Intels Itanium is tot nu toe niet het grote succes waarop de chipbakker had gehoopt. Meerdere malen uitstel van nieuwe producten, het afhaken van grote namen en de populariteit van de eigen Xeon-processor zijn hieraan debet. Maar het tij lijkt langzaam te keren, met een groeiend marktaandeel in 2008 en een nieuwe chiparchitectuur begin 2009.
Intel weet zijn in de markt wat kwakkelende Itanium-processor langzaamaan toch om te vormen tot een bescheiden succes. Nieuwe groeimarkten helpen de 64-bit chip (IA64) aan een groter aandeel, ten opzichte van Intels eigen semi-64-bit x86-chips én ten opzichte van IBM's en Suns Risc-processoren.
De introductie van de Itanium-processor in 2001 verliep niet vlekkeloos. Vanwege het radicaal nieuwe ontwerp waren er in het begin slechts een handvol applicaties beschikbaar, liet de compatibiliteit met x86-software te wensen over en zag Intel zich enkele keren genoodzaakt nieuwe productlanceringen uit te stellen. De situatie verslechterde toen Intel in 2004 door rivaal AMD ‘gedwongen' werd een 64-bit x86-uitvoering van de Xeon uit te brengen, ten nadele van de Itanium.
Het dieptepunt kwam in 2005, toen grote namen als IBM, Sun en Dell hun steun voor de Itanium opzegden en de concurrentie door de Power- en Sparc-processoren flink toenam. Rond dezelfde tijd kwam Intel-veteraan Pat Gelsinger aan het roer te staan van de Digital Enterprise Group, waar de Itanium onder valt. Hij gaf de gemaakte fouten openlijk toe, maakte een plan voor nieuwe generaties van de Itanium en reorganiseerde de samenwerking met HP.
De Itanium was immers een samenwerkingsverband tussen beide grootheden, maar de gezamenlijke ontwikkeling en marketing verliep niet altijd efficiënt. Gelsinger voegde de tot dan toe zelfstandige Itanium-afdelingen van beide bedrijven samen en maakte Intel geheel verantwoordelijk voor de ontwikkeling.
Op de vierde plaats
Momenteel staat de Itanium-chip op de vierde plaats van de meestgebruikte enterprise architecturen, na Intels eigen Xeon, IBM's Power processor en Suns Sparc. Volgens Gartner zit het marktaandeel van de Itanium echter in de lift. Op basis van de meest recente gegevens van het onderzoeksbureau, afkomstig uit de regio's Azië en Australië, groeit het aandeel van de Itanium momenteel sterker dan dat van x86-servers.
Dit is vooral te danken aan nieuwe groeimarkten in India, China en Vietnam. In dat deel van de wereld hebben het Risc- (Power en Sparc) en IA64-platform een gecombineerd marktaandeel van 24 procent. Het aandeel van het IA64-platform is in het tweede kwartaal van 2008 maar liefst 43,9 procent gegroeid vergeleken met hetzelfde kwartaal in 2007. Dit is ten koste van het Risc-platform dat 9 procent inleverde.
Ter vergelijking: x86 servers groeiden in dezelfde periode met 16,7 procent. De inkomstengroei van het IA64-platform nam eveneens toe met 67 procent. Dat is met name te danken aan HP's eigen migratie van servers met zijn oudere PA-Risc processoren naar machines met Itanium-chips.
Innovatief
Intel heeft grote plannen voor de volgende generatie Itanium (codenaam Tukwila), die eind dit jaar gereed moet zijn. De architectuur van de geheugenbus (front side bus, fsb) wordt vervangen door Quickpath (zie verderop) en de processor krijgt een geïntegreerde geheugencontroller.
Chris van Maaren, business unit manager bij HP's divisie Business Critical Systems, noemt de komende generatie dan ook zeer innovatief: "De snelle interconnect draagt bij aan het verdubbelen van de i/o-prestaties ten opzichte van de huidige generatie Itanium-chips. Ook zijn we zeer enthousiast over het grotere en snellere cachegeheugen, de geïntegreerde geheugencontrollers en nieuwe geavanceerde eigenschappen ter verbetering van de betrouwbaarheid."
Itanium is de basis voor de bedrijfskritische servers van HP. Het bedrijf is bezig alle bestaande platformen te migreren naar de Integrity-lijn die is gebaseerd op de Itanium. Dit omvat E3000-, PA-Risc-, MIPS- en Alpha-servers afkomstig van HP zelf en van overgenomen bedrijven als Digital (via de overname van Compaq).
Nieuwe klanten aantrekken
Van Maaren: "Itanium biedt onze klanten aanzienlijke verbeteringen wat betreft prestaties, total cost of ownership en betrouwbaarheid ten opzichte van hun huidige omgevingen." Van Maaren twijfelt er zelf niet aan dat de Itanium, gezien de huidige groeicurve, binnen enkele jaren marktleider zal zijn op het gebied van de midrange en high-end servermarkt. Zowel leveranciers Intel en HP als onderzoeksbureaus IDC en Gartner hebben dergelijke optimistische voorspellingen al eerder gedaan.
Gartner wil nu niet zo ver gaan, maar bevestigt wel de leidende rol van HP wat betreft het Itanium-platform. Los van het migreren van haar oude serverplatformen, heeft het bedrijf banken, telecommunicatieleveranciers, productiebedrijven en overheden – traditioneel geziens HP's trouwste klanten – ook overgehaald naar het IA64-platform te migreren.
