De hoogste ict-verantwoordelijke bij het Rijk, de Rijks-cio, heeft op dit moment niet meer bevoegdheden dan cio's op verschillende departementen. Daardoor ontbreekt het aan centrale sturing en lukt het niet om ict-ambities waar te maken. Dat stelt de tijdelijke Kamercommissie ICT onder leiding van Ton Elias in haar rapport 'Meer grip op ICT' dat 15 oktober 2014 is gepresenteerd.
Daarin schrijft de commissie Elias dat de rijksoverheid haar besluitvorming en verantwoordelijkheden op het gebied van ict niet goed heeft georganiseerd. ‘De huidige verdeling van de ict-portefeulle tussen maar liefst vier ministers geeft aan hoe het gesteld is met de sturing van ict-beleid binnen het Rijk.’
De commissie: ‘Daar komt nog bij dat de verantwoordelijke bewindspersonen en betrokken ambtenaren te weinig doorzettingsmacht hebben. Zo heeft de cio Rijk op dit moment niet meer bevoegdheden dan de departementale cio’s.’ Volgens de commissie bestaat het belangrijkste ‘wapen’ dat de Rijks-cio heeft uit ‘overredingskracht’, maar mist hij de bevoegdheid om andere cio’s te overstemmen.
Chaotisch
Volgens de commissie speelt ook de zelfstandige positie van de verschillende departementen een belangrijke rol. ‘Het geheel van instanties dat zich bij de rijksoverheid bezighoudt met ict is chaotisch en onoverzichtelijk. De laatste jaren is het een en ander wel verbeterd, zoals de centralisatie van ict-inkoop en de bundeling van ict-voorzieningen bij de rijksoverheid. Maar er moet nog veel gebeuren.’
In de aanbevelingen voor verbetering schrijft de commissie dat de positie en doorzettingsmacht van de Rijks-cio moeten veranderen. (…) De cio Rijk zal, zoals in het bedrijfsleven, per direct meer bevoegdheden en doorzettingsmacht moeten krijgen met betrekking tot het algemene ict-beleid.’
Rijks-cio
De huidige cio Rijk is Dion Kotteman. Hij is eind 2013 benoemd tot interim-directeur Informatiseringsbeleid Rijk bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, onder verantwoordelijkheid van minister Blok (Wonen en Rijkdienst).
Zijn aanstelling is een detachering voor de periode van 1 januari 2014 tot 1 januari 2015, waarbij Kotteman ook optreedt als Rijks-cio en voorzitter van de Interdepartementale Commissie Chief Information Officers (ICCIO). Voor Kotteman was Maarten Hillenaar rijks-cio.
Hillenaar is om een reactie gevraagd, maar was nog niet in de gelegenheid om te reageren.
Overhead op overhead. Controle op controle. CIO’s met boven zich een CIO-Rijk. Met daar weer een BIT boven. De commissie Elais is “goed” bezig.
En hoe gaat dit het fundamentele probleem oplossen dat het ontbreekt aan echt opdrachtgeverschap? Want de CIO’s zijn, als het goed is(!), niet meer dan opdrachtnemers.
Elias zegt hier niets nieuws. Maar aan de andere kant zou de rijks CIO niet zelf de handen uit de mouwen moeten steken en de nodige bevoegdheden via diplomatische weg naar zich toe moeten trekken?
Of is het dan toch zoals ik destijds in computable al aangaf dat het een beetje kort door de bocht is van de positie van een Rijks-CIO een interim functie te maken waarbij kan worden geconcludeerd dat er slechts wat pluche moet worden warm gehouden.
In elk geval mijn wollige reactie op het eenvoudige ….
DUH! Had Elias wat anders gedacht dan?
Tja, wat een opmerkelijke uitkomst van het parlementaire onderzoek naar de falende ICT projecten binnen de overheid.
In een snel veranderende industrie die ICT heet – schandalig overigens dat de voorzitter van de 2e kamer zonder schaamrood op haar kaken in haar toespraak verklaart de betekenis “ICT” nog even te hebben gegoogled – vind ik het zacht gezegd opmerkelijk dat als de oplossing wordt voorgesteld een bureau dat projecten groter dan Euro 5 Miljoen nader gaat toetsen.
