‘Providers gaan verkeersstromen discrimineren’

Bedrijven kunnen nu nog gemakkelijk nieuwe diensten aanbieden via internet, omdat providers geen onderscheid maken tussen de inhoud van verkeersstromen. Maar dat is aan het veranderen. Dat zegt directeur Ot van Daalen van burgerrechtenbeweging Bits of Freedom.

Waarom zouden de lezers van Computable zich druk maken over privacy en communicatievrijheid?
Bedrijven kunnen nu nog gemakkelijk nieuwe diensten aanbieden via internet, omdat providers geen onderscheid maken tussen de inhoud van verkeersstromen. Maar dat is aan het veranderen. Het wordt steeds geaccepteerder voor providers om internetverkeer te discrimineren en blokkeren. Neem bijvoorbeeld Skype, dat KPN in 2009 blokkeerde op mobiele telefoons, totdat Frank Heemskerk daar een stokje voor stak. Het Ministerie van Economische Zaken zegt nu in een conceptvoorstel: je mag wel diensten blokkeren, als je daar maar duidelijk over bent. Dat betekent dat bijvoorbeeld VoiP in principe mag worden geblokkeerd. Er is weinig fantasie voor nodig om te bedenken dat wanneer er jou veel aan gelegen is om in contact te komen met jouw klant, het voor een internetprovider aantrekkelijk is om daar extra geld voor te vragen.

Bedrijven worden steeds meer ingezet om als een verlengstuk van de overheid te fungeren. Zij zullen gegevens moeten opslaan en op semivrijwillige basis afstaan aan de overheid zonder dat daar een wettelijke grondslag voor is. Dat is een ontwikkeling die we bijvoorbeeld in de vliegindustrie al langer zien: passagiersgegevens werden eerst lange tijd geleverd op semivrijwillige basis geleverd. Vervolgens is daar wet- en regelgeving om gebouwd. Je zult dat steeds vaker zien, dat bedrijven steeds meer toestemming krijgen om allerlei vertrouwelijke persoonsgegevens op te slaan, als ze die maar aan opsporingsinstanties beschikbaar stellen. Dat zie je bijvoorbeeld ook op financieel gebied.

Hoe komt dat?
We worden langzaamaan een samenleving die risico's niet accepteert. De overheid suggereert bovendien dat ze die risico's kan beperken en creëert daarmee overspannen verwachtingen. Daarnaast is er een druk om snel te scoren bij politici, die tot gevolg heeft dat er heel gemakkelijk iets wordt gesuggereerd, zonder dat echt wordt nagedacht over nut en noodzaak. Zoals met die bodyscans: twee dagen na die mislukte terroristische poging zag Ter Horst haar kans schoon om die er doorheen te jassen.

De gedragscode Notice-and-Take-Down (NTD) is een ander voorbeeld. Er bestond al een informele afspraak om bepaalde websites te filteren tussen ministerie van Justitie met providers en KLPD. De Vrije Universiteit heeft daar vervolgens een rapport over uitgebracht. Daarin stond dat die gang van zaken in strijd is met de vrijheid van meningsuiting en bovendien niet gebaseerd was op wetgeving. Toen heeft ministerie gezegd: oké, we gaan op vrijwillige basis laten filteren. In de praktijk betekent dat semivrijwillig onder druk zetten. Als je niet meedoet laad je de verdenking op je dat je kinderporno faciliteert, of wat dan ook. En ondertussen is er geen democratische controle. Hetzelfde zie je op Europees niveau, waar het nationaal coördinatiecentrum voor terrorismebestrijding in overleg is met providers om op basis van zelfregulering semivrijwillig niet alleen onrechtmatige maar ook onwenselijke content van hun websites halen.

Slaat de overheid gegevens vaak onnodig op?
Ja. Neem de bewaarplicht. Die is vorig jaar ingegaan en wordt nu geïmplementeerd. Locatie en verkeersgegevens van Nederlanders worden gedurende een jaar opgeslagen: met wie je mailt en belt, wanneer je het internet opgaat, waar je bent met je mobiel… Een ander voorbeeld zijn de vingerafdrukken in het nieuwe paspoort. Dat hoeft helemaal niet volgens Europese wetgeving. De bodyscanners op Schiphol: die kunnen explosieven niet eens tegenhouden. De detectiegraad is heel laag.

Een laatste voorbeeld is de kentekenregistratie: kentekens worden van alle automobilisten bijgehouden gedurende een aantal weken nadat ze langs een camera zijn gereden, ook van onverdachte Nederlanders. Dat is een behoorlijk groffe inbreuk op de privacy. Het College bescherming persoonsgegevens heeft daarvan gezegd dat het in strijd is met de wet. Toen zei Guusje ter Horst: dan passen we de wet aan.