Vijf innovatieve punten van open

In de media komen vaak koppen voor die beginnen met ‘Open Source is niet' en dan komt er iets als 'niet veilig', 'niet flexibel', 'niet volwassen', 'niet gratis'. Maar wat betekent open wel? Dat zou ik wat vaker in de schijnwerpers willen zien. Mijn voorzet: de vijf innovatieve punten van open source waar gesloten source niet van kan winnen.

Vaak lijkt de berichtgeving over open op een heksenjacht en (de lobbyisten van) licentiegebonden gesloten software- en dienstenleveranciers rijden open innovaties bewust in de wielen. Als antwoord hierbij mijn vijf innovaties van open waar gesloten bakzeil haalt.

De eerste en meest essentiële innovatie is het wereldwijd beschikbaar hebben van open projecten, zijn framework, extensies, bruggen (naar andere projecten) en patches (tegen fouten) is een kracht van open source-software en zijn ontwikkelteams. Het is geen zwakte zoals vaak wordt beweerd. 'Gesloten' softwareontwikkeling kan domweg in het overgrote deel niet tippen aan deze massieve capaciteit en beschikbaarheid van vrije gereedschappen en experts.
Ontwikkelaars hebben bovendien passie om aan het Open Source of Open Standaard project mee te werken. Dat staat in schril contrast met de 'gesloten' volksstammen die vooral de kost verdienen: aardig als dat nog een beetje leuk kan.
En passant creëren de Open enthousiastelingen een netwerk gemeenschappelijke kennisbasis die wereldwijd uitwisselbaar is. Ze vormen teams die zich in omvang en organisatie kunnen meten met gesloten IT multinationals als Microsoft, Oracle, etc.

Killer-innovatie nummer twee: documentatie, vertaling en lokalisatie. De grotere open source-projecten hebben vandaag een grote release, morgen staan er vijftig vertalingen gereed van Mandarin tot Pools, van Spaans tot Bahasa Indonesia! Deze user generated content is zeer waardevol, zonder kosten en uitbreidbaar geleverd. De gesloten softwaremakers moeten daarentegen voor iedere release even stevig de portemonnee trekken. Productmanagers die het vertaal- en localisatiewerk wekenlang coördineren.
Lokalisatie zit impliciet in hoe open teams werken. Daar hoef je niets voor te doen. Het dient wel gezegd dat vertalingen en documentatie van gesloten software doorgaans completer en beter zijn. Velen kunnen echter gemakkelijk met 'minder compleet' tevreden zijn, zeker als het gratis is.

Open innovatie nummer drie: de community. Besef dat in een tijdspan van pakweg twintig jaar het beginsel van het internetcommunitywerk is ontwikkeld. Het is niet van gisteren dat open source, open standaarden en open content groot zijn geworden. Deze achterstand halen traditionele bedrijven niet in een paar jaar in. Dat moet je ook niet willen. Open kennis en ervaring zit in een eigen gerijpte cultuur. Wie wil er nu op zaterdagmiddag in een buurthuis met negentien anderen over daawnloodmerap.org praten? Die twintig mensen, en met volle overtuiging! Het gebeurt wekelijks ergens in het land. Dagelijks een aantal keren over de hele wereld, en het groeit als kool.
Kenmerkende community one liners als 'many eyes make bugs shallow' en het fantastische 'scratch your own itch'-beginsel zijn nu al legendarisch. Veel belangrijker: ze boeken resultaat in de vorm van patches en extensies. Daardoor geven deze gevleugelde uitspraken tevens kernachtig de intrinsieke (lees: van zichzelf) innovatieve waarde van 'open' weer. Instant bugfixing als remedie tegen de eigen constructiefouten. En vrije uitbreidbaarheid als bypass  van de eigenaar van gesloten software die daarin het tempo en de aard van verbeteringen bepaalt.
In gesloten software krijg je de geroemde kwaliteit zelden te zien of in de vingers en bepaalt de commercie wat er wordt gebouwd. Even goede vrienden richting klanten, maar geef open communities geen stront omdat ze wel vrij en open zijn.