Wat was ook alweer de scope van het onderzoek? Er is gekeken naar projecten die zo’n 5 jaar geleden speelden. Toen was het gebruik van consumenten toepassingen Facebook, whatsapp, of zakelijke toepassingen als videoconferencing, Microsoft Lync etc. slechts een fractie van wat het nu is. De iPad moest zelfs nog geintroduceerd worden in Nederland. ICT verandert ondertussen ongemerkt het gedrag van uzelf, uw vrienden, huisgenoten maar ook dat van uw collega’s, partners en klanten. In deze 5 jaar is het internetverkeer ver X voudigd, hebben ICT bedrijven als KPN de grootst mogelijke moeite op hun omzet enigszins op peil te houden, verdwijnen er ICT integratoren (we gaan met z’n allen naar de Cloud), maar probeert de overheid ICT in te zetten ter ondersteuning van haar taken. En dat gaat soms niet helemaal goed. Zoals het ook in andere landen en het bedrijfsleven wel eens niet helemaal goed gaat. Inmiddels is de overheid stiekem al behoorlijk digitaal. ICT is de grote aanjager van de verandering die we met z’n allen doormaken. En verandering is lastig, ook voor de overheid. Het is maar de vraag of een bureau met boerenverstand zoals Ton Elias, voorzitter van de onderzoekscommissie, dat zelf noemt, gaat voorkomen dat we nog meer uitglijders mee gaan maken.
Neelie Kroes stopt dit jaar als Eurocommissaris van de Europese Digitale Agenda. Vijf jaar geleden was deze Agenda een “left-over”. En kijk eens hoe Neelie Kroes er invulling aan heeft weten te geven! Zelfs België heeft ervoor gekozen om, notabene hun vice-premier, de Digitale Agenda te geven. En wat doet de commissie falende ICT projecten? Een nieuw bureau in het leven roepen. Ik vind het een kwestie van boerenverstand dat we ook in Nederland ICT als strategisch gaan zien. Het wordt tijd voor een strategie waarmee door de overheid (ministeries, gemeentes, om maar te zwijgen over de provincies) ICT ingezet kan worden om de grootte van het overheidsapparaat terug en de kwaliteit van de output omhoog te brengen. En om aan te sluiten op al die nieuwe mogelijkheden die ICT biedt aan zorg, onderwijs, economische ontwikkeling, etc. In de wetenschap dat er fouten zullen worden gemaakt. Dat is onontkoombaar. Zolang we er maar van leren.
Dat nieuwe bureau vind ik niets, maar Ton Elias heeft ICT wel op de kaart gezet. Wellicht een mooie klus voor Neelie Kroes om nu de stap naar de strategische waarde ervan te maken. Met partijgenoten Eenhoorn (Digi commissaris), Blok (ICT Rijk) en Kamp (ICT voor het bedrijfsleven) in de buurt moet dat toch te doen zijn? Om van de minister president nog maar te zwijgen.
Een goede governance structuur is mijn inziens nog niet zo eenvoudig. Het is mijn inziens helaas een bekende reflex om bij een gevoel van onmacht en gebrek aan overzicht terug te grijpen op centralisatie en procedures. Alhoewel het rapport heel goed weergeeft wat er nu mis gaat en daarom een waardevol document is, heb je ook kennis van de ICT-wereld in brede zin nodig om een goede aanbeveling te kunnen doen.
In theorie zou het mogelijk moeten zijn om een gebrek aan macht te compenseren met voldoende competentie. Maar een dergelijk experiment is nog nooit uitgevoerd.
De overheid is heel erg groot en divers. Je kunt er niet onderuit dat er voor elk informatiedomein iemand wordt aangesteld die daarvoor verantwoordelijk is. Of die nou CIO heet of Informatiemanager, dat maakt niet zo veel uit (inhoudelijk dan, misschien wel qua salaris 🙂 )
Het is ook belangrijk dat er iemand is die de belangrijke ontwikkelingen binnen de informatiedomeinen kent en matcht. Dat zou de Rijks-CIO kunnen zijn. Eigenlijk moeten zijn.
