Uit onderzoek van Wervingswereld blijkt dat er op de ict-arbeidsmarkt vooral veel ervaren ict'ers zijn. De instroom van nieuw talent lijkt in de eerste helft van 2011 beperkt te zijn. Een logische ontwikkeling, vinden de meeste loopbaanexperts van Computable. In tijden van laagconjunctuur is het arbeidsaanbod hoog en kiezen bedrijven liever voor ervaring tegen een acceptabele prijs.
‘Ict is zeer conjunctuurgevoelig', meent Andre van Dalen, directeur bij Amis Services. ‘Ten eerste is het de sector met tekort aan capaciteit in goede jaren, maar ook een van de eerste sectoren waarop wordt bezuinigd bij tegenvallers. Daarnaast is de complexiteit binnen het ict-vak groter geworden en is het bij uitstek een branche waarin ‘life long learning' voorwaarde is. Dit maakt dat er een hefboomeffect ontstaat van weinig toetreders en weinig inspanning van ict-bedrijven in laagconjunctuur om zelf mensen op te leiden of om te scholen. Ik ben er van overtuigd dat er over een paar jaar weer volop jonge, goed opgeleide, ict'ers instromen.'
Beeldschermvak
Van Dalen ziet in de flexibilisering van ict ook een nieuwe uitdaging voor deze mensen. ‘Je bent niet meer een kleine radar in een grote machine, maar door ‘design-time at run-time-principes', SOA, Scrum, etc. komen business en ict weer veel dichter bij elkaar, waardoor het ook minder een ‘beeldschermvak' zal worden. Ook dit zal nieuwe jongeren aantrekken.'
Fred van den Berk, algemeen directeur bij Arrendum Groep, ziet dit niet en merkt dat het aantal jong getalenteerden afneemt. ‘De ict is geen ‘sexy' omgeving meer. De hype van tien en twintig jaar geleden is er een beetje af. Een systeembeheerder van vandaag is niet meer de gedreven specialist van een kleine tien jaar geleden. Het is ineens een beroep geworden en geen hobbymatige, uit de hand gelopen roeping. Mensen zijn ook niet meer bereid om echt aan te pakken. Maar goed, dat kan ook liggen aan de algemene arbeidsmentaliteit van tegenwoordig. De kennis neemt af, het aantal goed opgeleiden neemt af en voor de toekomst worden we alleen maar kwetsbaarder, leunend op zoveel technologie waar straks slechts een beperkt aantal mensen nog iets vanaf weet.'
Meest ervaren tot starter
Boudewijn van Achter, managing partner bij LRM Group, discussieert liever over wat ervaring precies inhoudt. ‘De arbeidsmarkt is al jaren opgebouwd uit ervaren mensen, min of meer ervaren mensen en starters. Bij organisaties die echt afhankelijk zijn van ict-systemen zie je vaak de meeste ervaren mensen. Zij zijn trouw aan de organisatie, hun duidelijke taak en het goede salaris dat op deze plekken verdiend kan worden. Met elkaar verzekeren zij de organisatie van een goed en efficiënt gebruik van ict. Min of meer ervaren mensen die je vooral in de middelgrote bedrijven. Deze zijn onvoldoende boeiend voor de echte ervaren man. Deze werkt onder zijn niveau, kan niets bijleren of zit als ras financieel gezien aan zijn plafond. Min of meer ervaren, breed inzetbaar tegen een niet te hoge prijs, is altijd al de wens geweest van de mkb-ondernemer. Starters zie je vooral in de kleinere bedrijven en bij de bedrijven die zelf nog maar net begonnen zijn.'
