De (e-)overheid kan veranderen

Vanaf nu is er een vernieuwd expertpanel actief op het Topic Overheid. Direct is er al een opiniebijdrage terug te vinden over de (e-)overheid en haar mogelijkheden om te veranderen. Ict speelt daarin een belangrijke rol, van virtualisatie en open source tot aan diensten door middel van SaaS en soa. Onze experts aan het woord.

De overheid en onze maatschappij zijn sterk in beweging. Expert Willem Beelen, directeur publieke sector bij Inter Access, ziet drie ontwikkelingen in informatietechnologie waardoor een scenario van grote dynamiek in de overheidsinformatievoorziening ontstaat. "De maatschappij vitualiseert en stelt hoge eisen aan dienstverlening. Tegelijkertijd werkt de overheid aan ontkokering, ketenintegratie, standaardisatie, transparantie, klantgerichtheid en last but not least, efficiency. De informatietechnologie ontwikkelt snel in de richting van open architecturen, virtualisatie en portals die het zogenoemde ‘nieuwe werken' faciliteren. Het vermogen om te veranderen en daarmee toekomstbestendig te zijn en te voldoen aan de eisen die de maatschappij, de klanten en de politiek aan haar stelt, vraagt om een visie rond de impact van technologie op de samenleving en op de herontdekking van architectuur als basis voor de inrichting van organisaties en bedrijfsprocessen. Het vraagt om een aanpak op basis van nieuwe architectuurprincipes die, integraal, de organisatie-/proces-/applicatie en infrastructuur adresseert. Belangrijke ontwikkelingen rond webservices, virtualisatie en Web 2.0-technologie maken een radicale herziening van het informatielandschap mogelijk. Het stelt ons in staat mensen los te koppelen van tijd, plaats en organisatie naar virtuele kennisorganisaties (high performance workplace); bedrijfsprocessen/applicaties los te koppelen van infrastructuur (adaptive it) en om informatie overal en altijd op de juiste manier beschikbaar te stellen (soa). Het zijn deze drie thema's die bepalend zullen zijn voor het veranderingsvermogen van de overheid. De uitdaging voor de overheid zit ‘m vooral in het kiezen van de juiste ambitieniveaus rond de diverse structuren en dat vereist inzicht en gevoel en vooral een integrale aanpak over de drie structuren heen."

Christiaan Baljé, senior adviseur, Alares

"Ambtelijke early adopters komen in hoog tempo met initiatieven op het vlak van e-overheid. Er zijn echter twee gevaren aan. Ten eerste is het gebruik van instrumenten als Web 2.0 geen doel maar slechts een middel. Een uitbreiding van de interactiemogelijkheden tussen burgers en hun overheid vraagt om herdefiniëring van de rollen van de overheid. En ook de rol van het democratisch gekozen bestuur, daarin ligt het tweede gevaar. Nu wordt juist die discussie te weinig gevoerd. Het zou goed zijn als het bestuur deze discussie met zichzelf en de burger aangaat over de relatie tussen de e-overheid en de burger en wat dat betekent voor de eigen organisatie van de overheid. Immers, als binnen de overheid het ambtelijk apparaat zichzelf naar 2.0 optilt omdat de burger in hoog tempo naar 2.0 is overgestapt, kan het bestuur niet op 1.0 blijven zitten. Want dat is niet compatibel."

Wout Hofman, senior consultant, TNO ICT/E-IT

"Ik ben ook van mening dat een overgang van 1.0 naar 2.0 tot stand moet komen. Ambtenaar 2.0 is hier een voorbeeld van. Daarnaast vind ik zeker dat de overheid een kennisorganisatie is en daarvoor ook de middelen moet krijgen. ‘Overheid' is echter een breed begrip. Een grote stap voorwaarts, waar de departementen als aan werken, is het functioneren als concern. Gemeenten, provincies en andere overheden maken deze stap nu alleen op bilaterale basis; er is geen sprake van structurele samenwerking om een virtuele overheid te bereiken. Individuele overheden moeten vooral doorgaan diensten te specificeren, terwijl er nog aanzetten nodig zijn om deze diensten via willekeurige kanalen (en ook willekeurige websites) te relateren aan klantvragen. Rangschikken van diensten naar life events, vergunningportalen, etc. zijn voorbeelden voor bundeling van diensten, maar juist de burger of het bedrijf 2.0 heeft meer expertise en kan zelf zijn weg vinden in de overheid. De overheid zou daarom meer gebruik moeten maken van zogenaamde ‘empowered users' en technologie die via internet voor hen beschikbaar komt. De beweging naar ‘services' zal naar verwachting wel doorzetten, maar het denken over de volgende beweging is nu nodig. Naast open source en open standaarden zou de overheid ook gebaat zijn bij concepten als cloud computing en software as a service (SaaS). Cloud computing impliceert niet meer aandacht aan hardware en infrastructuur te hoeven geven, terwijl bij SaaS ook geen aandacht aan software gegeven hoeft te worden. Deze beide concepten zouden wel eens tot heel andere vormen van aanbesteding kunnen leiden, waar ict- leveranciers vooraf moeten investeren. Cloud computing hoeft niet direct buiten de overheid plaats te vinden; het betekent beter gebruik maken van technologie die al aanwezig is binnen de overheid."