Ik verwacht van hem/haar onder meer:
– leveranciersbeleid;
– inzicht in de kosten en baten van de huidige informatievoorziening (inclusief de kosten aan de gebruikerskant en de kosten van functioneel beheer en informatiemanagement);
– inzicht in de dubbelingen en de gaten in de rijks-informatievoorziening;
– grip op de informatiemanagers/CIO’s van de diverse ministeries (daarvoor is grip van die CIO’s op de ontwikkelingen binnen hun ministerie nodig; volgens mij ontbreekt het daar wel eens aan) en andere informatiedomeinen;
– het vermogen om politiek van inhoud te scheiden;
– de bevoegdheid en de moed om ministers (en hoge ambtenaren) te wijzen op risico’s;
– de bevoegdheid en de moed om wensen van ministers (en hoge ambtenaren) af te wijzen;
– het vermogen (maar dit geldt ook voor alle andere CIO’s) om door de mooie praatjes en voorstellingen van zaken van de IT-leveranciers heen te kijken;
– de wijsheid (maar dit geldt ook voor alle andere CIO’s)om niet alleen naar de prijs maar ook naar de inhoud van de aanbiedingen te kijken;
– een luisterend oor, sterker nog een formeel meldpunt, voor ambtenaren die met de gewijzigde informatiesystemen moeten gaan werken en vaak feilloos kunnen aangeven waarom en waar de plannen niet voldoende deugen (een soort ombudsmanfunctie / klokkenluidersportaal ook);
– en nog veel meer.
Alleen 1 persoon als Rijks-CIO kan dit dus niet allemaal zelf.
Grote valkuil is dat het geheel overgebureaucratiseerd wordt. Niemand mag nog een PC bestellen alvorens de Rijks-CIO himself ervoor getekend heeft. Onwerkbaar dus. Dus er moeten duidelijke, edoch werkbare afspraken komen over de ruimte van alle ambtenaren die een rol hebben in de besluitvorming over en de aanschaf van IT-middelen.
Ik verwacht eigenlijk veel van dat (interne) klokkenluidersportaal. Dat zal al vele miljoenen/miljarden kunnen opleveren.
Baanbescherming van de goed bedoelende “klokkenluiders” moet overigens wel worden gegarandeerd. Op dit moment is dat binnen de overheid geen vanzelfsprekendheid, helaas.
Belangrijk issue is dat er misschien wel een rijks-CIO is, maar dat er (nog) geen rijks-ICT-beleid is.
Fundamentele vraag (retorisch) is of elk ministerie uniek genoeg is om een eigen beleid te voeren? Een centrale ICT (waar ook naar toegewerkt wordt, maar dan in den minne, door departementen rijks-brede taken toe te kennen) waar het kan, met specifieke oplossingen waar de taken van een ministerie dat eisen, moet het doel zijn (en liefst nog deze eeuw).
Niet alleen de Rijks CIO heeft te weinig doorzettingsmacht maar de departementale CIO’s hebben binnen hun ministerie ook geen doorzettingsmacht. Bij veel ministeries valt de functie van CIO samen met de functie van de pSG (plaatsvervangend secretaris generaal). De pSG heeft zitting in de bestuursraad dat is een voordeel. Een nadeel is dat pSG’s geen ICT deskundigen zijn.
Ook hier weer allerlei mensen met een eigen mening. Prima, helemaal niets mis mee.
Maar het punt is dat de overheid zich m,b.t. ICT niet aan haar eigen regels houdt, en deze zelfs vaak helemaal niet kent. Het Besluit Informatievoorziening Rijksdienst (Besluit IVR 1990) is daarvan slechts één.
De overheid functioneert dus buiten de door haar zélf gestelde kaders. En dús buiten de legaliteit. En daarmee is de facto dus ook sprake van détournement de pouvoir.
Dus laten we eens ophouden eigen meningen te hebben, daarvoor hebben we verkiezingen.
De overheid dient de wet en (beleids)regels te kennen en daarnaar te handelen.
Ambtenaren die dat niet kunnen mogen een ander vak zoeken (hoezo ‘weigerambtenaar’).
We betalen belasting dat de overheid het werk kundig uitvoert.
Daaraan schort het.
Eén van de missers van de Cie. Elias
Misschien belangrijker dan “macht” is “visie”. De overheid, nee, de samenleving kan niet zonder een goede, eenduidige, actuele, juiste en bereikbare informatievoorziening. Informatie is smeerolie en brandstof tegelijk. De rijks-CIO zou zich moeten kunnen & willen omringen met onafhankelijk denkers & doeners uit het vakgebied, geen lobbyisten van de “grote jongens” die medeverantwoordelijk zijn voor de huidige gefragmenteerde situatie maar misschien juist de harde werkers van de kleinere bedrijfjes. Graag een “+1” indien mee eens…