De onderscheidende ICT-architect is onzichtbaar

Het Landelijk Architectuur Congres op 27 en 28 november 2013 heeft als thema De Onderscheidende Architect. Ik doe verslag van de eerste dag van dit congres, dat voor de 15e keer wordt georganiseerd en ook dit jaar weer goed wordt bezocht. Naast interessante lezingen en workshops is het LAC vooral ook een netwerkevenement.

Ronald Prins, directeur van Fox-IT, gaat in op het onderwerp security. Zijn boodschap: security lukt niet, weerbaar zijn is het best haalbare. Het is de vraag wat veilig is en wat de rol van de architect daarin is. Meestal staat het laag op de lijst van aandachtspunten, onterecht. Veiligheid zat in de middeleeuwen ook niet alleen in de muren van  het kasteel, maar vooral ook in de bewaking van de muren door soldaten. Architecten hebben in die zin maar een beperkte rol in security. Er moet in het kader van security zowel aandacht zijn voor preventie, detectie, response en intelligence. Hierdoor gaan we van veilig naar weerbaar. Detectie is essentieel, zodat snel ingegrepen kan worden bij hack pogingen. Een probleem is dat een organisatie te complex is, veel complexer dan een vliegtuig. We leren ook niet van security-incidenten. Tegen sommige vijanden kun je je ook bijna niet beschermen, omdat ze veel middelen tot hun beschikking hebben. Jezelf beveiligen tegen de NSA is bijvoorbeeld wel erg moeilijk. Security draait vooral ook over mensen en bewustwording. Organisaties testen security eigenlijk ook verkeerd; er moet niet alleen een applicatie worden getest, maar de totale veiligheid. Daarmee test je de detectie en responsemechanismen. Je moet het eigenlijk hebben van de mensen in de operatie die zich met detectie, response en intelligence bezig houden.

DevOps bij ING
De tweede keynote spreker is Amir Arooni, CIO Delivery Channels bij ING. Hij vertelt over de transformatie van ict bij ING Nederland. Het ict-veranderproces bij ING was ingericht op stabiliteit en het voorkomen van incidenten. Het proces was erg documentgericht, arbeidsintensief en vroeg betrokkenheid van veel verschillende afdelingen. Alle veranderingen gingen ook door hetzelfde (complexe) proces heen, er werd erg weinig kennis uitgewisseld tussen afdelingen en er was te veel coördinatie. Naast organisatorische uitdagingen was het applicatielandschap ook gewoon te complex. Bij elkaar was ict ingewikkeld, inflexibel en duur. Vroeger was geld niet zo’n probleem voor een bank, maar die tijd is voorbij. Het geloof was dat outsourcing niet tot lagere kosten en hogere kwaliteit zou leiden en dat vooral geïnvesteerd moet worden in eigen competenties. Er is daarom gekozen voor een meer agile-werkwijze met zogeheten continuous delivery waarbij het proces maximaal geautomatiseerd is. Applicatie-ontwikkeltrajecten zijn teruggebracht van negen maanden naar negen weken. Kwaliteit is ingebouwd in het proces en er is een culture of learning geïntroduceerd. ING gelooft niet meer in grote complexe projecten en top-down sturing, maar in gemandateerde cross-functionele teams. Architecten moeten daarin ook een meer bescheiden rol invullen.

Na de keynotes zijn er allerlei tracks en workshops om uit te kiezen. Ik kies voor de track De Onderscheidende Architect is Onzichtbaar. In deze track wordt ingegaan op hoe welke rol een architect het best kan kiezen in een organisatie, waarbij de stelling is dat een bescheiden rol het best past. Architecten hebben teveel het idee dat ze zichzelf op een voetstuk moeten plaatsen.

Architect ondersteunt besluitvorming
Martin van den Berg, architect bij De Nederlandsche Bank, vertelt op persoonlijke titel en vanuit het promotieonderzoek dat hij nu uitvoert. Hij geeft aan dat de architect niet zozeer de keuzes maakt maar dat hij helpt in het ondersteunen van besluitvorming. De architect is niet alleen, maar werkt samen met andere stakeholders. Vanuit dat perspectief is het essentieel om te weten welke besluiten moeten worden genomen, hoe ze worden genomen en wie hiervoor verantwoordelijk is. Besluitvorming vraagt methodologische volledigheid en sociale tact. Ict-besluitvorming lijkt eenzelfde onoverzichtelijk en moeilijk pad te lopen als andere strategische besluiten. Voor applicatieportfoliomanagement is bijvoorbeeld veel verschillende informatie nodig en architectuur is er dan maar één van. Er is bij cio’s vooral behoefte aan geïntegreerde en geaggregeerde informatie ter ondersteuning van besluitvorming. Cultuur is een factor die bepaalt hoe besluitvorming loopt. Er zijn geen standaard verantwoordelijkheden; besluitvorming loopt in de praktijk overal anders. Mensen kunnen in het algemeen pas keuzen maken als ze mogelijke antwoorden zien.