Volgens van Achter zit de gehele arbeidsmarkt als het om ict gaat op slot. ‘Bedrijven keren terug naar de core business en hebben geen zin in uitbreiding en/of diversificatie. Er worden geen banen gecreëerd en ook geen looppaden georganiseerd. Kapitaal moet worden behouden. Shareholders willen zwarte cijfers zien. Daarom ook heerst een status quo. Gelukkig is er een tegenstroom en die zit in de mens zelf. Mensen willen namelijk groeien, kunnen best even de broekriem aantrekken, maar voor hen moet er daarna weer groei zijn. Nu lijkt het alsof veel mensen honkvast zijn. Het tegendeel is waar. Zodra de markt aantrekt, verwacht ik dat veel mensen naar een andere werkplek gaan uitkijken. Zij willen opnieuw ruimte en verandering proeven en voelen. Zij zijn het zat te moeten afwachten wat de organisatie met hen van plan is. De laatste tijd is dat veel te weinig geweest en dat is fnuikend. Let op: binnen drie jaar zal het allemaal anders zijn.'
Tekort aan specialisten
Ron Looijen, eigenaar van IT-Contracts.nl, vindt het niet zo gek dat een groot deel van de ict'ers meer dan tien jaar ervaring heeft. ‘Het vakgebied bestaat inmiddels al ruim twintig jaar en aangezien het gros van de mensen binnen hetzelfde vakgebied blijft in zijn werkzame leven van dertig à veertig jaar, is het logisch dat een groot deel als ‘ervaren' kan worden bestempeld.'
Wel denkt Looijen dat het ervarener worden van de ict'ers in een aantal actuele problemen binnen de ict-arbeidsmarkt resulteert, zoals vergrijzing en een tekort aan specialisten. ‘De over het algemeen matige beloning van de laatste paar jaar maakt dat veel vacatures niet interessant zijn voor ervaren ict'ers. Een bijkomende factor is dat het zeer brede spectrum van veranderende specialisaties binnen de ict maakt dat zeer ervaren ict'ers niet altijd per definitie interessant zijn voor potentiële werkgevers. De gebrekkige reputatie van het vakgebied maakt dat de instroom van jonge ict'ers op hbo- en wo-niveau al jarenlang te laag is ten opzichte van de groeiende behoefte.'
Verbeteren arbeidsvoorwaarden
Het resultaat is volgens Looijen dat met de steeds groter wordende behoefte aan ict-specialisten het steeds moeilijker zal worden om de match tussen vraag en aanbod te maken. ‘Organisaties als ICT~Office waarschuwen daar al geruime tijd voor. Dit probleem zal de komende jaren groter worden en ik verwacht dat de markt uiteindelijk wel zal reageren door bijvoorbeeld de arbeidsvoorwaarden te verbeteren en meer te investeren in opleidingen. Een ander resultaat is de steeds verbeterende concurrentiepositie van zzp'ers ten opzichte van de vaste werknemer. Een zzp-tarief is tenslotte niet gebaseerd op leeftijd maar op specialisatie, kennis en ervaring én een zzp'er heeft zelf controle over zijn opleidingsniveau.'
Mathijs Kreugel, directeur bij VLC, meet dat in economisch mindere tijden ict-bedrijven er vaak zelf voor kiezen om ervaren ict'ers binnen te halen. ‘Die zijn makkelijker te vinden dan in goede tijden en meteen goed inzetbaar. Dus waarom investeren in jong talent? Niet doen! Je moet juist ook in economisch mindere tijden jonge, talentvolle mensen van de markt halen. Zij brengen nieuwe ideeën en helpen je nieuwe paden te bewandelen.'
Niet aantrekkelijker
Jack Portegijs, eigenaar van ICT@Work, merkt terecht op dat elke ict'er start als onervaren ict'er. ‘Op de arbeidsmarkt heeft ict de laatste jaren veel van zijn charme verloren. De instroom bij ict-opleidingen loopt daardoor sterk terug. Met name de opleidingen op mbo-niveau hebben hier mee te kampen. Het bedrijfsleven maakt het vak voor deze groep niet aantrekkelijker. Zij houden de deuren voor onervaren ict'ers krampachtig dicht. Is hier sprake van ziende blindheid? Het lijkt erop.'
