2 oktober 2014 was Ordina-dag. Het bedrijf heeft de volle laag gekregen. Maar Ordina is niet corrupter dan de rest. Ze hebben vooral pech.
In mijn bijdrage van maandag jl. betoogde ik dat ict-fraude in de publieke sector geen incident is maar regel. Net als bij de bouwfraude is er sprake van samenspanning op grote schaal, zij het niet primair met de concullega’s tegen de klant, maar met de klant tegen de concullega’s. Dat is veel erger en de schade is veel groter dan bij de bouwfraude. Zo luidde mijn opinie.
Waarom Ordina? Ordina heeft vooral pech. De hoogste commerciële man in de divisie Public maakte structureel gebruik van omkoping als marketing instrument. Het karakter van deze Van L. lijkt nogal exhibitionistisch. Naar binnen en naar buiten toe verspreidt het commerciële rolmodel van Ordina de geur van dubieus succes, ook op de mail. De rest is geschiedenis: Van L. neemt zijn complete mailarchief mee als hij bij Ordina vertrekt. Ergens binnen of buiten Ordina lekt dat archief weg.
Tientallen connecties
Ikzelf ben al maanden geleden door Zembla benaderd als marktkenner en ict ‘troubleshouter’. Ik ken geen van de dossiers waarover Zembla uitzendt uit eigen waarneming. Van L. kende ik evenmin maar ik heb wel tientallen LinkedIn connecties met hem gemeen. Zes van die connecties, de helft ‘ordinees’ heb ik bevraagd en ze komen allen meteen met de naam Van L. op de proppen zodra het onderwerp ‘corruptie-Ordina-overheid’ wordt aangeroerd. ‘Ja, dat zat er wel in’. ‘Boefje hè?’ ‘Verbaast mij niets.’ ‘Altijd al een zak gevonden. “… maar wel een vakman.” Kortom, het dubieuze imago van Van L. is breed bekend.
Wist de toenmalige ceo van Ordina, Ronald Kasteel, er van? Tja, als iedereen intern en extern het foute gedrag waarneemt dan ligt dat bepaald in de rede. Wisten de mensen van Deloitte, Inter Access en Oracle dat Van L. niet deugde toen hij in zijn Ordina carrière bij ze in dienst trad? Ja natuurlijk, in elk geval globaal. Een top ict-nerd neem je misschien aan op een goed cv. Een commercieel directeur neem je aan omdat je hem of haar kent uit de markt. Iedereen zal alles ontkennen, maar weer hebben we hier een aanwijzing dat niet specifiek Ordina maar de gehele publieke ict-markt zwaar verziekt is. Dacht iemand dat andere bedrijven beter waren? Lees dan nog even ons schrijven (vanaf blz. 3 en met name blz. 6) aan de commissie Elias. In dezelfde periode waarin Van L. voor Ordina zijn mollen uitzet, doet Capgemini hetzelfde en dat op een wijze die niemand kon ontgaan: de secretaris van een groot aanbestedingsteam en de adviseur van de RvB bij de opdrachtgever stonden gewoon op de loonlijst van Capgemini, dat daarna toevallig de aanbesteding won. Gelukkig voor de betrokkenen zijn ze bij Capgemini wat discreter. Als niemand het kan zien en er lekt een mailarchief dan hang je. Als iedereen het kan zien maar er staat niets op papier dan is het geen probleem.
De bovengenoemde zaken zitten maar beperkt in de uitzending. Dat is begrijpelijk: Zembla beschikt, hoe uitgebreid ook, in essentie over een berg e-mails van, naar en cc één persoon: Van L. Wie praat mag een stacaravan gaan kopen. En de bewijslat ligt voor Zembla hoog, terecht natuurlijk. Ik heb ten behoeve van het interview inzage gehad in delen van een viertal Zembla dossiers en het beeld dat zich dan bij mij opdringt is dat de opdrachtgever (de Gemeente Rotterdam, de IND, et cetera) weet wat er speelt. Dus niet Ordina en Quint ‘fixen’ de IND-aanbesteding en maar alle partijen ‘fixen’ de aanbesteding. Dat is dus mijn indruk als ik de mails lees maar het is niet te bewijzen. Een schrijver van een opiniestuk voor Computable kan zoiets opschrijven maar Zembla moet hard bewijs hebben. En helaas strooien de meeste mensen niet zo met hun mailarchief als Van L.
