Onderzoek naar overheids-ICT in de maak

'Opnieuw duur ict-fiasco: automatisering waterschappen mislukt', kopte de Volkskrant zaterdag 3 december 2011. De ontwikkeling van een centraal systeem voor onder meer het innen van waterschapsbelasting wordt stilgelegd. Naast de veiligheidsaspecten, die dit jaar ook al uitgebreid in de belangstelling stonden, zijn dit soort falende ict-projecten bij de overheid reden voor het opstarten van een parlementair onderzoek.

Hoewel het parlementair onderzoek naar verwachting niet eerder dan mei 2012 gaat plaatsvinden is het wel interessant om te kijken wat we kunnen verwachten van dat onderzoek. Waar zit de pijn bij ict-projecten van de overheid en hoe kunnen we tot oplossingen komen? De Rekenkamer kwam in 2007 en 2008 al tot bijvoorbeeld de volgende conclusies:

– De ict-projecten van de overheid zijn te ambitieus en te complex. De betrokken partijen hebben allen belang bij het ontwikkelen van de oplossing voor alle problemen, waardoor onhaalbare doelen ontstaan. De oplossing zou liggen bij een realistische aansturing door de minister, zodat die weerstand kan bieden aan het steeds complexer worden van ict-projecten.
– (!) Een rijksbreed onderzoek (bijvoorbeeld een parlementair onderzoek) heeft weinig toegevoegde waarde omdat er doorgaans onvoldoende betrouwbare informatie beschikbaar is over tijd, omvang, beschikbare mensen en kosten. Het is aan de ministers om de juiste informatie te verzamelen.
– Enigszins voortbordurend op het vorige punt: het financieel beheer van veel ict-projecten bij de overheid is niet in orde. Zo is er vaak geen onderverdeling van kosten in kostensoorten aanwezig. Dit maakt vergelijkingen en benchmarks lastig. De Rekenkamer kon dan ook niet goed bepalen welke overschrijdingen en vertragingen er vermijdbaar waren.
– De business moet leidend zijn, niet ict.
– Kies een duidelijk start- en eindmoment van het ict-project en definieer de verwachte levensduur van ict-systemen.

De volgende punten verdienen volgens mij ook aandacht bij het komende onderzoek:

– Ict-projecten worden door de overheid vaak gegund aan grote consultancypartijen. Het is echter lang niet altijd gezegd dat die het beste resultaat zullen leveren. Kleinere organisaties rennen vaak harder voor hun opdrachtgevers en hun kennisniveau doet zeker niet altijd onder voor dat van grotere concurrenten. Hier lijkt wel verandering in te komen, want het zogenaamde 'dynamisch aankoopsysteem' of de 'marktplaats' is in opkomst, bijvoorbeeld bij Ictu en de gemeente Amsterdam: opdrachten worden in kleinere stukken opgeknipt (en zo maken ook kleinere marktpartijen kans).
– De aanbestedingssystematiek mag wel eens onder de loep genomen worden. Zo schrijven marktpartijen vaak in tegen de kostprijs of zelfs daaronder, waarmee ze de opdracht scoren, en proberen ze dat later met meerwerk goed te maken. Uitloop gegarandeerd.
– Hoe zit het met de 'ICT-kneuzen bij de overheid'? Het aansturen van marktpartijen door de overheid laat nogal eens te wensen over, zo blijkt ook uit een rapport van, wederom, de Rekenkamer. In 2007 concludeerde die dat de aansturing vanuit de overheid bij de ontwikkeling van P-Direkt onvoldoende was. Dat zou volgens sommigen  niet zozeer liggen aan de ict-ers bij de overheid, maar wel aan de bestuurders en managers bij de overheid die te weinig ict-kennis hebben.
– Bij de overheid werken veel externen, afkomstig van marktpartijen, op min of meer vaste basis. Is hier niet het risico van belangenverstrengeling aanwezig? Wie heeft/neemt de leiding: de marktpartij of de overheid zelf?
– Als het dan mis gaat, hoe zit het dan met de verantwoordelijkheid daarvoor? Maar al te vaak komen marktpartijen weg met wellicht niet het meest rendabele project dat ze ooit gedraaid hebben, maar in elk geval met het niet hoeven opdraaien voor de mislukking. De standaard inkoopvoorwaarden (bijvoorbeeld ARBIT) vormen een overheidsvriendelijke basis voor de overeenkomst met de marktpartij. Ligt de bron van de mislukking dan echt volledig bij de overheid zelf of wordt er slecht onderhandeld?
– Hoe eerlijk is de overheid tegen zichzelf? Denk aan het Rijks ict-dashboard  waar projecten rooskleuriger worden weergegeven dan ze daadwerkelijk verlopen. Zonder een realistisch zelfbeeld wordt het lastig verbeteringen aan te brengen.

ICT~Office heeft al laten weten sceptisch te zijn over het onderzoek: welke nieuwe inzichten gaat het opleveren ten opzichte van reeds uitgevoerde onderzoeken door bijvoorbeeld de Rekenkamer? Ik denk dat het hoe dan ook goed is dat de aandacht nu ook op het hoogste politieke niveau gevestigd is op de ict-problemen bij de overheid. Het is jammer dat we een half jaar moeten wachten tot het onderzoek aanvangt, gezien de vele projecten die er lopen en tussen nu en mei ook weer voor zorgwekkende berichten gaan zorgen. De hoop is gevestigd op heldere conclusies en praktische aanbevelingen waarmee we onze overheids-Iictop orde kunnen krijgen.