In de verschillende arbeidsmarktstudies en -rapporten wordt volgens Portegijs een groeiend tekort verwacht aan ict'ers op mbo-niveau. ‘Afhankelijk van de economische ontwikkelingen kan dit tekort in 2015 oplopen tot zo'n teintigduizend fte's. Met deze kennis in de hand, hebben we in de Randstad (samen met onder andere UWV en Ecabo) onderzoek gedaan naar de (mogelijke) beschikbaarheid van werkervaringsplaatsen voor afstuderende mbo'ers. Het resultaat was ronduit bedroevend. Van de vierhonderd toonaangevende bedrijven die benaderd werden, deed slechts een handvol duidelijke toezeggingen.'
Sector explosief gegroeid
Volgens Ron van der Kleij, directeur en mede-eigenaar van KVL Inspiratie Technologie, is er al langere tijd een trend gaande dat het relatief eenvoudigere ict-werk naar lagelonenlanden verdwijnt, waardoor programmeurfuncties verdwijnen. ‘In 2003 was een derde van de werkzame ict'ers programmeur. Er werken relatief gezien meer jongere mensen (jonger dan 35) in deze functie. De ict-sector wordt steeds volwassener. In een relatief korte tijd is de sector explosief gegroeid. Het lijkt erop dat de sector nu enigszins stabiliseert en dat de sector volwassener wordt. Hierdoor neemt ook de leeftijd toe in de ict-sector.'
‘In de ict-dienstverlening zie je dat er in tijden van recessie meer vraag was naar ervaren medewerkers', vervolgt Van der Kleij. ‘Hierdoor zijn er ook minder starters aangenomen bij deze dienstverleners. Dit geldt op dit moment nog steeds. Tegelijkertijd zie je ook een daling in het aanbod van afgestudeerde ict'ers. Er is minder interesse in de sector. Dat zal zeker ook samenhangen met eerdergenoemde ontwikkelingen. Een en ander resulteert in een verschuiving in de leeftijdsopbouw van ict'ers bij bedrijven.'
Aanwas starters bovengemiddeld
Wessel JR van Alphen, manager bij IT-Staffing Nederland, vindt ict een dynamische branche waarin ontwikkelingen elkaar snel opvolgen en kennis snel verouderd. ‘Het is echter ook een branche die al niet heel nieuw meer is, dus het hoge aantal jaren werkervaring is daarmee te verklaren. Geruime tijd was de ict-branche ‘booming' en groeiden de bomen tot aan de hemel. Topsalarissen en acties waarbij nieuw personeel bij een autodealer bij het tekenen van het contract direct een leaseauto mee mochten nemen. Een heel aantrekkelijke branche voor starters, met tot gevolg dat de aanwas van starters bovengemiddeld was.'
Inmiddels wat jaartjes verder, zal volgens Van Alphen de ict-branche daardoor ook in meerdere mate te maken hebben met het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd van ict'ers. ‘Dat de aanwas nu afneemt, kan twee redenen hebben. Allereerst wordt de ict-branche minder als exclusief gezien en de aanwas daalt naar een niveau dat gemiddeld is ten opzichte van branches in het algemeen. Ten tweede is de huidige generatie minder gevoelig voor de oude lokkertjes zoals hoge salarissen en secundaire arbeidsvoorwaarden, maar hecht meer waarde aan leuk werk, vrije tijd, etc.'
Mbo’ers in beeld
Patrick Koning merkt als docent ict aan de ict-academie van het Koning Willem I College (mbo) absoluut niets van minder aanwas op de ict-arbeidsmarkt. ‘Onze aantallen eerstejaars studenten zijn al jaren stabiel en vertonen geen verband met hoog- of laagconjunctuur. Ik weet niet of dat bij andere ict-opleiders ook het geval is. Anders is het met de kans op een baan. Wat mij opvalt is dat bij laagconjunctuur men hbo'ers zoekt om feitelijk mbo-werk uit te voeren, want er is een overschot (hooggeschoold personeel tegen beperkte kosten), terwijl bij hoogconjunctuur de mbo'ers weer meer in beeld komen om het tekort aan ict'ers aan te vullen. Mogelijk is hier de kortetermijnvisie van organisaties de bottleneck, want uiteindelijk zal een hbo'er sneller weer van baan wisselen tijdens hoogconjunctuur, meer eisen gaan stellen, minder gemotiveerd raken, etc. terwijl een mbo'er als echt vakman jaren lang naar ieders tevredenheid kan functioneren op deze functies.'