Bouwfraude
Het idee dat ict-bedrijven de overheid oplichten triggert natuurlijk maar één begrip: ‘bouwfraude’. En bij bouwfraude denk je meteen aan nog iets anders: samenspanning, geheime sessies met ict-bedrijven onder elkaar, pepernoten. Ik heb Zembla datgene verteld dat ik ook in mijn vorige opiniebijdrage heb gemeld: ict-bedrijven concurreren wél met elkaar. Er wordt geen markt verdeeld. Maar het meest verontrustende Zembla dossier, dat van de Gemeente Rotterdam, suggereert anders. Ordina verdeelt daar een pot geld van 32 miljoen onder concullega’s Capgemini, CGI en zichzelf. Maar als ik de documenten lees dan zie ik dat de gemeente Rotterdam een mega-aanbesteding organiseert met veel kavels; teveel om aan één partij te gunnen. Ordina mag dan als meest foute vriend van de gemeente de buit verdelen onder zichzelf en de andere ‘usual suspects‘ Capgemini en CGI. De klant fungeert als market maker. En is die market maker de corrupte inkoper N. in zijn eentje? Ik waag het te betwijfelen.
Ik schrijf deze twijfels niet op om iets af te doen aan de geweldige prestatie van Zembla. Dit gaat doorwerken. Ongeacht waar de commissie Elias op 15 oktober mee komt, is de kans op een Parlementaire Enquête veel groter geworden. En de dossiers IND en (meer nog) Rotterdam tonen glashelder aan dat alle grote ict-bedrijven weten waar Abraham de mosterd haalt. Het is ook heel simpel: wie niet meedoet kan zijn diensten beter buiten de overheid aanbieden. Het is daarom ook wat gemakkelijk om harde morele oordelen uit te spreken.
Omdat de Zembla uitzending gaat doorwerken (en Zembla nog lang niet klaar is) is de bouwfraude vraag cruciaal. Als het bouwfraude-frame wordt gelegd over de ict-fraude dan gaat straks blijken dat er geen structurele vormen van marktoplichting door de gezamenlijke ict-spelers is gepleegd. Ook zal de aandacht voor samenspanning tussen ict-bedrijven enerzijds en publieke organisaties anderzijds dan niet de aandacht krijgen die het verdient.
Parlementaire enquête
Laten we positief eindigen. Er komt een parlementaire enquête. Dankzij Zembla en Elias – in willekeurige volgorde. En de foute ict-mensen mogen dan uitleggen hoe moeilijk het is om integer te zijn als je werkt voor de overheid. En de (top)ambtenaren durven uit te leggen dat de aanbestedingsregels haast dwingen tot het maken van afspraken met leveranciers. En dat je de dag nadat je een handtekening hebt gezet alleen van een ict-leverancier kunt afkomen door een project te laten ploffen.
Publieke-ict is een corrupt systeem zonder winnaars. Er worden enorme bedragen omgezet maar er wordt nauwelijks verdiend. Een doordachte ingreep in deze markt zal de omzet van de Ordina’s, Capgemini’s en CGI’s halveren, maar de winst van deze bedrijven verhogen. Er ligt ergens een win/win/win voor ict-bedrijven, publieke organisaties en belastingbetalers. Het is aan de Tijdelijke Commissie ICT om die buit over twee weken binnen te halen.
René Veldwijk, partner bij Ockham Groep
Veel in dit artikel is herkenbaar, net als bij de Zembla uitzending.
