Open standaarden lijken meer op luxe product

Ex-staatssecretaris Frank Heemskerk was een voorstander van open standaarden. Nu, een paar jaar later, lijkt zijn initiatief nog steeds niet helemaal van de tekentafel gekomen. Deels is dit te wijten aan het feit dat het geld niet wordt ingezet waar dat het meeste nodig is. Het ‘aanjagen’, het daadwerkelijk stimuleren van het gebruik van standaarden, door partijen zoals Nederland open in Verbinding (NOiV), wordt slechts ten dele uitgevoerd en met krimpende budgetten dreigen daardoor echte open standaarden als luxe product in de ijskast te belanden.

Een aantal jaar geleden bestond er binnen de overheid en de media brede belangstelling voor open standaarden. In september 2007 werd door toenmalig staatssecretaris Frank Heemskerk een actieplan geïntroduceerd met als doel het ondersteunen van (semi) overheidsinstellingen bij het toepassen van open standaarden en het onder de aandacht brengen van de mogelijkheden van open source software. Het programmabureau NOiV werd in dit kader opgericht om een concrete invulling te geven aan het actieplan en er kwam een levendige discussie op gang die in 2009 zelfs leidde tot kamervragen over het gebrek aan kennis bij ambtenaren over open standaarden.

Naar de achtergrond

De discussie over het toepassen van open standaarden is inmiddels naar de achtergrond verdwenen. Binnen het huidige overheidsbeleid wordt nog maar weinig prioriteit gegeven aan de ambitieuze doelstellingen uit het actieplan Heemskerk. Er moet immers flink bezuinigd worden binnen de overheid en wie maakt zich dan druk over documentstandaarden? Het lijkt wel of open standaarden, net als luxe producten, alleen interessant zijn wanneer er voldoende budget beschikbaar is. Hierbij gaat de overheid voorbij aan een aantal belangrijke feiten.

Op het eerste gezicht is het een logische opvatting, want hoe belangrijk is het nu eigenlijk dat er volgens richtlijnen wordt gewerkt? Een belangrijke misvatting is dat het implementeren van open standaarden alleen draait om het reduceren van de afhankelijkheid van softwareleveranciers. Dit is één doelstelling van het actieplan, maar niet de belangrijkste reden waarom overheden juist nu open standaarden zouden moeten omarmen. Het verbeteren van de interoperabiliteit tussen bedrijven, overheden en burgers en overheden onderling is dat wel. Dit is noodzakelijk om de duurzaamheid van informatie te waarborgen en de administratieve lasten te verminderen.

Nadelige invloed

Wanneer er geen criteria worden gesteld aan de wijze waarop informatie wordt uitgewisseld, is het bijvoorbeeld ook niet mogelijk om initiatieven zoals eenmalige gegevensverstrekking te realiseren. Het negeren van open standaarden heeft dan ook een nadelige invloed op de kwaliteit van de dienstverlening van de overheid. Het werken met open standaarden is niet alleen kostenbesparend, maar het is ook een belangrijke schakel in de realisatie van de dienstverlenende overheid en is cruciaal voor het verbeteren van de ervaring die de burger heeft in het contact met de overheid. Wanneer deze schakel wordt wegbezuinigd gaan niet alleen de investeringen die tot op heden gedaan zijn verloren, maar blijft ook de noodzakelijk modernisering van de overheid achter. Binnen het huidige economische klimaat zouden open standaarden juist hoog op de agenda moeten staan om een efficiëntere overheid te realiseren.

Het effect van open standaarden is op dit moment nog onvoldoende zichtbaar binnen de overheid. Recent heeft de Rekenkamer geconcludeerd dat de kostenvoordelen van een bredere inzet van open standaarden moeilijk te becijferen zijn. Hierdoor ontstaat het beeld dat het niet noodzakelijk is om dit beleid voort te zetten. In de eindconclusie merkt de Rekenkamer echter ook op dat het benaderen van ict-vraagstukken puur vanuit de wens om kosten te besparen een te beperkt perspectief is. Bovendien blijkt één van de beperkingen te zijn dat de kostenbesparingen niet rechtstreeks zijn af te leiden uit de administratie van de Ministeries.

Lans breken

De reden dat er nog maar weinig positieve effecten zichtbaar zijn, komt vooral doordat het open standaardenbeleid redelijk vrijblijvend is geweest. Veel overheidsinstellingen werken nog niet volgens de zelfopgelegde standaarden en worden hier niet op afgerekend. In mei 2011 heeft Minister Donner een brief aan de Tweede Kamer gestuurd waarin hij zijn plannen uiteen zet voor de overheidsbrede implementatieagenda voor dienstverlening en e-overheid, kortweg i-NUP. Hij gaat in op het feit dat er geen sprake moet zijn van vrijblijvendheid. Donner zegt hierover onder meer: ‘Aan niet nakomen van de verplichting ten aanzien van de webrichtlijnen zal de consequentie verbonden worden dat via een algemene maatregel van bestuur verplichtingen aan gemeenten opgelegd worden'. Met deze aanpak kan de lans verder gebroken worden voor het gebruik van open standaarden.

De kennis van open standaarden is binnen de overheid nog te beperkt en als er geen prikkel is om met de richtlijnen aan de slag te gaan, kunnen er ook geen wonderen worden verwacht. Een effectievere aanpak zou zijn wanneer er daadwerkelijk zou worden toegezien op het gebruik van open standaarden als odf, pdf/A en pdf 1.7. Daarnaast moet er aandacht worden besteed aan kennisoverdracht over het correct gebruik van open standaarden.

Voor veel ambtenaren is het lastige materie en er kan niet verwacht worden dat zij van de een op andere dag weten waar zij op moeten letten en hoe zij open standaarden correct kunnen gebruiken. De meeste documenten op gemeentelijke websites zijn bijvoorbeeld wel pdf-documenten, maar niet de juiste versie waardoor zij niet voldoen aan open standaardenvoorwaarden. Door toezicht en educatie te combineren kunnen de stappen worden gezet die noodzakelijk voor een succesvolle adoptie van open standaarden binnen de overheid. Dit is geen overbodige luxe, maar de basis voor een effectieve en slagvaardige overheid.

Colin van Oosterhout , senior business development manager Adobe Systems Benelux