‘Je weet meteen of het Maja de Bij of Mr. B is’

Verscholen in een klein stukje natuur in Helmond, genaamd natuurtuin de Robbert, staat een klein schuurtje. Ernaast ligt een veldje waarboven honderden bijen druk heen en weer zoemen in de brandende herfstzon. Ze zijn zo druk bezig, dat ze niets merken van de mensen die in imkerpakken bij hun kast in het schuurtje staan. Op een van de kasten staat een laptop, op een andere staat een doosje met chips en een potje lijm. Op de grond ligt een tellertje die op 3.038.291 staat.

Dat getal betekent dat er  in twee weken tijd ongeveer drie miljoen keer de kast is in- en uitgevlogen. Het tellertje communiceert met een speciaal led-lampje bij de opening van de bijenkast, dat het aantal onderbrekingen van de straal telt. Een werksterbij gaat ongeveer zeven keer per dag langs de sensor. 'Dat is belangrijke informatie, want zo kun je zien hoe het gaat met de bijen. Hoe minder ze in- en uitvliegen, hoe slechter het met ze gesteld is', vertelt imker Egbert Touw, die van zijn hobby een deel van zijn werk heeft kunnen maken.

Touw werkt bij ict-dienstverlener Nspyre als proces- en verbeteringsspecialist, maar in zijn vrije tijd is hij dus imker. Hij wil zijn steentje bijdragen aan het onderzoek naar de grote bijensterfte en bedacht samen met studenten van de Fontys Hogeschool in Eindhoven een plan om werksterbijen te chippen. Zo kan geregistreerd worden wanneer een specifieke bij in- en uit vliegt.

Read-only chips

Mechanicastudenten hebben eerst een prototype gemaakt, waarbij knuffelbijen een soort OV-chipkaart ingenaaid hebben gekregen en door een poortje geduwd worden. De netbook ernaast registreert meteen of het om knuffelbij Maja de Bij, Mr. B, Killerbee of docent Piet gaat. Big Brother voor bijen.

Nspyre gaat de échte bijen niet zo een leuke naam geven. 'Ik gebruik alleen read-only chips, dus het insect krijgt de unieke ID van de chip', zegt Touw. 'Ik chip een aantal bijen zelf, we gaan niet alle vijftigduizend bijen chippen. We willen op de Floriade van 2012 een kast neerzetten en zullen daar ongeveer tien bijen voorzien van een chip. Elke zes weken weer opnieuw, want in de zomer worden werksters niet zo oud omdat ze veel energie gebruiken tijdens het vliegen.'

Grootste overname in de ict

De aankondiging van dit 'BIJ'zondere project deed overigens heel wat stof opwaaien. Ralf Bus, woordvoerder van Nspyre: 'Toen we het persbericht uitstuurden dat we vijftigduizend ict'ers overnamen in de grootste overname in de ict-sector ooit, dachten veel mensen dat het om echte mensen ging. Zelfs de bank belde ons met de vraag hoe we dat gingen financieren, terwijl we het natuurlijk over bijen hadden, die door hun chip eigenlijk kleine, zoemende ict'ers worden. We hebben vijf bijenvolken aangeschaft die uiteindelijk kunnen uitgroeien tot in totaal 250.000 stuks.'

De vijf kasten zitten goed dichtgeplakt met het goedje propolis, dat de bijen zelf uit knoppen van bloemen produceren om kieren te dichten in de korf. Desondanks geurt de schuur naar zoete honing. Ook het bakje met pasgeboren bijen heeft een beetje honing aan de onderkant, zodat de jonge insecten iets te eten hebben voor ze een chip krijgen. Touw vangt de bijen zelf uit de kast. De bijen zijn zo jong, dat ze nog niet weten hoe ze moeten vliegen, dus ze blijven netjes op de hand zitten. Ze zijn wat donziger dan de rest, dus snel te herkennen.'

1,5 milligram

Het chippen van een bij is snel gebeurd. 'We werken met een chip die een straling uitzendt van 13,56 mHz, dat is hetzelfde als de OV-chip en huisdierenchips', aldus Touw. 'Een hogere frequentie is geen optie, want dan gaan de bijen gek doen. Dat is erg jammer, want nu moet de afstand tussen het leespoortje en de chip erg klein blijven, namelijk zo'n twee tot vier millimeter. We hebben door onze chipleverancier, MicroSensys, daarom een speciaal poortje laten ontwikkelen, waar zo'n zestien antennes naast elkaar inzitten. Die lijkt op een brievenbus en past daardoor precies op de kast. Zo worden echt alle bijen die in- en uitvliegen gelezen.'

Touw pakt uit het jonge bijendoosje een uitverkorene die gechipt wordt. De chips kosten ongeveer een euro per stuk, zijn 1 bij 1,5 millimeter en wegen 1,5 milligram. Hij duwt een papiertje met gaten over de bij, zodat de borst van de bij precies zichtbaar is. Een drupje lijm op het bijenlijfje en vervolgens wordt heel secuur met een satéprikker een mini-chip opgeplakt. Even laten drogen en de bij kan terug in de kast. Vervolgens wordt de rest van haar leven geregistreerd wat de bij doet.

Keuringsdienst van Waren

Veel imkerverenigingen volgen de ontwikkelingen rondom het onderzoek op de voet. Zelfs de Duitse Keuringsdienst van Waren heeft interesse in het project van Nspyre. Touw: 'Als getest wordt of nieuwe bestrijdingsmiddelen te giftig zijn, dan wordt er vaak een heel bijenvolk naast een ingespoten veld gezet. Als de bijen na twee weken dood zijn, dan wordt het middel afgekeurd, en als ze nog vliegen, dan is het goed. Met onze techniek valt er veel meer te meten. Bovendien loop je niet het risico om een heel volk om zeep te helpen, omdat je enkele gechipte bijen inzet.'

Behalve de ledlamp en de chip, is Nspyre ook van plan een webcam neer te zetten. Ook is er een weerstation in het schuurtje aanwezig, omdat het weer grote invloed heeft op het gedrag van de bijen. 'Als het regent blijven ze liever binnen, al zijn er wel heldhaftige werksters die het risico nemen nat te worden', zegt Touw. De informatie van de ledlamp, chip, webcam en het weerstation moeten straks samenkomen op een website, die getoond wordt op een speciaal bijenpaviljoen tijdens de Floriade van 2012 in Venlo.