Usability is een term die in de it aangeeft in hoeverre een app(licatie) prettig en efficiënt bruikbaar is en dus eenvoudig geaccepteerd zal worden door eindgebruikers. Dit omvat grafische aantrekkelijkheid en consistentie, duidelijke navigatiestructuur en het vinden en ingeven van informatie op de voor de gebruiker logische plek. Is personalistatie hier het hoogste goed?
In mijn jarenlange ervaring met het werken met software-ontwikkelaars is in ieder geval één ding duidelijk: De gemiddelde ontwikkelaar heeft geen kaas gegeten van usability. Daarbij maakt het niet uit in welke taal er gewerkt wordt of hoe oud of jong men is en van welk geslacht. Een Cobol-ontwikkelaar heeft er net zo weinig verstand van of affiniteit mee als een ASP.Net- of Javascript-ontwikkelaar. Laat een ontwikkelaar een scherm bouwen en je kunt er van op aan dat er niet of nauwelijks mee te werken is omdat er niets op een logische plek staat en de ‘control flow’ ook niet je van het is. Eén van de belangrijkste lessen op het vlak van usability is dus: trek usability en technische implementatie los van elkaar. De competenties die er voor nodig zijn, zijn niet te verenigen in één persoon.
Als usability-ontwerp dan als competentie is toegevoegd aan het ontwikkelteam, is het nog steeds maar de vraag of de betreffende persoon écht wel begrijpt hoe het werkt. Net als bij software-ontwikkelaars is het in eerste instantie moeilijk om het kaf van het koren te scheiden. Wie bij software-ontwikkeling standaard-patronen toepast (omdat men deze door en door kent), de juiste frameworks gebruikt en de principes van Solid volgt is waarschijnlijk in staat om goed onderhoudbare en goed presterende software te ontwikkelen. Usability- ontwerp is echter ook gewoon een vak.
Visueel ingesteld vak
Usability-ontwerp is een uiterst visueel ingesteld vak. Maar ook een vak waarbij men met menselijke emoties te maken heeft. En waarbij men overtuigingskracht nodig heeft. Waar harde requirements rond functionaliteiten en kwaliteitseisen best ‘smart’ te maken zijn en daardoor goed te valideren zijn tijdens het testproces, is het bij usability toch anders. Daar moet enerzijds met de groep eindgebruikers afgestemd worden hoe de schermen en navigatiestructuur er uit moeten komen te zien (consensus bereiken!), maar anderzijds moet ook de ervaring op het gebied van echt bruikbare gebruikersinterfaces ‘doorgedrukt worden’; vertel de klant wat hij wil!
Het bereiken van consensus is al lastig. Vaak verzandt dat dan in oeverloze discussies en besluit men uiteindelijk om dan maar een hoge mate van personalisatie mogelijk te gaan maken. En daar begint vaak de ellende. Want, wees ‘ns eerlijk, hoe irritant is het niet als in ‘jouw versie’ van een app de knop om de declaratie in te dienen groen is en linksboven zit en bij de versie van je collega is hij blauw en staat hij rechts onderin. Dit is niet alleen lastig qua uitwisselbaarheid en samenwerking tussen collega’s, maar ook een nachtmerrie voor de mensen van support en beheer. Ook wordt de onderhoudbaarheid van de software een stuk complexer. En belangrijker nog, vaak wordt de app er niet eens veel bruikbaarder of begrijpelijker door.
Nee, het hoogste goed is een simpel ontwerp. Eén ontwerp dat gebaseerd is op een aantal eenvoudig uit te leggen uitgangspunten. Knoppen zien er altijd het zelfde uit en staan altijd op een voorspelbare plek. Navigatie door schermen is altijd op de zelfde manier van links naar rechts en van boven naar onder. Hyperlinks zijn underlined. Lettertypes zijn eenduidig. Enzovoort. Gewoon niet aan te passen. Maar eenduidigheid, consistentie en eenvoud. Denk maar aan de producten die ontworpen werden onder de bezielende leiding van weilen usability expert Steve Jobs. Simpel is nog niet simpel genoeg. En iedereen kan er mee werken zonder dat er eerst een handleiding gelezen hoeft te worden. Zelfs een twee- of negentig-jarige en zelfs Stevie Wonder kunnen er direct, intuïtief mee overweg. En zo hoort het! Usability is een vak. Een vak wat uitgeoefend moet worden door mensen die van consistentie en eenduidigheid dromen en het Kiss-principe volgen.
