Waarom is de hiërarchie tussen bazen en knechten in onze maatschappij zo geaccepteerd? De vanzelfsprekend dat je het werk verricht op basis van een werkgever/werknemer-relatie. Vroeger was je knecht of baas. De baas bepaalt wat de knecht moet doen. De knecht wordt later zelf baas of maakte de keuze knecht te blijven. Tegenwoordig lijkt het erop dat bazen hun knechten zo veel betalen zodat de knecht maar knecht blijft. Ik zie een verschuiving optreden van bazen die status afmeten naar de hoeveelheid knechten die zij hebben naar een maatschappij waar bazen steeds meer samenwerken met andere bazen.
Laat ik eerst eens beginnen met wat ik bedoel met baas en knecht. Een baas is iemand die werkt voor zijn geld, zijn eigen agenda en activiteiten beheert en risico loopt ten aanzien van wat hij/zijn beslist. Een knecht is iemand die werkt voor zijn geld en een contract/verzekering heeft afgesloten met zijn baas zodat die maandelijks salaris krijgt. De baas bepaalt wat, hoe, waar en wanneer de knecht zijn werk doet. De baas van de knecht beheert dus zijn eigen agenda. De knecht voert uit en loopt geen risico.
Het woord knecht klinkt wellicht negatief, maar dit bedoel ik zeker niet zo. Ik verwijs hierbij met respect naar de agrarische maatschappij waarin deze verhouding is ontstaan en die we reeds geruime tijd achter ons hebben gelaten, omdat die in deze tijd niet meer werkt.
In de oude wereld werkten bazen en knechten als volgt. Organisaties ontstonden doordat een ondernemer het werk niet meer alleen kon doen en knechten zocht om hem te helpen. Hij of zij neemt knechten in dienst voor de activiteiten die hij of zij niet zelf meer wil of kan uitvoeren. Zoals gezegd, de baas bepaalt wat, hoe, waar en wanneer de knecht zijn werk doet. Bij voorkeur inclusief procedurehandboeken en met strikte afdelings- en functiescheidingen, meestal zelfs een fysieke scheiding door middel van afsluitbare kamers. De ondernemer die eerst alle activiteiten zelf uitvoerde, categoriseert zijn activiteiten en verdeelt deze over zijn knechten.
De medewerkers excelleren in het uitvoeren van de activiteiten die vallen in de categorie van de organisatie. Tegenwoordig wordt deze categorie ook wel functie genoemd. Functiecategorieën zijn gebundeld in afdelingen. De grootste uitdaging van dit soort organisaties is om het totale proces te optimaliseren. Ik doel hiermee op het stroomlijnen van alle activiteiten in plaats van het stroomlijnen van alle activiteiten per afdeling en per functie.
Een deel van de knechten vertrekt op den duur en wordt zelf baas.
Vanaf nu noem ik knechten met veel respect medewerkers of chiquer: deelnemers.
In de nieuwe wereld is de hiërarchische relatie tussen baas en medewerker niet meer zo vanzelfsprekend. Juist in deze nieuwe wereld werken professionals steeds meer zelfstandig. Ze zien in dat hun expertise juist in verschillende organisaties een toegevoegde waarde biedt. De medewerker wordt zelfstandig op basis van zijn eigen talent en zichtbare toegevoegde waarde. Een nieuwe onderneming ontstaat…
Dit heeft impact op zakelijke relaties. Waar voorheen een baas meerdere knechten onder zich had, heeft diezelfde baas nu meerdere bazen naast zich. Bazen moeten er aan wennen dat zij niet alleen meer bepalen wat, hoe, waar en wanneer het werk uitgevoerd moet worden. De uitdaging is continu het vinden van toegevoegde waarde en manieren om goed samen te werken. In plaats van vacatures en arbeidsovereenkomsten moet de ondernemer zich gaan richten op vraag en aanbod: offertes en facturen. Dus minder managen, maar meer handelen.
Tegenwoordig is het een trend dat medewerkers of vroeg in hun carrière al zelfstandige professional worden of dat ze eerst een aantal ‘bazen’ hebben versleten voordat ze zelf baas worden. Natuurlijk is er ook een grote groep die graag medewerker is en blijft.
Veel is in de nieuwe wereld veranderd. Tegenwoordig is het steeds meer inzichtelijk wat de toegevoegde waarde van iemand is. Ook is steeds gemakkelijker bekend welke behoefte er is aan expertise. Op deze manier is het gemakkelijker om keuzes te maken.
