Onlangs is de IASA2011 mantelovereenkomst ondertekend. Een Rijksbrede mantel toegespitst op resultaat verplicht strategisch ict (maatwerk)-advies dat namens tien van de elf departementen, de Hoge Colleges van Staat, de stichting Ictu en de Autoriteit Financiële Markten met Atos Consulting is afgesloten. Onderdeel van de offerte was het hierna volgende essay. Het verscheen eerder deze maand in het Atos magazine GOV.
Demografische verandering, urbanisatie, klimaatverandering en globalisatie zijn vier majeure ontwikkelingen in de periode 2012-2016. Welke zijn hiervan de implicaties op het door de overheid te voeren beleid? En hoe kunnen deze worden ondersteund met ict?
De bevolking groeit en veroudert. De balans tussen de werkende en de niet-werkende populatie verandert. Deze trend heeft grote invloed op de arbeidsmarkt en op de manier hoe mensen (moeten blijven) werken en leren. De vergrijzende bevolking zorgt niet alleen voor een zwaardere last op de gezondheidszorg en de economie. Het heeft ook gevolgen voor de overheid die meer dienstverlening moet verzorgen met minder mensen (een compacte overheid).
E-learning en e-health
Een aantal ict-ontwikkelingen is ondersteunend bij het beleid hoe om te gaan met de demografische verandering. Voor vergrijzing zijn e-learning en e-health de belangrijkste ontwikkelingen. E-learning stelt burgers in staat om te kunnen blijven leren en langer te blijven participeren in de samenleving. E-health zorgt dat patiënten meer verantwoordelijkheid kunnen nemen voor hun eigen gezondheid en bijvoorbeeld in staat zijn via een portal gegevens in verband met diabetes aan hun huisarts door te geven. Voor het realiseren van de compacte overheid geeft een efficiëntere inrichting van bedrijfsprocessen (lean management) samen met o.a. cloud antwoorden op ‘meer met minder doen'. Cloud is de waardige opvolger van ‘software-as-a-service' en krijgt extra impulsen door naam te maken als ‘de nieuwe vorm van uitbesteden'.
E-learning samen met cloud en lean management laten zien dat de overheid volop in ontwikkeling is met het doorvoeren van verbeteringen van de dienstverlening naar de burger. E-health en het epd zorgen voor de burger door een digitale ondersteuning van zorgprocessen. Voorwaarde is dat de informatiebeveiliging en privacy afdoende is geregeld.
Voor de tweede majeure ontwikkeling, urbanisatie, geldt: steden worden meer en meer belangrijke centra van economische- en bevolkingsgroei. Van de inmiddels zeven miljard bewoners op onze aarde, woont de helft in een stad. Voor Europa zijn dit vier op de vijf inwoners. Dit leidt tot een geconcentreerde vraag naar producten en diensten én vraagt een andere en slimmere inrichting van infrastructuur en logistiek.
Smart, smart en nog eens smart
Ondersteunend aan het overheidsbeleid is het concept van 'Smart Cities'. Dit impliceert dat een stad en zijn omgeving wordt voorzien van een ict-infrastructuur en elektronische diensten waarbij slimmer wordt omgegaan met de beschikbare energiebronnen en middelen. Hierbij past slim watermanagement/afvalverwijdering en duurzame energie. Smart mobility zorgt voor een efficiënter gebruik van het wegennetwerk en een lagere CO2-uitstoot. Slimme netwerken (smart grids) zorgen voor efficiënter gebruik van energie. Voor burgers betekent dit kortere reistijden, minder files, schonere steden, minder energieverspilling en een aantrekkelijker woon- en vestigingsklimaat.
Dat klimaatverandering optreedt is een vaststaand feit. De publieke en de private sector moeten samenwerken om strategieën te ontwikkelen om de negatieve impact die overheid, bedrijven en burgers op het milieu hebben zo klein mogelijk te maken. Ict speelt hierbij een belangrijke rol. Voor het beleid van de overheid betekent dit zowel het verminderen van het energieverbruik van ict en met ict. Green IT kan een aanzienlijke besparing leveren op het verbruik van energie door ict-bedrijven.
De overheid kan hierbij zelf het goede voorbeeld geven door het terugbrengen van onder meer het aantal datacenters. Verder kan dit worden gerealiseerd door samenwerking met de ict-industrie, bijvoorbeeld door de meerjarenafspraken energie-efficiency (MJA). Maar ook kan ict als ‘enabler' worden gebruikt om bedrijfsprocessen van andere sectoren meer ‘energie-efficiënt' te maken. In dit geval hebben we het over ‘Greening by IT'. Voor de burger betekent actie op het gebied van klimaatverandering een schonere leefomgeving voor nu en in de toekomst.