Op naar open source-innovatie nummer vier: de omvang van de arbeidscapaciteit en 24/7 beschikbaarheid. Goedwillende experts die op diverse internetfora antwoorden geven op jouw vragen. Soms rollen ze over elkaar heen wie het snelst en het slimst gratis je probleem kan oplossen. Iedereen profiteert mee: niet alleen van de antwoorden maar ook van de vraag zelf. Hoe lang duurt het wel niet voordat er een antwoord komt op het 'ticket' bij een gesloten product? Wat kost een helpdesk ook alweer en wie betaalt dat uiteindelijk? Hoe inzichtelijk zijn de vragen (plus antwoorden) van andere gebruikers? Het 'open' internetforum doet de helpdesk in eigendom kraken in zijn voegen.
Het aantal mensen dat vrijelijk en gratis beschikbaar is in de Engelse taal, schat ik bij een open source-project een factor honderd tot duizend groter (en tien tot honderd keer in het Nederlands) dan in een gesloten softwaregebruikersgroep. Mensen zijn beschikbaar voor foutcorrectie, hulp, reflectie en doorontwikkeling. Een open source-product is voor iedereen inzichtelijk tot in de code. Het leerproces is uniform en als klanten geen tijd, geen zin of geen achtergrond hebben om te leren, dan bouwen dienstverleners gemeenschappelijke kennis op. De grote poel van uitwisselbare capaciteit betekent voor eindklanten dat de vendor lock in een stuk minder is dan in het geval van gesloten producten.
Slechts 'een stuk minder' omdat, net als bij gesloten producten, in open source klanten nog altijd te maken hebben met de framework lock in en database lock in. Open standaarden helpen om de gevolgen daarvan te verminderen. Geen drie hoera-tjes voor het verdrijven van de vendor lock;  één is wel genoeg.

De vijfde en laatste innovatie van open source die ik hier wil noemen (er zijn er nog meer) is de instant prototyping-omgeving voor eindklanten. Zodra je open source installeert, kun je er nuttig mee aan de slag. Dat gaat veel verder dan 'even proberen met een trial license'. Je bouwt direct aan de eigen toekomst en investeert daar waar het direct waarde toevoegt: bij de stapsgewijze implementatie en terugkoppeling door het gebruik. Het steeds veranderen van klantwensen en -eisen in een vaste prijs- en vaste tijd-project is zelfs wenselijk, omdat je daarmee het volle spectrum van het open pakket en zijn extensies kunt tonen. Weten wat je wilt als je ziet wat er kan. De gesloten nachtmerrie Scope creep als welkome gast in open ontwikkeling.

Tot slot wil ik nog even stil staan bij het feit dat open en gesloten geen heuse concurrenten van elkaar zijn. Deze werelden kunnen elkaar versterken. De komende jaren gebeurt dat in het belang van klanten op grote schaal. Er verschijnen nu al meng- en overgangsvormen tussen open en gesloten. Denk aan Linux onder gesloten producten en licentie-achtige service op open source-software. Het benutten van (cultuur)verschillen in beide werelden is een kracht. Vooroordelen over en weer zullen langzaam verstommen en businessmodellen vloeien in elkaar over.

Het 'open' gedachtegoed verandert de gesloten ict-branche drastisch de komende jaren. Wat nu rest is stuiptrekkingen van het strikt gesloten model. Pure licentieverkopers (of 'dozenschuivers') die niet mee bewegen, zullen de broodwinning geleidelijk zien verkruimelen. Klanten zullen steeds kritischer gaan kijken naar prijzen van softwarelicenties en upgrades. Open lijkt de wind van een recessie in de rug te hebben. Want wat heb je immers aan een 'licentie'. Boven je bed hangen? Besteed dat geld deels aan open innovatie zodra het kan. Dat is mijn advies aan klanten. Dat is twee keer slim: innovatievoordeel in huis halen en budget in je zak houden.

Henk van Cann