Bescherming van onze privacy vinden wij Nederlanders een zeer belangrijk recht. Eeuwenlang vechten voor onze vrijheid van leven heeft ons geleerd in opstand te komen tegen alle initiatieven waarbij ook maar geprobeerd wordt om iets wat lijkt op beperking in deze vrijheid op te leggen. Hierbij verliezen we wel eens uit het oog wat het nut en de noodzaak van dergelijke initiatieven zijn en blijkt het dat nut en noodzaak, opgelegd door bijvoorbeeld de overheid, heel anders gewaardeerd wordt dan als we dit voor onszelf doen.
Met de regelmaat van een klok wordt er door een actiegroep of politieke partij geageerd tegen een mogelijke schending van onze privacy. Op de achterste benen roepen we dan dat het echt niet zo kan omdat we recht hebben op verplaatsing over de autosnelweg zonder George Orwell-achtige toestanden. Of we roepen dat onze medische gegevens heel erg goed beschermd moeten worden want als het gebruikt wordt door verkeerde personen of bedrijven, wij geen enkele verzekering meer kunnen afsluiten.
Het vertrouwen in de overheid als belangenbehartiger van de burgerrechten is op een dusdanig dieptepunt aangekomen dat we geen enkel project of maatregel, hoe goed bedoeld ook, meer vertrouwen. De achterdocht in onze samenleving heeft de overhand genomen zodat we altijd denken dat als er ergens persoonsgegevens, biometrische- of biografischegegevens, verzameld worden we er geconditioneerd vanuit gaan dat ze ook misbruikt gaan worden voor schimmige doeleinden. Het gekke is dat we met hand en tand onze privacy verdedigen als de overheid informatie nodig heeft maar anderzijds, bewust en onbewust, onze ziel en zaligheid blootgeven via allerlei andere kanalen.
Gegevens op straat
Dagelijks zijn ergens op deze wereld bijna 22 miljoen mensen bezig via peer-to-peer netwerken op het Internet om films, muziek, software en documenten met elkaar te delen. Helaas beperkt zich dat in veel gevallen niet alleen tot deze bestanden. Een Amerikaans onderzoek uit september 2009 rapporteerde over het op deze manier en met relatief eenvoudige zoekopdrachten vinden van 150.000 belastingaangiftes en ruim 600.000 bank en krediet gegevens, naast nog veel meer persoonlijke bestanden. Uiteraard valt dit onder onbedoeld prijsgeven van informatie en is het niet iets waar we vrijwillig voor kiezen, maar het risico dat het gebeurt, door deel te nemen aan peer-to-peer netwerken, aanvaarden we wel zelf. Blijkbaar vinden we het nut en de noodzaak van delen van films en muziek belangrijker dan het mogelijk prijsgeven van persoonlijke informatie. Een afweging die heel anders uitvalt als we het hebben over een maatregel van de overheid bij bijvoorbeeld de kilometerheffing.
Naast ongewild prijsgeven vertoont een groot deel van de bevolking geen enkele schaamte om hun privéleven voor het aangezicht van de wereld beschikbaar te stellen via Hyves, Facebook, LinkedIn en andere netwerksites. Twitter koppelt je dagelijkse beslommeringen aan je locatie op dat moment, Triplt laat je reisplannen en bewegingen zien en Amazon biedt zelfs de mogelijkheid om de laatst gelezen boeken te showen. Hoezo zijn we principieel gesteld op ons recht op privacy?
Toestemming
Naast het Internet wordt ook via andere, misschien minder voor de hand liggende, middelen ons persoonlijk gedrag en andere gegevens prijsgegevens. En let op, dit gebeurt met onze toestemming!. Via de alom geaccepteerde bonuskaart delen we, in ruil voor minimale kortingen, ons aankoop en bestedingsgedrag en de plaats waar we onze boodschappen doen. Door het gebruik van de mobiele telefoon kunnen we op tien meter nauwkeurig geografisch getraceerd worden. Dit middel wordt tegenwoordig zelfs gebruikt, door onder meer de politie, voor het volgen van de verplaatsing van grote groepen mensen bij evenementen of voor het bepalen van het aantal bezoekers bij manifestaties of festivals.
Op een aantal drukke verkeersknooppunten zijn camera's boven de rijstroken van de snelweg geplaatst die de kentekens van alle passerende auto's registreren. Dankzij dit systeem zijn al wat autodieven en drugskoeriers gearresteerd, maar ook word je ongevraagd van advies voorzien over alternatieve reismethoden als je bijvoorbeeld veelvuldig in de spits van de A1 bij Muiderberg gebruik maakt.
