op mij afkomt en vraagt of ik wel positieve dingen in de NOS-camera heb gezegd. Ik mompel iets in de sfeer van ‘je kent me toch’. Elias gooit beide handen in de lucht, slaakt een onverstaanbare kreet en beent boos weg. Weinig verheffend allemaal.
Ligt er een link tussen deze gebeurtenissen, het commissierapport en Zembla? Ik denk van wel. En anderen met meer Haagse kennis dan ik eveneens. Maar het zou allemaal kleinzielig gezeur zijn – ook van mij hier – als het hierbij zou blijven. Maar nee. Ná de persconferentie werd voorzitter Elias geïnterviewd en natuurlijk werd er ook gesproken over Zembla en de corruptie. Bij Computable (lezers uit de ict) spreekt Elias nog omfloerst maar bij iBestuur (lezers uit de ambtenarij) gaan de handschoenen uit over de ict-wereld: ‘Een vreemde cultuur is dat. […] Het is een rare gesloten betweterige wereld heb ik vastgesteld.’ Corruptie is een hersenspinsel dat voortkomt uit een disfunctionele branchecultuur, zo oordeelt de voorzitter van de Tijdelijke Commissie ICT.
Ongetwijfeld was Elias op dat moment extreem geagiteerd over Zembla, maar de vragen waren verwacht en de antwoorden berekenend. De schofferende taal van Elias heeft een directe relatie met zijn eerdere streven om fraude en corruptie uit het rapport en uit de berichtgeving te houden. De mensen die de commissie hebben aangeschreven, vaak na lange twijfel en soms met angst in de benen, worden eventjes als idiote betweters weggezet. Politiek is soms een achterbakse en egomane wereld heb ik vastgesteld.
Woede wijkt voor verbijstering
Ik heb geleerd om niet in woede dingen op papier te zetten. Het is nu twee weken later en mijn woede heeft plaatsgemaakt voor verbijstering over zoveel dwaasheid. De kracht van het rapport ‘Grip op ICT’ is dat het een aantal bestuurlijke wantoestanden bekend maakt. Een commissievoorzitter die vervolgens wild om zich heen gaat slaan over andere wantoestanden brengt het rapport van hemzelf en zijn collega-Kamerleden in gevaar.
En zelfs als je zo egomaan bent dat je niet kunt toegeven dat er ook ict is buiten de (bestuurs)kamer, dan nog moet je niet in de Zembla-vlek wrijven. Een ex-journalist, ex-voorlichter en senior kamerlid zou beter moeten weten. Als het niet zou gaan om een paar honderd pagina’s papier, maar om een kind, dan zou mijn diagnose Münchhausen by Proxy zijn. Ton Elias verminkt liever zijn eigen geesteskind dan te erkennen dat Zembla een zaak heeft en dat niet alle ict-ellende de schuld is van goedwillende, maar op ict-gebied ondeskundige ambtenaren.
Door af te geven op de roddelaars en betweters uit de ict-wereld is de kans groot geworden dat het commissierapport aan kracht verliest. Zembla beschikt over meer dossiers en andere journalisten hebben geleerd dat ict ook best een sappig onderwerp kan zijn. As we speak komt er alweer een nieuw, mogelijk groot ict-schandaal los bij Defensie en daar zal het niet bij blijven. En ondertussen is zelfs de Autoriteit Consument en Markt bezig met een onderzoek naar misstanden in de ict.
Voorzitter Elias had over zijn schaduw heen kunnen stappen en de berichtgeving van Zembla kunnen omarmen. Dat kan nu niet meer. Bij elk komend ict-schandaal kan hij zich verder overschreeuwen of er het zwijgen toe doen en zijn rapport de vergetelheid in laten verdwijnen. Met hem heb ik dan geen medelijden meer, maar wel met zijn collega-commissieleden en staf, veelal mensen met kleinere ego’s en grotere analytische gaven die bijna twee jaar lang hard hebben gewerkt aan een onderzoeksrapport om moeilijke zaken helder te maken. Doodjammer dat het zo moet aflopen.
Zo! Dat moest er even uit. Nu nog een koele en afgewogen analyse schrijven van het in elk geval lezenswaardige rapport ‘Grip op ICT’. Warm aanbevolen!
René Veldwijk, partner bij Ockham Groep
@Hanna
is het verschil tussen strafrecht en civielrecht bekend?
De politie doet eigenlijk nooit iets met zaken die bij het civielrecht horen.
Volgens mij heb je geen idee waar het over gaat.
@J van Voren
Toon me een eerlijke politicus en ik toon je een waarachtig perpetuum mobile.
Volkomen terecht zegt Elias, namen en rugnummers wil ik hebben. Die zou je moeten kunnen overleggen, heb ook de uitzending van Zembla gezien en daar zaten zaken in waarvan je kunt zeggen, he discutabel. Maar overtuigend? Je zal met harde bewijzen moeten komen. En, dat geldt niet allen voor de ICT sector, waar geld te verdelen is spelen hele andere belangen. Dan telt ook mee wie kent wie, kun je elkaar vinden, heb je vroeger eens met elkaar gewerkt. Vriendendiensten. Zeker zoals de ICT en overheid georganiseerd zijn, met de massale uit- en aanbestedingen dan vraag je er echter om. Als je deze systeemfout er niet uithaalt, en dat geldt op vele gebieden, dan zal je dit houden. Marktwerking, privatisering, uitbesteden er is ons ooit beloofd, meer kwaliteit tegen een lagere prijs. Het tegendeel is waar helaas, weg met de aan en uitbestedingscultuur.