Ik vind je artikel weer erg relevant en goed, fijn om te lezen en je reageert. Wat wil een mens nog meer? Usability is meer dan software, maar ik denk in dit artikel dat gaat om software bruikbaarheid.
@Erik : Er valt best wel een opinie te schrijven onder overig, maar als je de topics ziet kiest met voor beheer en niet voor bouwen, anders had het prima onder software gepast. Maar voel je vrij om een opinie te schrijven, ik weet zeker dat ie geplaatst word.
@Reza : Een stukadoor laten bouwen gaat misschien wat ver, maar als ik badkamer laat plaatsen zie je best dat iemand meer dan 1 taak kan verrichten al zal iedereen wel zijn specialisatie hebben. Een langere keten heeft een correlatie met het succes.
Usability is a bitch, en van het woord “expert” wordt ik overigens achterdochtig. Dan denk ik snel: Wapenfeiten! Wat iets wat heel erg usable is wordt vanzelf groot.
Ik ontwikkel software en probeer inderdaad weg te blijven bij de gebruikersinterface, maar zie ook veel falende usabilty experts. Ik weet niet precies wat de reden is, maar het zal te maken hebben met de details en verscheidenheid. Een website is iets anders dan een app. Een website alleen al kan heel verschillend zijn. Of het gaat om (grote hoeveelheden) content, of een webapplicatie voor het bedrijfsleven, daar zit al een enorm verschil in. Maar ook: Schaal. Soms werkt een interface door de beperkte hoeveelheid functies of records, maar gaat het mank als deze toenemen. Natuurlijk kun je al een hoop met witruimte, layout, volgordelijkheid, verwachting van gebruikers, consistentie, conventies en ga zo maar door, maar uiteindelijk moet een usability expert ook mee de diepte in van bedrijfsprocessen als het om een applicatie gaat. Het is geen exacte wetenschap.
Daarnaast: Usability is duur en tijdrovend. Je moet iteraties uitvoeren, live testen, eye tracken en de hele rimram om het echt goed te doen. Vanuit de tekentafel kun je dingen bedenken, zeker op basis van eerdere ervaring, maar uiteindelijk is usability “a lot of work”. En dan raak ik meteen het volgende punt. Vaak mag de usability deskundige wel even meedoen, maar nooit de hele rit, want dat botst met de commerciële belangen. En zoals Gijs stelt: Keep it simple. Dat is gewoon lastig als je nu eenmaal een uitgebreid product hebt. Al ben ik het uiteraard in deze met Gijs eens.
Dan is er nog een spanningsveld : Usability versus Generiek.
Generiek is bijvoorbeeld een rappportage tool waarmee je snel rapportages kunt opleveren voor diverse doeleinden. Erg krachtig en kosten effectief, maar deze kracht druist vaak in tegen usability en bestaat vaak uit een reeks van consessies.
Maar goed. Prachtig onderwerp en hoe meer er over geschreven wordt, hoe beter. Je pakt altijd handig nudgets op die in de praktijk toegepast kunnen worden. Keep them coming!
@Ad, Windows heeft inderdaad veel betekend voor standaardisatie op dit gebied (maar is ook weer veel te ver doorgeslagen in personalisatiemogelijkheden). Echter, met web en app zijn we weer in het wilde westen gekomen helaas.
@Henri, dat is inderdaad (net als bij testen) een groot probleem; deze mensen mogen maar “even” meedoen. Net als in Agile betekent dit: goede, begrijpbare afspraken maken aan het begin en standaards toepassen. En dan maar hopen dat het team het goed implementeert.