Ron Zwetsloot, voorzitter, Cascadis

"Als voorzitter van een beroepsvereniging kijk ik vooral naar de processen en de mensen die het moeten uitvoeren. Niemand betwist dat de overheid en onze maatschappij sterk in beweging zijn, wel de manier waarop de overheid de informatietechnologie denkt toe te passen. In een overview van de e-overheid ontkom je niet aan de, toch kritische, recente rapporten van de commissie-Wallage en de Algemene Rekenkamer. Veel (lagere) overheden acteren en anticiperen op wat de Rijksoverheid van hen verwacht en aan regelgeving oplegt. Natuurlijk zijn ze bezig en denken na over concepten en vernieuwingen, maar het adagium ‘first things first' doet hier opgeld. Ik constateer een groot gat tussen ambitie en uitvoering. Recent is de discussie opgelaaid of de burger een klant is van de overheid en hoe je hem als ambtenaar moet benaderen. Die discussie is nog niet uitgekristalliseerd. Daarom ben ik het volstrekt eens met de opmerking om een herdefiniëring van de rollen van de overheid in het kader van interactiemogelijkheden. Tot slot moet de overheid eens goed kijken naar de webprofessionals, enkele duizenden ambtenaren, in de functie van webmaster, webmanager en webredacteur die invulling moeten geven aan alle ambities, maar waarvan de helft niet eens een behoorlijk functieprofiel of beloning heeft. Het is niet eenvoudig om in het peloton te blijven als het je ontbreekt aan de juiste resources."

Daan van Beek, managing partner, Passionned

"De overheid: ‘sterk in beweging, evenals onze maatschappij'. Met het laatste ben ik het volledig eens. Kijk naar Hyves, internetmuziek, iPhone, de kredietcrisis, Twitter en politieke groeperingen die in rap tempo op het toneel verschijnen. En soms even hard weer verdwijnen. Je ziet als er iets belangwekkends in de maatschappij gebeurt en burgers en bedrijven vinden het nuttig en leuk, of het moet, een dynamiek ontstaan die geweldig is. We zijn behoorlijk wendbaar, ondernemen snel actie waar het moet en veranderen mee. Een overheid in beweging is een heel ander verhaal. Het is vooralsnog een ondoordringbaar oerwoud van regels en wetten. Ondanks de jubelverhalen over de ambtenaar 2.0, zie ik nauwelijks beweging. Wel ontzettend veel ambitie en overlegstructuren, hier een commissie en daar een cio. Al gaan we door tot ambtenaar 9.0, verandering zal er daardoor weinig komen. Met veel respect voor zijn werk, maar een ambtenaar is daar ook niet voor. Zijn eerste prioriteit is om noodzakelijke regels te bedenken, uit te voeren en te handhaven, niets meer of minder. Specialistisch, stabiel, betrouwbaar en rechtvaardig. Tel daarbij de ontwikkelingen in de informatietechnologie op. Het probleem zal daarmee verergeren. De 2.0-ambtenaar zal zich nu niet alleen kunnen ‘verschuilen' achter regels en wetten, maar ook achter zijn computer! We hebben mensen nodig met klant- en technologiegerichte competenties, civil servants, die ons zonder, maar liefst met en door intensief gebruik van informatietechnologie, helpen te shoppen bij de overheid. Anytime, anyplace! Een (virtuele) front-office met professionals die gewend zijn om diensten te verlenen en die precies weten hoe een overheid werkt. En als het moet dwars door de verkokering heen kunnen breken. De gemeente Rotterdam werkt op die manier onder andere met stadsmariniers en wijkmanagers. Proficiat!"