Stedin installeert 3,5 miljoen slimme energiemeters

Stedin is verantwoordelijk voor het transport van gas en elektriciteit naar bijna twee miljoen particuliere, zakelijke en overheidsklanten in met name de provincies Utrecht en Zuid-Holland. Om gebruiksinformatie near realtime te verkrijgen, is Stedin als een van de eerste netbeheerders begonnen met het ophangen van slimme meters die via gsm/gprs op afstand zijn uit te lezen. Uiteindelijk is het de bedoeling dat 3,5 van de in totaal 4 miljoen gas- en elektriciteitsmeters ‘slim’ zijn.

Smart grids en slimme meters zorgen voor nieuwe uitdagingen op het gebied van ict- en informatiebeveiliging; uitdagingen die vragen om smart security. ‘Je wilt niet dat onbevoegden toegang krijgen tot die infrastructuur’, aldus Ed van der Pijl, Enterprise Architect bij netbeheerder Stedin. ‘Wij leveren en onderhouden datgene wat in de grond zit, en dat doen we in een van de drukste regio’s van het land. Zo werken we mee aan de nieuwe infrastructuur voor de Rotterdamse Maasvlakte en het Utrechts Stationsgebied.”

Belangrijke taken van Stedin zijn het bijhouden van het ‘Aansluitregister’ en het ‘Meterregister’ waarin staat waar meetinstallaties zijn geplaatst, welke nummers er aan een meter zijn gekoppeld en het ter beschikking stellen van meterstanden. Voor de leveranciers van energie, zoals Eneco en Nuon, is het van belang dat deze informatie ‘near realtime’ beschikbaar is. De energieleveranciers hebben die informatie nodig om inzicht te krijgen in de verbruiksinformatie van hun klanten. Zij hebben sinds januari 2012 de plicht hun afnemers frequent te voorzien van inzicht in hun energiegebruik. ‘De netbeheerders, zoals Stedin, zijn in het kader van zogeheten smart grids op zoek naar gedragspatronen op het net’, legt Van der Pijl uit. ‘Alleen dan kunnen ze ervoor zorgen dat energie daar is waar die nodig is.’

Smart meters

Die transitie zorgt wel voor een uitdaging op het gebied van ict- en informatiebeveiliging, zo begrijpen we van Van der Pijl. ‘Beveiliging speelde in dit domein voorheen nauwelijks een rol van betekenis. De traditionele meters waren verbonden met ‘precies niks’ waardoor hackers geen enkele mogelijkheid hadden om in te breken. Nu met de komst van slimme meters zie je dat er een koppeling ontstaat met de administratieve automatisering en dat er mogelijk verbindingen over het internet gaan lopen. Dan moet je ervoor zorgen dat beveiliging ook is gewaarborgd.’

Waarborgen

Het waarborgen van de beveiliging doet Stedin onder andere door het nemen van technische beveiligingsmaatregelen om te voorkomen dat onbevoegden toegang krijgen tot de systemen. Van der Pijl haalt in dit verband een functie aan die mogelijk in de toekomst wordt geactiveerd: ‘De nieuwe generatie meters is bijvoorbeeld op afstand in en uit te schakelen, en je wilt niet dat onbevoegden de energievoorziening in hele straten of wijken aan of uit zetten.’

Een ander punt van aandacht is het beveiligen van de privacy. Van der Pijl: ‘Het voorkomen dat informatie over bijvoorbeeld energiegebruik is te herleiden tot natuurlijke personen is ook onderdeel van de informatiebeveiliging. Daar is binnen Stedin dan ook goed over nagedacht.’

Het belang van privacybescherming wordt nog eens versterkt door veranderingen die zich nu op de energiemarkt aftekenen. ‘Als je kijkt naar de toekomstige energiemarkt in Nederland, dan zul je niet meer het klassieke plaatje zien waarbij veel gas uit Rusland komt en elektriciteit uit grote centrales. In toenemende mate leveren ook consumenten een bijdrage aan de energievoorziening via zonnepanelen en windmolens. Dan is het belangrijk dat informatiestromen sterk beveiligd zijn zodat iedereen zich veilig voelt in het spel rondom het leveren en afnemen van energie. ‘Security by design’ is een voorwaarde, want we hebben wel de medewerking van consumenten en bedrijven nodig om het spel te kunnen spelen.’

Keep it simple

Eind 2011 is de netbeheerder een zoektocht gestart naar een partij die de informatiestroom tussen de slimme meters bij de klant, het dataverzamelsysteem van Stedin en een derde partij zoals een energieleverancier kan beveiligen. Dit door middel van encryptie van de uitgewisselde data en validatie van de partij die informatie opvraagt. ‘Er waren verrassend weinig partijen die dit konden leveren’, blikt Van der Pijl terug. ‘Uiteindelijk is Motiv komen bovendrijven als de partij die in ieder geval snapt wat wij bedoelen en in staat is om een oplossing neer te zetten die robuust, compact en niet al te ingewikkeld is. ‘Keep it simple’ was voor ons een belangrijk uitgangspunt, want hoe eenvoudiger de oplossing hoe beter beheersbaar.’

Het resultaat is een maatwerkoplossing die de instructies die naar de meter gaan en de antwoorden die terugkomen, versleutelt. ‘We hadden al een systeem om een opdracht naar de meter te sturen en de opgevraagde gegevens beveiligd naar ons IT-domein te transporteren, en daar heeft Motiv een aantal functies aan toegevoegd.’ De ‘Crypto Server’ die verantwoordelijk is voor de versleuteling van de gegevens staat onder strenge condities opgesteld in een datacenter van Stedin. ‘Daar hebben we ook nog eens het vierogenprincipe op toegepast; de server is voor de beheerder alleen toegankelijk als iemand van Stedin erbij is.’

‘Wat speciaal is aan dit project, is de hoeveelheid geheimen die je aan het bewaren bent’, zegt Van der Pijl. ‘Bij vergelijkbare oplossingen hoef je in zijn algemeenheid maar een beperkt aantal geheimen te bewaren. Hier heb je het – na uitrol van alle slimme meters – over maar liefst 3,5 miljoen geheimen. Dat is toch wel bijzonder en vereist een iets andere aanpak. Daarbij gaan we ervanuit dat geheimen altijd breekbaar zijn. Die 3,5 miljoen geheimen moet je dus ook kunnen vervangen door geheimen volgens een algoritme dat we vandaag nog helemaal niet kennen. Alleen dan ben je toekomstbestendig.’