Nut en noodzaak blijken dus in de privé situatie, als we er een voordeel mee kunnen halen, minder van belang voor het prijsgeven van persoonsgegevens dan als de overheid er om vraagt. Om de een of andere reden hebben we meer vertrouwen in Albert Heijn, BP of de Karwei dan in onze overheid. Terwijl de overheid de enige van deze instanties is die consequent en regelmatig gecontroleerd wordt op een juist gebruik van de gegevens in relatie tot de Wet Bescherming Persoonsgegevens (WBP). Dit gaat niet op voor de commerciële bedrijven die persoonsgegevens verwerken en gebruiken voor hun voordeelpassensysteem. Zij zijn wettelijk gezien wel verplicht om zich aan de WBP te houden maar de controle er op staat in geen verhouding met die welke de overheid moet ondergaan.
Goed recht
Uiteraard is bescherming van onze privacy een goed recht wat we te allen tijde moeten bewaken. Laten we vooral geen toestemming geven aan initiatieven die een loopje nemen met de wetgeving en de belangen van de individuele burger. Hiervoor hebben we ook een instantie in het leven geroepen, het College Bescherming Persoonsgegevens (CBP), wat daar op toe moet zien en wat mij betreft veel nadrukkelijker en proactiever zou moeten kunnen acteren.
We moeten echter wel het nut en de noodzaak van het verzamelen en gebruik van persoonsgegevens reëel afwegen. Helemaal omdat we het zelf niet zo nauw nemen met onze privacy als we er een persoonlijk voordeel van kunnen hebben. Scepsis over initiatieven van de overheid waarmee privacy gegevens gemoeid zijn blijven altijd terecht maar dat zou voor elke instantie, overheid of commercieel, moeten gelden. Belangrijk is dat een onafhankelijke instantie, bijvoorbeeld het CBP, ongevraagd audits en vooronderzoeken zou moeten uitvoeren om te beoordelen of alles wel op een rechtmatige manier wordt toegepast.
En laten we vooral de nieuwe technieken en sociale media met de nodige terughoudendheid behandelen. Het zou toch erg vervelend zijn als die ene foto, van toen je achttien was in behoorlijk beschonken toestand, te voorschijn komt als je toekomstige werkgever twintig jaar later bij een sollicitatie naar je droombaan op jouw naam Googelt. En dat alles omdat de afweging van nut en noodzaak ten opzichte van privacy op dat moment in het voordeel van Hyves wees.
Een typisch artikel over appels en peren. Er zijn mensen die allerlei dingen op internet met elkaar delen. Maar er zijn nog meer mensen die dat niet doen. Op twitter zit maar zo’n 5% van de Nederlanders. Op Hyves kiezen zelfs steeds meer jongeren voor een afgeschermd profiel. Op LinkedIn kun je heel selectief zijn en gaat het alleen om zakelijke gegevens.
Dan zijn er ook nog mensen die privacy zo belangrijk vinden dat ze in actie komen.
Maar verreweg de grootste groep mensen weet helemaal niet hoeveel de overheid (of bedrijven) van ze weten.
De heer Westerveld gooit deze groepen zonder verder bij na te denken bij elkaar alsof het allemaal éénheidsworsten zijn en gaat conclusies trekken. Ja, zo lust ik er nog wel een paar.
Een punt dat meneer Westerveld even vergeet is dat de overheid een machtsmonopolie heeft. Het is vervelend als je folders van de Praxis krijgt die je niet wilt, maar als de overheid je (ten onrechte) als crimineel in de boeken opneemt of je je burgerschap anderszins ontneemt, heeft dat vele malen verstrekkender gevolgen.
En als ik aan AH informatie geef over hoeveel brood ik wekelijks koop, voelt dat toch anders dan de informatie die ik aan een arts verstrek over mijn lichamelijke of geestelijke gezondheid (EPD). Ook daarvan zijn de gevolgen bij openbaar worden of in verkeerde handen vallen, vele malen groter.
Praxis en AH zullen bovendien hun bestanden minder snel koppelen dan dat de overheid daartoe geneigd is, onder de eeuwige “u wilt toch ook minder criminaliteit” roep. Het wantrouwen van burgers in de overheid lijkt me dan ook ten allen tijde zeer gerechtvaardigd, daar heb je immers veel meer van te vrezen.