Discussies over ethiek in de ict stuiten vaak op onbegrip vanuit de ict-afdeling. Toch is het goed om er op de werkvloer aandacht aan te schenken, vinden deskundigen.
"Ethiek is in de ict net zo belangrijk als in de medische wereld of bijvoorbeeld de journalistiek", zegt Math Dicker. De docent Ethiek in de ICT aan de Open Universiteit en aan de Hogeschool Zuyd reageert op eerdere berichten in Computable over ethiek en ict. "Je hebt bijvoorbeeld te maken met privacy van mensen, contracten, integriteit en zorgvuldigheid. Bouw je de producten zoals je die hebt beloofd aan je klanten? Als organisatie sta je nooit los van de maatschappij. Iedereen heeft wel te maken met zijn medemens en met het milieu waaraan ze moeten denken."
Eerder dit jaar riep ook de Delftse hoogleraar ethiek en techniek Jeroen van den Hoven ict'ers op om meer aandacht te schenken aan ethiek bij het werken. "Ze moeten zich ervan bewust zijn dat informatietechnologie een belangrijke rol speelt in de samenleving. De beslissingen die zij maken, raken de belangen van een heleboel mensen." Hij wil het onderwerp daarom verplicht opnemen in ict-opleidingen.
Al druk genoeg
De reacties van ict'ers waren echter niet altijd positief. Lezer Ronald Vermeij ziet de bui al hangen: "Houd ethiek lekker buiten de ict-afdeling en de serverruimte, maar in het bedrijfsfilosofiekwartier. Ict'ers op de werkvloer hebben het al druk genoeg." Veel lezers vinden bovendien dat ethiek niet alleen ict'ers raakt. Jan Balemans: "Ethiek is niet voor ict'ers maar voor de mens, ook die achter de ict'er. Ethiek in het cv? Ok, maar ook voor de tandarts, winkelbediende, vuilnisophaler, advocaat, kortom voor iedereen."
Andere lezers zien dat ethische vragen en ict wel degelijk raakvlakken hebben. Alexander Brinkman vraagt zich echter af of de gemiddelde programmeur daar inzicht in moet of kan hebben. "Voor die programmeur is vooral gezond verstand belangrijk en liggen de ethische vragen waarschijnlijk meer aan de kant van het management." Docent ethiek in de ict Math Dicker, kan zich daar echter niet in vinden: "Ethiek is niet hetzelfde als gezond verstand. Er is een groot verschil tussen waarheid en goedheid."
@ “Houd ethiek lekker buiten de ict-afdeling en de serverruimte, maar in het bedrijfsfilosofiekwartier. Ict’ers op de werkvloer hebben het al druk genoeg.”
Ethiek begint met gedrag en gedragsregels. Als voorbeeld een van de 10 gedragsregels uit de gedragscode van VRI (zie http://www.vri.net/article.php?story=20041101180449602&query=gedragscode):
“De RI dient zodanig te handelen in het kader van de opdracht dat zijn handelwijze voortdurend toetsbaar is.”
Hoort zo’n gedragsregel in het “bedrijfsfilosofiekwartier”? Denkt de it’er inderdaad dat hij/zij niet aan ethische regels hoeft te voldoen? Of dat zij/hij geen rekening hoeft te houden met regels die binnen een organisatie gelden? Als dat zo is, dan is het wel ontzettend logisch dat in die organisaties over nerds gesproken wordt, en over een onoverbrugbare afstand tussen business en it. Ook een it’er staat niet boven de wet.
“Houd ethiek lekker buiten de ict-afdeling en de serverruimte, maar in het bedrijfsfilosofiekwartier. ICT’ers op de werkvloer hebben het al druk genoeg.”
De uitspraak kan nauwelijks ethischer. Pardon?! De uitspraak zegt toch: ” … lekker buiten …”. Dat is precies het ethische in het statement.