Artikel over “Hou het simpel” en dan die eerste alinea 😉
Goed dat je het aan de orde stelt Gijs. In mijn blog had ik ook al de nodige ideeën en ervaringen geuit: https://experienceandinspiration.wordpress.com/2014/07/01/van-user-interfaces-ui-naar-user-experience/
Verandering in gebruik
Ik zie ook een verschuiving van de wijze waarop bedrijfssystemen worden gebruikt. We willen niet langer inloggen op een desktop of laptop in de enterprise applicatie om daar via het menu te zoeken naar informatie of de activiteit waar we informatie over vast willen leggen. We verwachten alerts via notificaties op onze telefoon of in ons berichtencentrum en bekijken informatie waar en wanneer we dat nodig hebben . We gaan duidelijk van applicaties naar functies of ‘apps’.
Daarnaast willen we nieuwe informatie maar één keer vastleggen en die vervolgens hergebruiken. Overtypen kost tenslotte teveel tijd en geld. Zo zijn er al portalen voor interne en externe gebruikers van uw bedrijfsinformatie, zoals Customer Self Service en Employee Self Service. En waarom vullen we nog adresinformatie in als we de locatie waar we zijn kunnen gebruiken? Waarom beschrijven we een situatie als we direct een foto kunnen maken en delen? In het almaar uitdijende woud van beschikbare informatie is het van cruciaal belang het gebruikers zo makkelijk mogelijk te maken informatie vast te leggen, terug te vinden en begrijpelijk te presenteren. Met andere woorden: intuïtief gebruik en een optimale User Experience.
Simplified User Interface
Tegenwoordig passen we daarom de Simplified User Interface toe, gebaseerd op de 90-90-10 regel. Uit onderzoek blijkt namelijk dat 90% van de gebruikers 90% van de gevallen slechts 10% van de beschikbare functionaliteit of informatie van systemen gebruikt. Dat betekent dat 90% voor veel gebruikers overbodig is. Dit resulteert in overvolle schermen waarin het zoeken is naar de juiste informatie en ook nog extra druk op de performance van systemen.
Simplified UI vraagt om een opzet waarbij de meeste gebruikte informatie snel en overzichtelijk wordt gepresenteerd. De kunst van het weglaten, of alleen beschikbaar stellen op vervolgschermen, in combinatie met heldere presentatie. Voorbeelden: Wanneer we zoeken naar emailadres en telefoonnummer vinden we dat het snelst in een overzicht met pasfoto’s En de status van werkzaamheden herkennen we het beste wanneer alleen de afwijkingen oplichten.Dit geeft in één oogopslag veel informatie en helpt ons te besluiten of we meer informatie willen. Gebruikers in specifieke rollen krijgen in gewenste gevallen nog wel hun traditionele schermopbouw, om veelvuldig doorklikken te voorkomen. Een verschuiving van ‘What You See Is What You Get (WYSIWYG) naar ‘You Get What You Need’ (YGWYN).
@Andre, dank voor deze uitgebreide reactie. Toch schuilt in YGWYN weer het gevaar van niet te doorgronden personalisatie, naar dan bepaald door door bijvoorbeeld big data. Dus, je stelt een rol in en vervolgens bepaalt “het systeem” wat je en hoe je het te zien krijgt. Is dat nog te overzien? En zijn die interfaces nog wel goed te ontwerpen en op elkaar aan te sluiten? Standaardisatie zal erg belangrijk worden, zeker als al deze informatie uit verschillende bronnen moet komen. Maar ja, als we op weg zijn naar singularity zijn dit soort aspecten van interactie met computer systemen onoverkomelijk. P.s. Kijk eens naar Microsoft Delve bijvoorbeeld.
Er zijn toch nog wat gedachten die ik wil delen aangaande usability. Het is duidelijk dat sommige systemen (app, software apparaten, et cetera) meer “usable” zijn dan anderen. Wat me alleen opvalt is dat vaak mensen die er over schrijven zelf een draak van een site hebben of wel achteraf voorbeelden hebben, maar nooit eigen.
