‘Open overheidsarchitectuur vergt nog tien jaar’

De gemeente Heerenveen onderschatte de implementatie van het kantoorpakket Open Office. Daarnaast kreeg de gemeente te weinig medewerking van leveranciers. Dat concluderen een aantal deskundigen die in opdracht van het programma NOiV onderzoek deden naar het mislukte project. Ambassadeur Open Source en Open Standaarden Frans Nauta was een van die deskundigen.

Wat is, volgens u, de belangrijkste oorzaak van het mislukken van het Open Office-project bij de gemeente Heerenveen?
Ik denk dat de onderschatting van de complexiteit van het project de belangrijkste oorzaak is geweest. Dat had ook bij een project met gesloten software kunnen gebeuren. Het implementeren van nieuwe software is een ingewikkelde puzzel. Dat is niet goed ingeschat. Daarnaast heeft de gemeente ook pech gehad. Van buitenaf is het natuurlijk altijd makkelijk roepen dat iets niet goed is aangepakt. Bij de gemeente is ontzettend hard gewerkt om het in goede banen te leiden.

Wat is dan bijvoorbeeld verkeerd gegaan?
In de pilot zijn dingen naar voren gekomen, die niet zijn opgelost voordat de software door het bedrijf werd uitgerold. Zo was er bijvoorbeeld een netwerkprobleem. Er lag nog een Cat3-kabel waar maar 10 mb overheen kan. Om de software goed te kunnen gebruiken, was meer netwerkcapaciteit nodig. Dat probleem is vooraf niet opgelost.
Natuurlijk is het wel zuur om te merken dat een middelgrote gemeente te weinig macht heeft om een leverancier de dwingen afspraken over opensourcekoppelingen na te laten komen. Dat leidt tot een nationale vraag. We hebben een nationale bibliotheek van koppelingen nodig.

Wat zou de overheid nog meer moeten doen om leveranciers te dwingen open koppelingen te maken?
Ik zie de overheid toch vooral als inkoper. Een overheid moet door het kopen van spullen een leverancier dwingen om te koppelen met open source software. Dat kun je doen door inkoopregels te maken. Natuurlijk is de inkoopkracht van het rijk groter dan die van gemeenten. Gemeenten zouden de vraag kunnen bundelen om leveranciers om die manier te dwingen.

Wat dat betreft, is het akkoord dat het NOiV sloot met verschillende marktpartijen een goed begin. Hierin is afgesproken dat deze leveranciers open standaarden gaan hanteren. Maar als je realistisch kijkt, dan gaat het nog wel tien jaar duren voordat deze problemen zijn opgelost. Wat dat betreft hulde voor de gemeente Heerenveen die een goede poging heeft gedaan. Het was ook een verstandige keuze om er na twee jaar mee te stoppen.

Wat adviseert u overheden die met Open Office willen starten?
Je moet het niet als een geïsoleerd project zien. Je hebt een lange adem van tien jaar nodig. Overschakelen naar open source doe je niet van de ene op de andere dag. De achterkant moet eerst goed werken en gebaseerd zijn op open standaarden en bijbehorende koppelingen, voordat je de software aan de voorkant inzet. Open source is niet een heilig doel, ermee werken moet wel efficiënt blijven.

Wat adviseert u als het gaat om de keuze van een leverancier?
Je moet hele strakke afspraken maken met leveranciers. Kijk goed naar het track record. Wat dat betreft heeft Centric hier wel wat steken laten vallen. Het kan niet dat je belooft een koppeling te leveren, maar dat alleen doet voor een verouderde versie. Eigenlijk zou je met dat soort leveranciers niet in zee moeten gaan.

Wat heeft het NOIV geleerd van dit project?
Veel dingen wisten we al. Het is gemakkelijk om te roepen dat overheden moeten overstappen op open source en open standaarden, maar het kost tijd. Deze case bevestigt de visie die achter het actieplan zit. Dat is namelijk een gestructureerde visie. Je kunt niet verwachten dat overheden van de ene op andere dag overstappen op open software.
Het is hard werken voordat alle overheden een open architectuur hebben. Voor een polderend land als Nederland denk ik dat tien jaar een reële schatting is.