Decentraal Rotterdam kiest voor ‘soa’

Rotterdam heeft de beste gemeentelijke website van 2007. Althans, dat wijst de monitor van Overheid.nl uit. Tijdens de ontwikkeling ervan is veel aandacht besteed aan het inrichten van een architectuur die goed bij de gemeentelijke organisatie past. De ontwikkelaars menen dat zo'n zorgvuldige aanpak noodzakelijk is voor grote gemeenten.

De website van Rotterdam is als hoogste geëindigd in de Overheid.nl-ranglijst 2007 die de gemeentelijke websites beoordeelt. De gemeente ontving deze prijs onder andere vanwege de goede zoekfunctie, de mogelijkheid om vergunningen online aan te vragen en de actuele informatievoorziening. Daarnaast heeft de gemeente de inspiratieprijs van het Nederlands Kampioenschap ICT Architectuur gewonnen voor de concerninformatie-architectuur. De jury kende deze prijs aan de Maasstad toe omdat de gebruikers binnen de architectuur centraal staan.

Mark Vermeer, manager Ontwikkeling Dienstverlening van de gemeente Rotterdam, is blij met de prijzen, maar benadrukt dat de ontwikkeling van de website nog in volle gang is: "Ik zie het absoluut niet als eindstation. Qua implementatie van de online dienstverlening zijn we pas halverwege." Volgens Vermeer is de infrastructuur neergelegd, en moet er nu vaart gemaakt worden om nieuwe diensten aan te bieden en meer gepersonaliseerde informatie beschikbaar te maken.

Het onderdeel Mijn Loket van de Rotterdamse website is ontwikkeld in samenwerking met systeemintegrator Everett. Hiervoor heeft het bedrijf ook de gemeentebrede authenticatievoorziening die aansluit bij DigiD gerealiseerd. Peter Valkenburg, chief technical officer van Everett, prijst de aanpak van de gemeente waarbij een architectuur is ontworpen voordat het elektronisch loket werd ontwikkeld: "De gemeente Rotterdam is het intern eerst eens geworden over waar zij heen wil. Veel organisaties hebben moeite om dit op een gestructureerde manier aan te pakken."

Aansluiting

Het nadeel van deze architectuurbenadering is echter dat het langer duurt voordat aan de voorkant, voor de burger, zichtbaar is wat er allemaal wordt ontwikkeld. Vermeer geeft als voorbeeld de vertaalslag van het ontsluiten van een enkele dienst met DigiD naar zo'n voorziening voor alle diensten. Toch zijn ze er beiden van overtuigd dat hun aanpak beter is op langere termijn. Valkenburg legt uit: "Dan weet je wat voor traject je voor je krijgt als je een nieuwe dienst wilt aansluiten."

Vermeer vertelt dat er bij het ontwerpen van de inrichting is gekozen voor een architectuur die goed aansluit bij de gemeentelijke organisatie. Rotterdam is, met ongeveer 15.000 werknemers, een van de grootste gemeenten van Nederland. Ook is de gemeente decentraal georganiseerd. De stad is onderverdeeld in 13 deelgemeenten, die een hoge mate van autonomie kennen, en daarnaast bestaat de gemeente uit 18 zelfstandige diensten. Vanwege de grootte en het decentrale karakter van Rotterdam is gekozen voor een 'service oriented architecture' (soa). "Dit architecturale idee sluit aan bij de organisatorische context," aldus Vermeer.

In zijn ogen past een soa goed bij het karakter van de gemeente omdat een servicegerichte architectuur het mogelijk maakt decentrale diensten te ontsluiten met behoud van zelfstandigheid. Hij legt uit hoe dit is ingericht in de website: "De technische oplossing waar wij voor gekozen hebben, stelt een platform ter beschikking aan de verschillende afdelingen binnen de gemeente." Een voorbeeld van hoe deze decentrale inrichting is vormgegeven is het geografisch platform 'Rotterdam in kaart' (zie kader).

Geen grote midoffice

In tegenstelling tot veel andere gemeenten kiest Rotterdam er dus niet voor een groot midoffice in te richten. Vermeer: "Veel kleinere gemeenten hebben een midoffice ingericht waar dienstverlening plaatsvindt, maar de schaal van Rotterdam maakt dit onmogelijk. De gemeente is te groot en te onoverzichtelijk." In plaats daarvan bestaat het Rotterdamse midoffice alleen uit logistieke functies en functionaliteiten waar alle gemeentelijke diensten gebruik van maken, zoals een aanvragensysteem en het geografisch platform. De feitelijke afhandeling blijft in de backoffice plaatsvinden.

Hij vertelt dat het beheren van de informatiestromen in deze architectuur nu één van de grootste uitdagingen is: "Wij pogen het decentrale raamwerk te openen op basis van services, maar daar is orchestratie voor nodig." Valkenburg vult aan: "Sturing – governance – is heel belangrijk. Er is een landschap van diensten, en die kunnen we aan elkaar knopen, maar die willen we ook besturen. Veel organisaties zijn nu nog in staat om met goede afspraken de boel beheersbaar te houden. Maar als het aantal diensten groeit, wordt de besturing een uitdaging."

Vermeer en Valkenburg stellen beiden dat het voor grote gemeenten vanwege de omvang en de complexiteit van de diensten lastig is een goed elektronisch loket te realiseren. "Het is voor hen veel ingewikkelder om e-dienstverlening te ontwikkelen dan voor middelgrote gemeenten," aldus Vermeer. Middelgrote gemeenten hebben voldoende schaal om goede e-dienstverlening te ontwikkelen, maar zijn tegelijkertijd nog gecentraliseerd genoeg om deze ontwikkelingen vanuit één hand aan te sturen.

De Rotterdamse gemeentmanager vertelt dat het daarom belangrijker wordt voor gemeenten om over een goede ict-afdeling te beschikken. Volgens Valkenburg is het niet nodig om alle diensten binnenshuis te ontwikkelen, maar wordt deskundig eigenaarschap van de systemen steeds belangrijker voor het beheer. Een goed raamwerk voor de ontwikkeling van e-dienstverlening is noodzakelijk. Vermeer vat samen: "Het kan alleen maar met een goede architectuur."