Koning verwijst naar onderzoeken van onder andere Ecabo waarin tot 2014 een negatieve werkgelegenheidsontwikkeling is, maar vanaf 2014 de vraag het aanbod met 2 procent overstijgt. ‘Over de totale periode 2009-2014 is er sprake van een licht negatieve werkgelegenheidsontwikkeling, maar daarna zal het aantal nieuwe vacatures gaan stijgen, omdat een grote grijze golf van werknemers met pensioen gaat de komende jaren. Vanaf 2014 overstijgt de vraag het aanbod met ongeveer 2 procent. Voor werkgevers betekent dit dat men nu, in tijden van overschot en economisch zwaar weer, al moet nadenken over de toekomst. Mogelijk is ook hier de kortetermijnvisie van organisatie de bottleneck. Als een organisatie juist nu durft te investeren in een goede leeftijds- en ervaringsopbouw van zijn personeelsbestand (lees: goede balans tussen mbo, hbo en universitair geschoolde ict'ers) en oog heeft voor tevreden medewerkers, is men spekkoper tijdens hoogconjunctuur.'
Pensioen
Durk de Boer, storagespecialist bij Inter Access, is zelf 25 jaar en behoort tot de 13 procent die zes tot tien jaar in de ict werkt. ‘Volgens mij zijn er meerdere problemen te benoemen, zoals de conjunctuur. Ik ben er echter nog niet van overtuigd dat over een paar jaar weer volop jonge, goed opgeleide, ict'ers instromen. Wel ben ik er van overtuigd dat we ze spoedig hard nodig zullen hebben, gezien het feit dat de laatste jaren steeds vaker mensen uit onze sector met pensioen gaan.'
In de huidige laagconjunctuur is het volgens De Boer voor bedrijven niet aantrekkelijk om junioren aan te nemen. ‘De voorkeur voor senioren geeft daarbij een stuk zekerheid. Wel zou het aantrekkelijk kunnen zijn om bijvoorbeeld junioren mee te laten lopen in projecten. De manier van inzetbaar kennis en ervaring opdoen, wordt dan goed benut. Zodra de conjunctuurmarkt zich dan weer richting de hoogte werkt, zullen de bedrijven met de jonge professionals daar als eerste van profiteren.'
Leer op stage
Een ander probleem is volgens De Boer de aantrekkelijkheid van het ict-vak. ‘Met de huidige outsourcing kan ik mij voorstellen dat de keuze voor het ict-vak best demotiverend kan werken. En gezien de ontwikkelingen blijft kennisniveau een uitdaging, ook voor de ict-opleidingen waar kennis dient te worden overgedragen. Tevens heb ik het vermoeden dat het uurtarief van seniore kennis te hoog ligt om dit in te zetten op mbo's en/of hbo's. Dus tip voor de studenten: leer vooral veel op je stage.'
Verder denkt De Boer dat een volwassen omgeving een omgeving is waar kennisoverdracht hoog in het vaandel staat. ‘Voor zowel junioren als senioren moet dit een gezonde wisselwerking zijn. Laten we vooral niet vergeten dat de nieuwe generatie ict-specialisten een frisse kijk heeft op ict, waar we veel inspiratie uit kunnen halen. Alleen door ze dan ook daadwerkelijk in te zetten, kunnen we dit benutten.'
Kennisgebrek verbloemen
De Boer vindt niet dat het ervarener worden van ict'ers leeftijdsdiscriminatie is, maar dat het eerder kennisdiscriminatie is. ‘Hoe meer kennis, hoe beter je in de markt ligt. Het lijkt volgens mij zelfs zo dat leeftijd dan totaal niks uit maakt. Verder valt het mij op dat je als enthousiasteling veel gemakkelijker door sollicitaties en intakes komt, je kunt daar soms zelfs een gebrek aan kennis mee verbloemen.'