Wat me dan altijd wel opvalt, en dat was in het geval van Ordina en Zembla, men is afhankelijk van een stel gelekte emails. Waar moet ik dan aan denken, eerst mee eten uit de ruif en opgaan in het systeem en dan gaan lekken? Een gefrustreerde werknemer die zijn gram haalt? Daar word ik ook wat appelig van.
Neemt niet weg dat de softwaregiganten aan de loop gaan met de overheid. De meneer van de ICT Nederland had het over integriteit en hij had het ook mogen hebben over slechte kwaliteit tegen een te hoge prijs die ICT Nederland levert. Wat dat betreft had er geen betere winnaar kunnen zijn dan Ordina.
De winst van cie. Elias zou kunnen zijn dat de NL samenleving geld gaat besparen op ICT, hetgeen natuurlijk een verlies voor onze economie…
De echte winst moeten wij als sector zelf realiseren door eindelijk(!) de eindgebruiker centraal te stellen. Niet hòe hij het gemaakt wil hebben, dat zouden wìj beter moeten weten, wel wàt hij gemaakt willen hebben. Wanneer we aan dit laatste ook nog een bijdrage zouden leveren door het end-to-end gebruikersproces te verbeteren is iedereen spekkoper…
Kunnen zelfs kamerleden begrijpen wat ICT voor de samenleving, de ICT bedrijven incluis, kan betekenen!
Leuk om de vele reacties op dit stukje te lezen. Dank! Ik mag wel zeggen dat ik lang heb getwijfeld of ik dit zou opschrijven.
Mijn doel was uitdrukkelijk slechts om “turf wars” aan de orde te stellen. Het gaat mij niet om “de politiek”, laat staan om de politicus Ton Elias.
Positief geformuleerd: er loopt een lijn tussen de corruptie waarover Zembla schrijft en de (bestuurlijke) wantoestanden die de commissie beschrijft. Er zit ook nog van alles tussenin dat noch in het rapport noch bij Zembla terug te vinden is.
Mijn stukje kan dus worden gelezen als een oproep aan de voorzitter van de Cie ICT een meer inclusieve houding aan te nemen jegens al die mensen die als “betweters” door hem worden weggezet.
Elias’ rapport en alles wat nu parallel boven water komt is geen eindpunt maar een mijlpaal in een proces van bewustwording van wantoestanden dat met dit rapport niet ten einde komt.
De verschillende keren dat ik Ton Elias een ‘zetje’ heb gegeven in de zin hoe tegen bepaalde zaken aan te kunnen kijken, heeft hij er voor gekozen te roepen dat hij ‘het anders zal gaan doen’.
Ik heb daarin namelijk ook aangegeven dat wanneer je niet in de merite en wetmatigheden van IT thuis bent, je ook niet tot de werkelijke kern van je doel door zal dringen. Te voorzien, hij is dan ook niet echt tot de kern van de zaken doorgedrongen.
Ja, er is sprake van een groot probleem tussen overheid en IT bedrijfsleven. Die heet ‘Aanbesteding’ en die heet groot, groter grootst’ waarbij men zichzelf tot elkaar veroordeeld. Als je met voorbedachte rade, klanten op het verkeerde been zetten en die daar vet voor laat betalen, fraude wil noemen, dan is dat gewoon zo.
En nu juist dat probleem is zo jammerlijk onderbelicht gebleven, wat mij betreft dan. Ton Elias blinkt als persoon professioneel nu eenmaal niet uit in het hebben van een open blik of het vermogen door zaken heen te kunnen zien. Koppel hier dan ook aan een bepaalde mate van profileer gedrag en vergeldingsdrang en zijn persoon komt dan aardig uit de verf.
Laat dus onverlet dat het werkelijke probleem amper is benoemd uiteindelijk. Grote impotentie en incompetentie bij de overheid regie en verandtwoordelijkheid te kunnen nemen en een enorme is stand gehouden intransparantie bij de grote IT dienstenleveranciers die niet eens de moeite willen investeren hun klanten bij de overheid goed te informeren en/of te managen.
Zij weten namelijk als geen ander dat de mores bij de overheid duck, hide and cover your ass is zonder dat daar iemand op kan en zal worden aangesproken, professioneel. Zoals ik eerder al eens zei, als je daar met voorbedachte rade op in speelt als leverancier zijnde, dan komt de beterming frauduleus wel een beetje dichterbij.
In elk geval een zeer kalijke zaak voor de individuele IT professional die meer en beter mag worden toegedicht. Een uitgelezen groepje dat de naam en goede eer van menig IT professional op deze manier toch wel erg veel geweld aan doet.
En als je daar als IT dienstenleverancier geen oog voor wil hebben… dan heb ik daar natuurlijk mijn eigen gedachte over.
Rene, veel dank voor het schrijven van dit uitstekende artikel. Het is om moedeloos van te worden.