Architect onpraktisch
Tinus de Gouw, enterprise-architect bij Rabobank Nederland, geeft aan dat een technisch optimale oplossing niet de beste hoeft te zijn voor de organisatie. Er is een combinatie van technische en bestuurlijke competenties noodzakelijk om enterprise-architectuur te laten slagen. Architecten kennen het verschil vaak niet tussen macht en invloed. Architecten maken het te vaak niet beslisbaar, wekken geen vertrouwen, maken het niet praktisch of zijn niet betrokken. Het Rabobank datawarehouse was een technisch hele mooie oplossing maar is nooit in gebruik genomen omdat er geen eigenaarschap was. Het is belangrijk om een onderscheid te maken tussen functionele en infrastructurele onderdelen van een architectuur. Centralisatie en concentratie zijn ook verschillend; de eerste gaat uit over het op één plaats beleggen van besluitvorming, de tweede over het op één plaats beleggen van de uitvoering. De business moet verantwoordelijk zijn voor de functionele delen. Infrastructurele delen moeten echter ook een eigenaar hebben. Streef altijd naar technische optimalisatie.

Art Ligthart en Harrie van Houtum, beiden werkzaam als consultant, gaan in op de digitale wereld. Zij geven aan dat er allerlei nieuwe kansen en bedreigingen komen uit digitalisering. Denk aan kansen als overal en altijd toegang en nieuwe diensten, en aan bedreigingen zoals privacy gevoeligheid, noodzakelijke digivaardigheden, het moeten delen van persoonlijke gegevens en de sterkere afhankelijkheid van ict. Wat volgens Art en Harrie vooral belangrijk is is dat de digitale wereld duurzaam is. Dit vraagt een gelijkwaardige informatiepositie alsook aandacht voor de menselijke maat en democratische principes en principes van de rechtstaat. Vanuit menselijk perspectief is belangrijk dat we duidelijke taal gebruiken zodat digitale diensten inzichtelijk en begrijpelijk zijn, naast aandacht voor veiligheid, vertrouwen en betaalbaarheid. De digitale identiteit zou van mensen zelf moeten zijn. Kennis is van de kenniswerkers en zou los van digitale diensten moeten worden beheerd.

Architectuurdocument werkt niet
Marlies van Steenbergen, consultant bij Sogeti, geeft aan hoe architecten effectiever kunnen zijn; niet door het perfectioneren van architectuurprocessen en -methoden, maar door echt impact te hebben. Ze vertelt over haar persoonlijke ervaring met een bouwkundig architect bij de verbouwing van haar huis, die veel waarde heeft gehad. Hij had een duidelijke en realiseerbare visie, bleef betrokken bij de realisatie, loste problemen op en had regelmatig contact met de opdrachtgever. Vakmanschap is de basis, maar dikke architectuurdocumenten werken niet en de aansturing (opdrachtgeverschap) moet ook wel kloppen. Er zijn in het algemeen bij veranderingen drie dingen belangrijk: een veranderbehoefte, een veranderanalyse en een veranderimplementatie. Afstemming tussen deze rollen is belangrijk, maar er moeten niet met teveel mensen op dit soort gebieden tegelijk actief proberen te zijn want dan gaan ze elkaar in de weg zitten.

Jan Truijens, architectuurdocent bij de Universiteit van Amsterdam, geeft aan dat de rol van de architect bescheiden, maar belangrijk is. Architectuur gaat over ontwerp, maar een architect moet niet ontwerpen; hij zorgt alleen dat het gebeurt. Civiele en digitale architectuur lijkt op elkaar, maar er zijn ook veel verschillen. Civiele architectuur gaat ook niet altijd goed; gebouwen passen niet altijd bij de behoeften van hun bewoners. Digitale architecten moeten er ook voor zorgen dat dingen ook echt gaan werken. Een architect is vooral een katalysator en facilitator van het proces. Een architect is conceptueel, geeft overzicht en inzicht en creëert bestendigheid. De organisatie is echter uiteindelijk eigenaar en de stakeholders bepalen de eisen en zijn betrokken bij het opzetten van de structuur.

Architect met impact
Het inhoudelijke programma sluit af met keynote spreker Chris Potts, auteur van drie boeken over architectuur en voorzitter van de Enterprise Architecture Conference in Engeland. Hij vertelt dat  architect een rol is met veel impact. De vraag is waarom bepaalde architecten meer impact hebben dan andere architecten. Een interessant feit is dat slechts 5 procent van de gebouwen in de verenigde staten ontworpen is door civiele architecten. Enterprise architectuur is anders dan civiele architectuur doordat organisaties continu kunnen veranderen, de architecten onderdeel zijn van de architectuur en dat een organisatie niet een eenvoudig in een model gevat kan worden. Enteprise-architectuur gaat vooral over organisatiebrede competenties en het aanbrengen van structuur om waarde te genereren. Architecten hebben een hoge impact als ze contextueel bewust zijn, visie hebben, kunnen modelleren, structuren kunnen aanbrengen en invloed hebben. De invloed van architecten is inspirationeel, politiek en technisch.

Kleine quiz
De dag sluit af met een netwerkborrel en een diner. Hierdoor is er voldoende ruimte om weer bij te praten met de vele bekende en nieuwe vakgenoten. Een uitgebreid lopend buffet zorgt daarbij voor de inwendige mens. Er wordt ook nog een kleine quiz georganiseerd. Jan Campschroer wint en ontvangt een gratis toegangskaart tot de NAF Masterclass Enterprise Architectuur, die erg populair blijkt en waarvoor inmiddels de eerste lichting al bijna vol is. Er wordt waarschijnlijk een tweede lichting ingepland vanaf april 2014.