De manier waarop het Rijk grote ict-projecten beheert is sinds 2008 verbeterd, maar moet nog verder doorontwikkeld worden. De departementale chief information officer (cio), die de verbinding moet leggen tussen beleid en informatiesystemen, heeft de afgelopen jaren een positie verworven op de ministeries, maar functioneert nog niet overal zoals bedoeld. Ook andere instrumenten die helpen bij de beheersing van vaak complexe ict-projecten, zoals ict-haalbaarheidstoetsen en een ict-dashboard, kunnen beter gebruikt worden. Dat schrijft de Algemene Rekenkamer in het rapport ‘Aanpak van ict door het Rijk 2012; lessons learned’.
De Algemene Rekenkamer deed in 2007 en 2008 op verzoek van de Tweede Kamer onderzoek naar het falen van ict-projecten bij de rijksoverheid. Daaruit bleek onder andere dat ict-projecten niet altijd de gewenste resultaten opleveren, langer duren dan gepland en meer kosten dan begroot. Sindsdien heeft het Rijk verschillende instrumenten ingezet om hier verbetering in te brengen. In het rapport dat op 28 maart 2013 verschijnt bekijkt de Algemene Rekenkamer wat de huidige stand van zaken is. Bij de Rijksoverheid liepen eind 2011 49 grote en risicovolle ict-projecten die samen 2,4 miljard euro kosten.
Cio
Alle ministeries beschikken sinds enkele jaren over een cio die een schakelfunctie moet vervullen tussen de leiding van het departement en de informatievoorziening. Een cio is een functionaris op het strategische niveau van een organisatie die de schakel is tussen de organisatie en de informatievoorziening. De cio is ook degene die informatiemanagement op de bestuurlijke agenda kan krijgen. De cio is als het ware de souffleur van de leiding van een organisatie, en zit bij die leiding ‘aan tafel’ als het gaat om organisatievraagstukken in relatie tot de informatievoorziening, meende de Algemene Rekenkamer al in het rapport ‘Lessen uit ict-projecten bij de overheid; Deel B’ uit 2008.
Feitelijk richten de cio’s zich echter vooral op de bedrijfsvoering, zoals de zorg voor de ict-infrastructuur. Een voorbeeld daarbij is de ontwikkeling van één type Rijkswerkplek voor alle ambtenaren. Daardoor kan het gebeuren dat vraagstukken over de informatievoorziening op de beleidsterreinen nog altijd onvoldoende aandacht krijgen.
Volgens de Algemene Rekenkamer zouden cio’s meer prioriteit moeten geven aan de informatievoorziening ten behoeve van het beleidsveld en op alle departementen een plaats moeten hebben in de bestuursraad van het departement. Vanuit zo’n positie in de ambtelijke top kan de cio tijdig advies geven en meebeslissen over de ict-component van beleidsvraagstukken.
Gateway Review
De Gateway Review is een kwaliteitstoets om ict-projecten op cruciale beslissingsmomenten door te lichten. Hierbij worden ook deskundigen van buiten het project betrokken. Een Gateway Review kan bijvoorbeeld leiden tot het stoppen van een project, wanneer uit de review blijkt dat het gewenste resultaat niet haalbaar is. Uit het onderzoek van de Algemene Rekenkamer blijkt dat het instrument van de Gateway Review steeds meer gebruikt wordt en dat de ervaringen van gebruikers positief zijn.
Tegelijkertijd constateert de Algemene Rekenkamer dat andere instrumenten, zoals projectportfoliomanagement, ict-haalbaarheidstoetsen, business cases en het ict-dashboard, weliswaar regulier worden toegepast, maar nog niet volwassen zijn. De Algemene Rekenkamer beveelt daarom aan dat het ict-dashboard een compleet beeld van de kosten en de baten over de hele levensduur van een project zou moeten bevatten. Dan is het met de informatie uit het ict-dashboard mogelijk om de business case van ict-projecten en de ontwikkeling daarin te beoordelen.
Jammer
De minister van Wonen en Rijksdienst deelt veel conclusies van het onderzoek. De Algemene Rekenkamer noemt het in haar nawoord ‘jammer’ dat de minister de aanbeveling om de cio lid te maken van de bestuursraad niet overneemt. De Algemene Rekenkamer wijst in dat kader op de mogelijkheden die ict biedt om een continue en open informatievoorziening te realiseren tussen de verschillende onderdelen van de rijksoverheid, maar ook tussen rijksoverheid en decentrale overheden en rijksoverheid en Tweede Kamer. Die informatievoorziening is cruciaal om sturing op de uitvoering van beleid en de verantwoording daarover met gebruikmaking van nieuwe technieken mogelijk te maken.
Ik verwijs nog maar weer een keer naar het Besluit informatievoorziening in de rijksdienst 1990 (Besluit IVR 1990) dat in alle discussies over overheidsICTprojecten stelselmatig buiten beeld blijft.
http://wetten.overheid.nl/BWBR0004976/
En dan voor deze discussie met name artikel 12 lid 1 :
“Voordat een geautomatiseerd informatiesysteem wordt ontwikkeld, ingevoerd of gewijzigd, waarbij aanzienlijke risico’s bestaan, laat de minister wie het aangaat een onafhankelijke contra-expertise verrichten.”
Zoals al vaker aangegeven ligt aan alle ‘problemen’ rond overheids-ict-projecten een meta-probleem ten grondslag.
Klopt niets van. Ik noem maar een paar voorbeelden:
* LCMS 2.0
* NL-Alert
* Waterschap
Een kwestie van geef jezelf een vervolgopdracht, want dan heb je weer werk.
De hele discussie duurt al decenia, en is achterhaald:
– Nederland krijgt een marginale rol door de recessie t/m minstens 2018
– door voortdurende bezuinigingen
– Nederland en Nederland ICT is volgebouwd
– naast typische overheidsperikelen: te laat, te weinig, teveel problemen/corruptie, teveel verkeerd.
ICT NL overheid is helaas vooral transformeren, outsourcen en afbouwen, efficienter maken, met minder staf.
‘Haal het budget voor it-projecten weg bij de cio en leg het neer bij de klant van die projecten.’ Aanvulling inzake het metaprobleem: Zorg dat – net als in de private sector – de klant persoonlijke bestuurlijke aansprakelijkheid heeft als er sprake is van grove ondeskundigheid of nalatigheid.
Het probleem met ict is dat je de mislukkingen nergens fysiek ziet staan of liggen. Als er een aangelegde busbaan onbruikbaar is vanwege fouten in de aanleg gaan de stille getuigen tenminste niet meer weg.
Als aangereikte mogelijkheden worden afgepoeierd om zo’n busbaan alsnog bruikbaar te maken (en er wordt je stukje bij beetje duidelijk gemaakt, dat het van het begin af aan niet de bedoeling is geweest dat er bussen op gingen rijden), is dat allemaal niet erg zodra dat een exit van en schadeclaim op de betreffende personen oplevert. Als die personen binnen het belangrijkste maatschappelijk apparaat dat de overheid is nou juist de hoogvliegers blijken te zijn, kun je inderdaad wel spreken van een metaprobleem.