Krokodillentranen van ICT~Office over Algemene Zaken

ICT~Office verschilt van mening met het Ministerie van Algemene Zaken over de vraag of de implementatie van Hippo, een open source cms, voor de rijksbrede overheidssite wel of niet aanbestedingsplichtig zou zijn. In dat kader heeft ICT~Office een WOB-verzoek betreffende de besluitvorming bij het ministerie ingediend.

Kern van de vraag is of het departement door dit niet aan te besteden andere cms-leveranciers zou benadelen. Meer juridisch: is er sprake van discriminatie van leveranciers? Zo eenvoudig is het Europese aanbestedingsrecht, er gelden maar drie basisprincipes voor overheidsaanbestedingen: gij zult niet discrimineren (dus geen vriendjespolitiek bedrijven), gij zult transparant zijn (duidelijk zijn over de wijze waarop offertes beoordeeld worden) en gij zult objectief zijn (de beste oplossing voor het probleem kiezen, voorzover dat te objectiveren valt). Uiteraard is de praktijk iets complexer, maar alle, soms als complex ervaren aanbestedingsregels, zijn goed terug te voeren op deze drie pijlers.

De redenering van ICT~Office is bedrieglijk eenvoudig: men heeft al een bepaalde oplossing gekozen en daarmee andere oplossingen buiten spel gezet. Uiteraard in het bijzonder traditioneel gelicenseerde oplossingen van de leden van ICT~Office. Met opzet zeg ik bedrieglijk, want de Europese aanbestedingsregels schrijven niet voor dat oplossingen ingekocht moeten worden. De regel is wel dat áls je een oplossing inkoopt de eisen voor dat product zo functioneel mogelijk moeten worden beschreven, maar niet dat je een oplossing in moet kopen. Dit is anders als objectief aantoonbaar is dat de kant-en-klare oplossing de beste oplossing is. De praktijk van bedrijfstoepassingen, waar ik zogenaamde enterprise content managementsystemen (ecm) ook toe reken, leert echter anders. Zelfs bij keuze voor standaardpakketten bestaat ruwweg viervijfde van de implementatie-inspanningen uit adviserings- en inrichtingswerkzaamheden. Met evenveel recht kan dan gesteld worden dat een aanbestedingsplichtige overheid voor de objectiviteit van het gunningproces vooral waarde zal moeten hechten aan de kwaliteit van het implementatieproces. En daar zit nu de kneep met de bezwaren van ICT~Office tegen de door het ministerie gekozen aanpak: het ministerie heeft ervoor gekozen om ‘handjes' en ‘kennis' te verwerven en Hippo CMS onder eigen regie te implementeren in plaats van een project plus gebruiksrechten in te kopen. Er van uitgaande dat de ‘handjes' en de ‘kennis' betrokken worden via reeds Europees aanbestede raamovereenkomsten, is aanbestedingstechnisch niets mis met deze aanpak. De ‘handjes' en de ‘kennis' worden betrokken door middel van een proces wat transparant, non-discriminatoir en objectief is verlopen, het gebruiksrecht van het gekozen product is sowieso gratis (want open source) en dus van de aanbestedingsplicht uitgezonderd. Een storm in een glas water derhalve.

Dit neemt niet weg dat het goed is dat brancheorganisaties overheden scherp houden op het aanbestedingsvlak. Het gaat om gemeenschapsmiddelen en hoe scherper de concurrentie, hoe waarschijnlijker dat deze doelmatig besteed worden. Zeker in de aanbestedingspraktijk van de overheid is nog genoeg ruimte voor verbetering, met name op het gebied van transparantie. Verbetering die pas mogelijk wordt als de problemen zichtbaar zijn. In dit geval huilt ICT~Office toch wat krokodillentranen; enerzijds beklagen ICT~Office-leden zich erover dat de overheid bepaalde bedrijfsmodellen zou discrimineren, anderzijds stelt ICT~Office nu dat de overheid per definitie voor één bedrijfsmodel moet kiezen: namelijk dat van projectmatige pakketimplementaties. Het is nog maar de vraag of ICT~Office daarmee de belangen van de gehele achterban dient. Een substantieel deel van de ICT~Office-achterban verdient zijn brood met detachering en advisering. Dit terwijl de Europese aanbestedingsregels niets zeggen over een afweging van bedrijfsmodellen. De regels schrijven voor hoe een overheid haar inkoop moet inrichten, niet wát zij moet inkopen. Een overheid mag daarbij haar eigen prioriteiten stellen, of het nu om duurzaam verbouwde koffie gaat of om duurzaam ontwikkelde software. Eerlijk gezegd vind ik het wat aanmatigend van een leveranciersorganisatie om aan een klant voor te willen schrijven wat deze moet willen. Het staat een ieder vrij om een bedrijfsmodel te kiezen, men kan alleen niet verlangen dat er ook klanten voor (blijven) komen. Helemaal als er genoeg leveranciers en oplossingen zijn die een andere klant/leverancier-relatie mogelijk maken. Die zich inmiddels buiten ICT~Office om in OSSLO verenigd hebben.

Het standpunt van ICT~Office kan ik toch wel begrijpen. De markt voor ecm is er één waarin de open source-alternatieven het meest volwassen zijn, vergeleken met andere markten voor bedrijfstoepassingen. Nadat de minder sexy markten voor besturingssystemen en middleware opgeschud zijn, is nu een markt voor bedrijfstoepassingen in beweging geraakt. Naast het Nederlandse Hippo CMS en MMBase is het Deense Typo3 populair onder overheden. Het Noorse eZ Publish doet het goed in de (grafi)media, Plone is goed vertegenwoordigd in de (internationale) onderwijswereld. Verder zijn Joomla!, Drupal en alweer Typo3 populair in het mkb. Dit alles zal allicht pijn doen bij de gevestigde orde, die dan ook bepaald niet positief reageert. Maar dat maakt het nu net zo interessant.