‘Vakbonden moeten Europees bolwerk vormen’

Gerard van Hees, bestuurder bij FNV Bondgenoten, heeft na vijftien jaar afscheid genomen van de ict-sector. Van Hees raakte nauw betrokken bij de totstandkoming van de ICK-CAO en was betrokken bij het opstellen van collectieve arbeidsovereenkomsten (cao's) bij bedrijven als Getronics, Raet en Pinkroccade. Toch moet hij constateren dat de vakbonden er in al die jaren niet in zijn geslaagd breed in de sector te landen. Hij hoopt nu dat de bonden door een Europese samenwerking meer potten kunnen breken.

De 56-jarige Van Hees startte op 1 februari 1997 als bestuurder van toen nog FNV Dienstenbond (later FNV Bondgenoten) in de ict-sector. Van Hees trok er in zijn begintijd hard aan om de ICK-CAO, die als bedrijfstak gold voor hardwarebedrijven, voor de hele ict-sector te laten gelden. Dat is nooit gelukt. 'Op een aantal terreinen hebben de vakbonden zich kunnen laten gelden. Het ledental is in al die jaren ook wel gegroeid. Maar ik constateer tevens dat we bij grote bedrijven en in de softwarebranche geen grote slag hebben kunnen maken. Voor ondernemingsraden zijn bonden een geaccepteerde partner, maar voor ondernemers vormen we nog steeds geen klankbord. Dat is jammer want vakbonden hebben veel expertise in huis over arbeidsvraagstukken en kunnen werkgevers hierover adviseren.'

Handen en voeten gebonden

Heeft u hier een verklaring voor?
Ongetwijfeld speelt imago een rol: vakbonden met actiepetjes strooiend die woedend en vooral overal tegen zijn. Ook het poldermodel in Nederland heeft invloed. Werkgevers kunnen vaak zelf bepalen of ze ergens aan mee willen doen. In België bijvoorbeeld zijn veel arbeidszaken via wettelijke bepalingen geregeld. Daar vormen de vakbonden haast vanzelfsprekend een gesprekspartner.

Het valt me verder op dat de Nederlandse ict-werkgever bijna nooit bereid is zijn nek uit te steken om iets vernieuwends op arbeidsgebied te omarmen. Die houding zie je ook terug bij branchevereniging ICT~Office. Die durft zich nergens aan te binden. Eind jaren negentig maakte de FNV zich al hard voor telewerken, terwijl ICT~Office het thema in 2007 (!) afwees als project voor sociale innovatie. De vakbonden zijn er vervolgens zelf mee aan de slag gegaan. Inmiddels heet telewerken 'het nieuwe werken' en is het een populair thema onder werkgevers.

Veel grote ict-bedrijven in Nederland zijn buitenlands. Directeuren zijn vaak aan handen en voeten gebonden. Dat maakt het voor hen lastiger om zelfstandig met vakbonden afspraken te maken.
Dat klopt voor een deel. Ik heb gemerkt dat de druk en de bemoeienis van het moederbedrijf met de lokale vestiging de afgelopen jaren is toegenomen. Directeuren zijn minder ondernemer en meer filiaalhouder geworden. 'Denk je dat ik veel te vertellen heb in deze tent, Gerard?' zeiden ze dan tegen mij. 'Wat kunnen we dan wèl regelen?', luidde mijn repliek. Want ik heb wel gemerkt dat Nederlandse ceo's een conformistische inslag hebben en vrij braaf de internationale agenda volgen. Hun Belgische collega's zorgen er tenminste voor dat ze over eigen budgetten en genoeg onderhandelingsvrijheid blijven beschikken.

Slaafse ceo’s

Kan die houding gevolgen hebben voor een cao?
Ja, ik maak me zorgen over de populariteit van cao's. 'Wat moeten wij met een cao, als wij geen zeggenschap hebben?', is een houding die onder bestuurders groeit. Ik schat in dat nu zo'n vijftig procent van de Nederlandse ict'ers een cao heeft. Daarbij vallen niet alleen de ict-bedrijven met een cao maar ook ict'ers die bij andere bedrijven en overheden werken en daar onder een cao vallen.

Het Nederlandse management is slaafs?
Opportunisme voert de boventoon, zou ik eerder willen zeggen. Neem bijvoorbeeld die actie van Mark Hurd, de inmiddels ex-topman van HP die in 2009 van zijn werknemers een loonoffer vroeg. Los van de vraag of het een belachelijk plan is of niet, hele afdelingen personeelszaken bij Europese vestigingen van HP sprongen in de houding terwijl ze wisten dat het niet haalbaar was. Het waren de vakbonden in Europa die moesten aangeven dat zo'n voorstel niet past bij de Europese cultuur en een hoop bureaucratische ballast zou veroorzaken. Uiteindelijk is dat loonoffer ook niet doorgegaan en kregen we reacties vanuit die pz-afdelingen dat ze blij waren geweest met onze protesten. Op zo'n moment, vind ik, loop je tegen de grenzen van de internationale centralisatie aan. Dan moeten er toch ook managers in zo'n bedrijf opstaan en nee durven zeggen.

Communistische bus

Hoe moeten de vakbonden met deze ontwikkeling omgaan?
Door internationalisering: we moeten onze zeggenschap opschalen. Bij wereldwijd opererende ondernemingen wordt de aansturing meer en meer gecentraliseerd. Daar vallen ook de pz-afdelingen onder. Vakbonden moeten ook op dat niveau zaken gaan doen. Nederlandse ceo's behoren immers steeds meer tot het middenkader van een organisatie. Eigenlijk zou je naar Europese cao's toe moeten, maar dat is voor velen nog een brug te ver. Er bestaat al wel een Europese vakorganisatie op ict-gebied: Union Network International. Ik vertegenwoordiger daarin de Nederlandse vakbonden. Een van de actiepunten is het scholen van Europese ondernemingsraden om die beter te laten samenwerken met de lokale or'en van een internationaal ict-bedrijf.

Vakbondswerk in Europees verband: werkt dat wel?
Jazeker. Denk aan telecomdienstverlener Alcatel-Lucent. Dat fusiebedrijf wilde begin 2007 fors saneren maar passeerde de Europese ondernemingsraden. Die hadden wel consultatierecht. De nationale vakorganisaties hebben toen samen met de centrale en lokale ondernemingsraden van Alcatel-Lucent de krachten gebundeld en actie gevoerd. Samen met zo'n 4500 werknemers demonstreerden we voor inspraak bij het hoofdkantoor van Alcatel-Lucent in Parijs. Ik heb nog staand op een rode bus van de Franse communistische vakbond drie minuten lang de mensen toegesproken. Terugkijkend vormde dit toch wel een van de hoogtepunten van mijn vakbondswerk in de ict-sector.