Het initiatief voor niet transparant handelen kan van twee kanten komen. Vroeger was het vooral de leverancier. Toen ging het vooral om het beïnvloeden van naïeve beslissers door het gebruikmaken van FUD en het weggeven van wat dure snoepreisjes aan beslissers. Dit gebeurde ook bij de gemeente Rotterdam. Een directeur daar, die voor anderen een gevaar was omdat zij snoepreisje hadden aangenomen, die werd erin geluist door deze op een studiereis mee te nemen. De studiereis bleek het zoveelste snoepreisje te zijn en de directeur was onschadelijk gemaakt. Als je op het stadhuis over dit soort zaken openlijk je zorgen uitte, dan werd je als een nestbevuiler gezien. Daardoor zijn er nu ambtenaren die denken if you can’t beat them join them.
Het initiatief kan ook van de andere kant komen. Bijvoorbeeld een rekencentrum van universiteit wilde een High Performance Centre. Volgens het bestek moest er persé gewerkt kunnen worden met een bepaald design tooltje. Dat tooltje was van producent Y, die produceerde hardware merk Y, OS merk Y en tooling merk Y. Het design tooltje was niet zo goed te gebruiken met de OS omgevingen van andere merken. Tientallen leveranciers die niet merk Y vertegenwoordigden wisten dat ze vernacheld werden, maar ze hoopten stuk voor stuk dat voor hen in de toekomst een succesvolle grote opdracht alsnog mogelijk werd. Ze gingen niet klagen.
Nodigt het systeem van Europese aanbestedingen uit tot fraude? Nee op zich niet; een hamer nodigt ook niet uit om op je vinger te slaan. Europees aanbesteden maakt transparantie mogelijk; wat ook de bedoeling is. Maar transparantie is er alleen bij het juiste gebruik van de regels. Als de vertegenwoordiger van de opdrachtgever niet op transparantie uit is en minimaal een aanbieder daar ook niet op uit is, dan is corruptie het gevolg. En juist bij de overheden weet men hoe de regels te verbuigen zijn, hoe de controle is, et cetera.
Men kan natuurlijk de Europese aanbestedingsregels aanscherpen om de gewenste transparantie te vergroten. Helaas betekent dat al gauw meer verplichte documentatie voor beide partijen en die zitten daar niet op te wachten.
Er zijn wel mogelijkheden om de inspanning te verminderen; bijvoorbeeld door het opknippen van de (vaak toch al te) grote projecten in meer behapbare deelprojecten. Men zou ook vaker het model van prijsvragen kunnen inzetten, waarbij eisen ten aanzien van bijvoorbeeld de omzet beperkt worden (i.v.m. de proportionaliteit). Dan krijg je een speelveld waar kleinere aanbieders ook een reële kans krijgen en dus meer concurrentie.
En er moet uiteraard een betere bescherming van klokkenluiders komen. Je zou klokkenluiders een deel van de opbrengst kunnen geven; nu worden er bonussen gegeven aan mensen die de boel flessen. Het gaat tenslotte om circa 60 miljard publiek geld per jaar en nog meer privaat geld.
@ JvanVoren,
Je zou klokkenluiders een deel van de opbrengst kunnen geven; nu worden er bonussen gegeven aan mensen die de boel flessen.
De Hervormer heeft bij Defensie in beiden datacentra’s van IVENT en CAMS ForceVision waargenomen, dat klokkenluiders vak een deel vormen van de cultuur problemen. (Commissie van de Weck 2010). Meestal heeft de klokkenluider slecht 2 Laptops voor thuis en vult zijn dag in met het volgen van tennis wedstrijden op het Internet. De leidinggevende heeft zelfs drie Laptops thuis ( een dag voor het bezoek van de commissie waren er twee gestolen ), de leidinggevende had elke werkdag en prive weekend een dienst auto voor het bezoeken van vriendinnen.
Er is ongelijkheid, ( echter beiden zijn mijn inzien fout bezig).
Wellicht hebben we hetzelfde fenomeen bij Ordina, een niet gewaardeerde systeembeheerder in conflict met de organisatie zet de loggings op het Internet.
Bij Defensie zie je ook het boegbeeld vorming, het opleveren van een IV-ICT project voor de tribune. Gelukkig is het bij de leiding nu doorgedrongen dat IV-ICT strategisch is. Echter net als bij de banken, verzekeraars begin van de crisis hebben ze geen kennis en middelen om van hun legacy omgeving af te komen.