Altijd en overal en veilig
De grenzen tussen nationale en internationale economieën zijn aan het vervagen. Dit is een direct gevolg van de stormachtige ontwikkeling van de informatie- en communicatietechnologie. De globalisatie heeft ook gevolg voor gedragsverandering van burgers en bedrijven die (fysiek en digitaal) mobieler en mondiger worden. Dit heeft verstrekkende gevolgen voor de overheid op het gebied van dienstverlening, beleidsontwikkeling en organisatie-inrichting.
De burger is zelfbewust, goed geïnformeerd en behendig in het analyseren van informatie middels een tablet of smartphone, waarbij hij/zij via het Internet toegang heeft tot een enorm potentieel aan (on)gestructureerde informatie. Doordat informatie en diensten overal en altijd beschikbaar zijn, wordt verwacht dat de informatie en diensten van de overheid ook altijd en overal en veilig beschikbaar zijn en dat de burger zelf kan bepalen wat er met die informatie gebeurd. Waarbij de burger vraagt om veilige omgang met zijn gegevens en een transparantie over wat er gebeurt met die gegevens. Identity & Access Management (IAM) is noodzakelijk om de dienstverlening naar burgers en bedrijven op een veilige wijze te kunnen doen.
Web 3.0, het semantische web, gaat niet zozeer over nieuwe applicaties maar meer om de integratie en een ander gebruik van bestaande applicaties. Voor de overheid betekent dit dat burgers en bedrijven in de toekomst direct inzicht krijgen in alle aanvragen, status van hun gegevens en waarvoor deze gegevens worden gebruikt. Deze ict-ontwikkelingen helpen de overheid om nog beter in contact te treden met burgers en bedrijven. Maar ook om de informatie-uitwisseling tussen overheidsinstellingen en naar buiten toe goed en veilig te laten verlopen.
Scenario van grote dynamiek
De maatschappij is sterk in beweging, evenals de overheid. Tel daar de ontwikkelingen in informatietechnologie bij op en zo ontstaat een scenario van grote dynamiek. De geschetste vier majeure trends en ontwikkelingen zijn van invloed op een groot aantal beleidsterreinen van de overheid (onder andere gezondheidszorg, onderwijs, infrastructuur, energie, milieu, transport, organisatie van de overheid). Ict speelt in deze mondiale en Europese ontwikkelingen een niet meer weg te denken rol. Kennis van de mogelijkheden van ict voor het realiseren van beleid, is een vereiste geworden. Voor cio's betekent dit, dat zij naast kennis van ict óók steeds meer kennis van de beleidsterreinen moeten hebben waarvoor ict wordt ingezet.
Dit helpt de overheid een moderne, op de burger en bedrijfsleven gerichte, dienstverlenende overheid te zijn. Die past in deze tijd en anticipeert op de omgeving. Daarnaast maken deze ontwikkelingen de overheid tot een i-overheid die te vertrouwen is, waarvan de informatie overal beschikbaar is, die beleid bepaalt en die een toekomstvaste en veilige informatie-infrastructuur heeft die is gebaseerd op standaardisatie en hergebruik met oog voor innovatie.
Willem,
Een hele opsomming van inzet ICT op maatschappelijk vlak waarbij ik me wel afvraag wat het werkelijke doel is, de verborgen agenda. Want echt nieuw is het allemaal niet en sommige dingen moeten we volgens mij ook een beetje met een korreltje zout nemen. Bijvoorbeeld stellen dat burger zelf kan bepalen welke gegevens er opgeslagen worden omdat uit registratie bij CBP blijkt dat overheid meer dan 5000 databases met persoonsgegevens heeft. En dat is dan nog exclusief de ruim 400 basisadministraties en gegevensverzamelingen bij semi-overheden. En de wens is misschien wel de vader van de gedachte bij overal en altijd veilig maar er is ook steeds vaker een moeder van veel fouten.
Ik begrijp dat je probeert een stip aan de horizon van de I-overheid te zetten door allerlei ontwikkelingen te koppelen aan ICT, vooruit te gaan in plaats van achterom te kijken. Maar misschien is juist een pas op de plaats voor de overheid meer op zijn plaats door eerst eens aandacht te geven aan de privacy van burgers. De service wordt dan misschien wel verbeterd maar als daar mee rechten met voeten getreden worden zorgt dit ervoor dat ‘het wel makkelijker maar niet leuker wordt’ Zo heeft Nederland maar net een boete weten te voorkomen door te laat de Cookiewet in te voeren, zijn er prangende vragen gesteld over de inbreuk op de privacy door opsporingsdiensten en ligt debacle met DigID meesten nog vers in het geheugen.