Dit komt door de opkomst van publiekelijk toegankelijke persoonlijke informatie via het internet. Kijk bijvoorbeeld naar al het aanbod op LinkdIn, Facebook, Twitter. Het is meer inzichtelijk wat mensen doen en waar behoefte naar is dan tien jaar geleden. Daarnaast kunnen vele beroepen in plaats van lokaal nu ook nationaal en zelfs internationaal uitgevoerd worden doordat wij ons gemakkelijker fysiek en virtueel kunnen verplaatsen.
De uitdaging is de oude organisatie naar de nieuwe organisatie in de nieuwe wereld te transformeren. Vele organisaties in deze tijd hebben problemen met deze transformatie. Andere organisaties lopen juist weer ver voorop. Kijk bijvoorbeeld naar de artiesten- en journalistenwereld. Beide werelden werken al lang op deze flexibele manier. Dit is een manier van werken die in de toekomst alleen nog maar zal aantrekken.
In de nieuwe wereld noemen wij de nieuwe bazen soms zzp’er. Persoonlijk heb ik iets tegen deze naam. Formeel heeft deze term totaal geen waarde. Het is geen rechtsvorm en het geeft niets aan over de daadwerkelijke organisatie. Het enige wat dit aangeeft is dat deze zelfstandige geen personeel heeft zoals in de oude wereld. Dus een baas zonder knecht. De meeste ondernemer hebben juist een bijzonder goed netwerk die gelijk staat of zelfs een grotere waarde heeft dan een medewerkersbestand. Zzp’er is dus typisch een term van oude bazen uit de oude wereld. Mijn voorkeur gaat uit naar zelfstandig ondernemer of zelfstandig professional.
In de nieuwe wereld verdienen professionals veel geld aan een organisatie. Andersom levert de professional veel meer waarde op voor de organisatie. De professional zit figuurlijk vast aan de baas met een gouden ketting. Ook dit is een keuze. Je kunt er gerust van uitgaan dat de baas verdient aan iedere medewerker. De vraag is of deze baas/knecht-relatie of werkgever/werknemer-relatie idealistisch klopt. Zou je niet liever gelijkwaardig met elkaar willen samenwerken? Ga je niet efficiënter en effectiever werken als je zelf de verantwoordelijkheid draagt voor jouw toegevoegde waarde?
Als je vandaag jezelf of je organisaties opnieuw zou mogen uitvinden. Zou je het dan hetzelfde doen als dat het nu is georganiseerd? Nee? Vernieuw!
Dit artikel is eerder gepubliceerd op www.creatievekoppen.nl.
Idealistische visie. Iedereen eigen baas. Tarief op basis van toegevoegde waarde.
Maar wie bepaalt die toegevoegde waarde? En voor wie gaat dit principe echt op? Gaat de productiemedewerker ook als ZPP-er (Zelfstandig Professioneel Productiemedewerker) aan de slag? Wat mag hij in rekening brengen dan? Of doel je met de term “professional” stiekem toch alleen op hoger geschoolden en/of specialisten, managers en (creatieve) consultants?
Ik snap je beeld wel en ik geloof ook dat dit zou kunnen bijdragen aan evenwichtiger en gelijkwaardiger verhoudingen. Het werkt echter alleen als vooral die gelijkwaardigheid door alle niveaus heen daadwerkelijk wordt erkend en gekoesterd en als we leren herkennen of (en er op vertrouwen dat) mensen zich, naar vermogen, honderd procent inzetten en we accepteren dat in dat geval 100 verschillende mensen toch 100 verschillende opbrengsten hebben. En als we dan kijken naar de gemiddelde opbrengst en mensen belonen op basis van die gelijkwaardigheid dan komt het verschil tussen mensen alleen nog tot uiting in het feit dat iedereen zijn werkelijke talenten benut en wat ze met hun (gelijkwaardige) inkomsten doen. Er zullen nog generaties nodig zijn om ook maar in de buurt te komen van deze werkelijkheid. De meesten van de huidige generatie die nu “baas” zijn, zullen dit beeld als een ernstige bedreiging zien en er alles aan doen hun (beter betaalde) macht/superioriteit/leiderschap over anderen te behouden.
Beste Hans,
Interessante reactie. De waarde van de toevoeging wordt in feit betaald en daarom bepaald door de klant. Het is wel zo dat dit soort formules beter werken voor producten/ diensten waar de kostprijs te berekenen is of waar het resultaat te berekenen is.
Ik ben het met je eens dat het idealistisch beeld voorlopig nog geen werkelijkheid is. Toch boeiend om jou visie hierop te lezen. Streven naar idealisme is goed als realisme ook mee doet.
Natuurlijk zullen de oude generatie bazen mee gaan met de visie of juist flink de hakken in het zand zetten. Ben je acteur of ben je regisseur van de vernieuwing?