Redetwisten over ICT-miljarden bij het Rijk

De Algemene Rekenkamer kan zich niet vinden in de eerdere opmerkingen van hoogleraar Hans Mulder dat de Nederlandse overheid elk jaar miljarden kwijt is aan mislukte ict-projecten. Ook branchevereniging Nederland ICT vraagt zich af waarop Mulder zijn berekeningen baseert. De professor deed zijn uitspraken tijdens het eerste openbare verhoor van de tijdelijke ICT-Commissie van de Tweede Kamer op 25 april jongstleden. Die commissie doet onderzoek naar ict-projecten binnen de overheid. Maandag aanstaande staat de tweede hoorzitting op het programma.

Hans Mulder, hoogleraar aan de Universiteit van Antwerpen en directeur van de Europese tak van de Standish Group, baseerde zijn schattingen op eerder onderzoek van de Rekenkamer. Dat orgaan stelt nu dat hij dat onjuist heeft gedaan. De professor deed zijn uitspraken tijdens het eerste openbare verhoor van de tijdelijke ICT-Commissie van de Tweede Kamer op 25 april jongstleden. Die commissie doet onderzoek naar ict-projecten binnen de overheid.

Mulder verwees tijdens zijn verhoor naar een onderzoek van de Algemene Rekenkamer uit 2007 waarin zou staan dat de overheid jaarlijks zes miljard euro verspilt aan ict-projecten. Tevens heeft hij voor de tijdelijke onderzoekscommissie gesteld dat de Algemene Rekenkamer in recenter onderzoek bedragen van vier tot vijf miljard heeft vermeld. De Rekenkamer stelt in een reactie dat die schattingen niet het resultaat zijn van zijn onderzoeken. ‘Evenmin kan op basis van onze onderzoeken over ict-projecten sinds 2007 de conclusie getrokken worden dat er nu sprake zou zijn van een daling van de uitgaven bij de overheid aan niet (volledig) succesvolle ict-projecten’, aldus de Algemene Rekenkamer.

Beperkt overzicht

In het onderzoeksrapport ‘Lessen uit ICT-projecten bij de overheid’ van eind 2007, wordt wel gesproken over miljarden, maar de Rekenkamer haalde deze bedragen uit mediaberichten en schattingen en vermeldde erbij dat het de juistheid ervan niet heeft kunnen vaststellen, eerder het tegendeel. In latere rapporten constateerde de instantie opnieuw dat de administratie van de rijksoverheid zodanig is ingericht dat hieruit geen overzicht van alle ict-uitgaven is af te leiden.

Dat geldt evenzeer voor het overzicht dat het kabinet inmiddels van grote en risicovolle ict-projecten in de Jaarrapportage Bedrijfsvoering Rijk naar de Tweede Kamer stuurt. Dit overzicht omvat niet alle kostensoorten en geeft daarom een beperkt inzicht. Daarmee blijven de totale kosten van deze ict-projecten en specificatie daarvan onvolledig, stelt de Algemene Rekenkamer. Het onderzoeksorgaan van het Rijk deed eerder al de aanbeveling om een keuze te maken voor de kostensoorten (materiaal, extern en intern personeel, hardware, software en dergelijke) zodat ramingen van uitgaven en realisaties met elkaar vergeleken kunnen worden.

Lagere faalkosten

Ook branchevereniging Nederland ICT stelt vraagtekens bij de uitspraken van hoogleraar Mulder. Dirk van Roode, manager public affairs, schrijft in een column op de website van de vereniging dat de faalkosten geen vijf miljard euro, maar hoogstens tweehonderd miljoen euro lijken te bedragen.

Al wil hij daarbij niet de indruk wekken dat het daarmee meevalt. ‘Elke euro belastinggeld die niet effectief besteed wordt is er één teveel. Wat dat betreft leidt het parlementaire onderzoek hopelijk tot een versnelling naar meer volledig geslaagde ict-projecten. In 2007 leidden de berichten over 4 á 5 miljard euro verspilling tot de rapporten van de Rekenkamer, waarin een groot aantal aanbevelingen stonden voor betere ict- projecten bij de overheid. In 2013 werd geconstateerd dat deze aanbevelingen veelal zijn opgevolgd en dus tot een professionalisering binnen de overheid hebben geleid. Ongeacht hoe onjuist de bedragen ook zijn, wellicht kunnen de mysterieuze miljarden deze keer zorgen voor een nog verdere verbetering van ict binnen de overheid’, schrijft Van Roode.

Criticasters

Hoogleraar Mulder is niet de eerste die roept dat het Rijk jaarlijks miljarden euro verspilt aan ict. Ook collega-professoren als Chris Verhoef en Jan Friso Groote riepen dit. Ook René Veldwijk van ict-dienstverlener Ockham en bekend criticaster van de overheids-ict, stelde een paar jaar geleden dat de Nederlandse overheid jaarlijks vijf miljard euro kwijt is aan het mislukken van ict-projecten. Een harde onderbouwing van dit bedrag heeft hij niet, ‘maar dit is de consensus en het wordt niet ontkend’. Reden dat er volgens hem niks aan de verspilling wordt gedaan, is dat niemand er pijn van zou hebben. Veldwijk is een van de deskundigen die aanstaande maandag optreedt tijdens het tweede openbare verhoor van de tijdelijke ICT-Commissie van de Tweede Kamer.

Rijks-cio

De eind vorig jaar afgezwaaide Rijks-cio Maarten Hillenaar zei in een interview met Computable zich regelmatig te storen aan de in zijn ogen soms tendentieuze berichtgeving over ict bij de rijksoverheid. ‘Dan hoor ik weer geluiden over drie miljard euro die er aan wordt verspild. Maar het rijksbudget is door de Algemene Rekenkamer geschat op 2,1 miljard; we zouden dus meer verspillen dan we uitgeven. Ik had graag die negenhonderd miljoen euro erbij gehad, maar die zijn er niet. Men praat elkaar na zonder de feiten te checken. Dat geldt ook voor ‘al’ die projecten die zogenaamd mislopen. Maar welke projecten zijn dat en waar gaat het dan mis? Het ligt genuanceerder: niet alles gaat goed, maar wel steeds meer. Ik denk altijd maar: ‘zolang we niet in de krant staan, doen we het kennelijk goed’.’