Volgens Gartner is de uitdaging nu om buiten deze segmenten ook nieuwe klanten aan te trekken. Tegelijkertijd legt de bepalende rol van HP ook de grote kwetsbaarheid bloot. Hoewel serverleveranciers NEC, Fujitsu en Hitachi ook Itanium-systemen aanbieden, is HP goed voor ruim 80 procent van alle leveringen. De trend is juist al enkele jaren naar onafhankelijkheid – en daarmee uitwisselbaarheid – van de hardwareleveranciers. Bij de oude Risc-platformen was daar juist nauwelijks sprake van.
Betere processorverbinding
De aankomende nieuwe Tukwila-versie van de Itanium bevat een aantal interessante vernieuwingen. Deze chip beschikt over vier cores die elk twee programmathreads tegelijk kunnen afhandelen, voor een totaal van acht threads dus. De cores draaien elk op een kloksnelheid van maximaal 2 GHz en hebben in totaal maximaal 30 MB cachegeheugen. De nieuwe Itanium, die wordt gefabriceerd op het 65 nanometer (nm) productieproces, is overigens de eerste processor die de grens van twee miljard transistors zal verbreken.
Eén van de grootste verbeteringen is de omschakeling van de klassieke front side bus naar Intels Common System Interface (CSI), beter bekend als QuickPath. Deze technologie toont in de basis overeenkomsten met AMD's HyperTransport. Quickpath verzorgt de onderlinge communicatie tussen meerdere processoren en het geheugen. Dat gebeurt op een snelheid van 4,8 tot 6,4 GHz in beide richtingen van de verbinding. Dit levert een bandbreedte op van 12 tot 16 Gigabyte per seconde voor elke richting, oftewel 24 tot 32 GB/s per link. Dat is volgens Intel zo'n zes keer de maximale geheugenbandbreedte van de huidige Montvale-generatie Itanium, en negen keer de bandbreedte tussen de cores.
De Tukwila Itanium beschikt in totaal over vier volledige links (voor de communicatie tussen de cores en het geheugen) en twee halve voor de chipset – met in totaal 120 tot 160 GB/s aan bandbreedte. Ook stapt Intel over op geïntegreerde geheugencontrollers voor DDR3-geheugenchips. Dit gebeurt met de Nehalem-cores voor de nieuwe Xeon-processoren (Core i7) en met Tukwila voor de Itanium-chips. Volgens Intel haalt Tukwila bijna twee keer zo hoge prestaties als de huidige dualcore Itaniums (Montvale), terwijl het energieverbruik slechts met 25 procent stijgt naar 130 Watt TDP (thermal design power).
Een andere wijziging is dat de Tukwila-componenten en -chipset dankzij Quickpath grotendeels compatibel zullen zijn met die voor de Xeon. Dit reduceert ontwikkelingskosten voor Intel en haar partners; meerdere componenten en fabricageprocessen zijn straks te gebruiken voor de beide platformen, waarbij de Xeon de massamarkt vormt.
Twee opvolgers
Hoewel servers met Tukwila-chips pas voor begin volgend jaar op de planning staan, werkt Intel op de achtergrond alweer aan twee opvolgers voor die Itanium-generatie. Poulson moet rond 2011 verschijnen en beschikt vermoedelijk over acht cores. Deze chip zal op het 32 nm procedé worden gebakken, waarbij Intel bewust 45 nm overslaat. Dit is mede om concurrent IBM bij te benen. Na Poulson wil Intel opvolger Kittson uitbrengen, maar daarover zijn nu nog geen details bekend.
Exit supercomputers
De Itanium-processor wint terrein op de servermarkt, maar die acceptatie is niet terug te zien in de wereldranglijst van supercomputers. Sterker, nog nadat de Itanium in 2004 tweemaal op nummer twee pronkte, is het aandeel in de nichemarkt van rekenmonsters vrijwel volledig weggeëbd. Nadat de Itanium in 2002 voor het eerst in de hitlijsten verscheen, beleefde het zijn piek in 2005 met een marktaandeel van 15,8 procent in de top 500 van supercomputers. Momenteel maakt de Itanium nog maar een schamele 3,2 procent uit van de ranglijst krachtigste supercomputers ter wereld.
Beste Jasper, hier laat je toch aardig je oren hangen naar de marketingafdelingen van Intel en HP. Met de beste wil van de wereld kun je toch niet anders concluderen dan dat Itanium een fiasco is. Het platform heeft geen marktleiderschap, niet in omzet, niet in performance, niet in virtualisatie en het bestaat slechts bij de gratie van twee grote sponsors. Gartner en IDC worden aangehaald als zouden zij positief naar Itanium kijken, maar volgens de IDC Quarterly tracker is het marktaandeel van HP, in het segment waarin Itanium actief is, alleen maar teruggelopen (in lijn met de HP kwartaalcijfers). De claim dat Itanium marktaandeel zou winnen ten opzicht van IBM Power en Sun/Fujitsu Sparc is dan ook onzin (de groei gaat ten koste van PA-RISC, Alpha en MIPS, en niet Power of Sparc – jou (Intel en HP’s) redenatie hierboven is ongeveer hetzelfde als dat Opel bij de overgang van Kadett naar Astra zou hebben geclaimd dat de Astra marktaandeel zou winnen op de VW Golf). Verder mag je iets kritischer zijn over de toekomstverhalen. Noem mij ��n voorbeeld van een belofte die Itanium in het verleden heeft waargemaakt. Dit soort ‘positief over alles’ journalistiek dient slechts het doel van de sponsors en niet die van de lezers. Computable, en de rest van de media, staan wel vooraan als er weer eens een IT-project misloopt. Doe dan ook jullie eigen werk en zorg ervoor dat mensen enigszins objectieve informatie krijgen. The Register uit de UK noemt Itanium niet voor niets Itanic. Prettige feestdagen.