Usability is in mijn ogen geen statisch iets, maar een vakgebied waar heel veel intelligentie en inzicht voor nodig is. Daarnaast wordt complexiteit heel vaak over het hoofd gezien. Een simpel principe usable maken is één, maar een bedrijfsproces usable maken is toch echt van een andere orde.
Ook het voorbeeld van Andre vind ik niet zo sterk : “Wanneer we zoeken naar emailadres en telefoonnummer vinden we dat het snelst in een overzicht met pasfoto’s”
Dit werkt alleen als je maar een heel beperkt aantal contacten hebt. Ik zit op de 900 en dan is er maar 1 systeem wat werkt: Een goede zoekfunctie eventueel met pasfoto’s bij de namen. Ook de 90-90-10 regel… ik geloof dat dit maar bij een heel beperkt aantal systemen werkt. Bijvoorbeeld bij systemen waarbij gebruik incidenteel is, bijvoorbeeld bij een treinkaartjes automaat, of een website waar je dingen kunt bestellen. Bij bedrijfssoftware gaat dit echt heel vaak niet op (denk ik).
Dan blijf ik nog met wat vraagtekens zitten. Hoe kan het dat SharePoint nog steeds laag scoort op usability (IMO) en dat Windows Phone in mijn ogen echt een draak is. Als ik iemand wil bellen ben ik zes stappen verder, en dat op een telefoon. Als ik een foto open in de foto app, dan naar een andere applicatie ga en dan weer op de foto app klik, dan is Windows Phone vergeten welke foto ik was. Alleen als ik via de multi task naar de app toe ga weet hij nog bij welke foto ik was. De Spotify app op Windows Phone is een regelrechte ramp. Meer dan 6 stappen nodig om de juiste afspeellijst te selecteren en op Shuffle te zetten. Als 1 app slecht is, ligt het aan de app maker, als zeer veel apps slecht zijn, dan ligt het aan de platform aanbieder.
Mijn punt is : Als grote bedrijven er vaak nog een potje van maken, dan lijkt me dat usability toch een beetje rocket science is.
En keep it simple… is in ieder geval niet simpel. Je moet er naar streven, dat zeker, maar de prijs is erg hoog.
@Jan, een compliment voor de Computable voor bruikbaarheid? Hell no!
– Veilig inloggen? : Niet mogelijk
– Zien als iemand gereageerd heeft? Niet mogelijk
– Wijzigen van reacties : Niet mogelijk.
– Opmaak en leesbaarheid? Niet meer van deze eeuw.
– Menu structuur? Onbruikbaar.
Werkbaar is het zeker. Maar effectief alleen met het gebruik van externe tools zoals Feedly. Het systeem zelf is zo flexibel als graniet. Dat blijkt al uit de onderste balk van dit scherm, of de overname is nog niet formeel rond….
@Henri,
en dan nog…
– kloppen de waarderingen nee, want het resultaat in de voorpagina verschilt van de de totaal waardering in je eigen lijst: dan was het “vroeger” toch beter want toen waren ze allemaal fout 😉 ( oh ja en die kan die ook niet 🙂 )
– kan je iets anders dan standaard lettertekens dik dun of kleur in de tekst voor wat accent in de soms te lange commentaren : nee
– inspringen bij een alinea: nee
– …….. en ……
Ook hier geldt weer “De gebruiker” bestaat niet. Wat voor de één logisch is, is voor een ander soms niet te volgen.
Ik heb die club uit Redmond menigmaal vervloekt als ze in een nieuwe versie van één van hun pakketten weer ergens wat dingen gewijzigd hadden, en ik daardoor niet meer kon vinden hoe datgeen te doen wat ik voor ogen had.
Om nog maar te zwijgen van de gebrekkige informatie die je soms terugkrijgt uit een GUI als er iets fout gaat.
Command line interfaces vallen dan misschien niet onder de beoogde categorie “usability” maar zijn al wel jaren lang stabiel en geven (in ieder geval binnen mijn werkomgeving) vaak meer bruikbare informatie terug in geval van problemen/fouten dan de gekoppelde GUI’s.
Een clubje uit Redmond…. eens even diep nadenken welk bedrijf dat kan zijn ? Data-I/O ???