Ethiek is de leer van “Het Juiste Handelen”. Ethiek stelt vragen naar wat Juist is. Om te weten wat Juist is heb je een zogeheten uiteindelijkheidsverklaring nodig. Enkele hele bekende onder dit soort verklaringen is: “God is Liefde!”, “Liefde is blind!”, “Gerechtigheid is blind!” en “ICT is louter techniek!”. Uiteindelijkheidsverklaringen worden gegeven door levensbeschouwingen of -visies. Levensbeschouwingen geven een samenhangende visie op hoe de Werkelijkheid bezien dient te worden. Levensbeschouwingen heb je in twee smaken: de uiteindelijke bron van alles ligt in de wereld om ons heen (immanent) of is van een andere orde, buiten deze wereld (transcendent). Voorbeelden van een immanente levensbeschouwing zijn het Economisme — alles is in Geld uit te drukken — of het Humanisme — alles is terug te leiden op de Mens zelf –. Transcendente voorbeelden zijn Christendom, de Islam en het Hindoeisme.
De levensvisie die achter de bovengenoemde uitspraak zit, is naar mijn mening een mengvorm gebaseerd op het Utilitarisme en de gedachte dat gereedschappen ethisch indifferent zijn (goed noch slecht). Utilitarisme is de levensvisie waarin alles wat gedaan wordt, gewogen wordt tegen het Nut van de handeling(en).
De uitspraak impliceert dat de ICT-afdeling een gereedschap is, net als de serverruimte. ICT is noch goed noch slecht. Daar over na willen denken is een verspilling van tijd, geld, enzovoort, OnNuttig. Vanuit de levensvisie achter de uitspraak is ethiek buiten de ICT-afdeling laten ethische gezien het enige Juiste.
Welbeschouwd zijn ICT’ers hoe dan ook ethisch bezig. De vraag is alleen: “Is de achterliggende levensvisie wel zo legitiem als deze van zichzelf claimt?”
GJ, uit je reactie lijkt het alsof je de praktische toepassing van ethiek niet ziet. Ethiek heeft hier te maken met het gedrag van mensen, en de regels die daaraan gesteld worden. Steven geeft een goed voorbeeld.
Het gaat er niet om dat een “afdeling” een “gereedschap” zou zijn, het gaat om de mensen in die afdeling, de it’ers die zich ethisch dienen te gedragen.
Een afdeling is geen gereedschap, een it-afdeling werkt eraan om it een goed gereedschap te laten zijn voor een organisatie. Als de mensen in die afdeling, de it’ers, zich niet aan (gedrags)regels houden, zoals die van VRI, dan zijn zij echt heel verkeerd bezig.
Voorop gesteld: het onderschatten van ethiek gebeurt niet alleen door de ICT’er. Dat ethiek meer aandacht verdient binnen Informatie en Communicatie Technologie ontwikkelingen is m’n inziens waar. Zelf ben ik al meer dan 35 jaar in de ICT werkzaam. Daar praten we tegenwoordig over Architectuur, IT-architectuur moet ik zeggen wat vermoedelijk terecht is want zonder de juiste dosis ethiek mag ik dit van bouwkundige vakbroeders geen ‘A’rchitectuur noemen. Laat ik een gedachte noemen: ‘We zouden als ICT ruimtes moeten maken in de virtuele werelden die momenteel aan het ontstaan zijn waar mensen zich behaaglijk en veilig voelen. Waar de juiste voorwaarden worden geboden voor de nodige ontwikkelingen. Nou dat gebeurt mijns inziens nog lang niet met de huidige voorzieningen. En als ik als IT-Architect m’n taak serieus wil nemen dan ben ik volgens mij toch echt verplicht om waardes als vrijheid, autonomie maar ook schoonheid en creativiteit te beschermen.
@ “Houd ethiek lekker buiten de ict-afdeling en de serverruimte, maar in het bedrijfsfilosofiekwartier. Ict’ers op de werkvloer hebben het al druk genoeg.”
Korter door de bocht kan het niet. Een it’er heeft vaak meer macht dan hij zelf kan beheersen. Om die macht goed te beheersen heb je wel de juiste mentaliteit nodig. Laten we hopen dat als we dat stukje ethiek inbouwen, dat dit een goede invloed heeft op de manier van denken.
Voorbeelden te meer dat it’ers te weinig respect hebben voor de klant (de gebruiker) en die meer als obstakels zien, die de juiste uitvoering van de techniek in de weg staan. Als it-trainer heb ik ook it’ers voorbij zien komen die er zelfs geen bezwaar in zagen een ‘bom’ in hun programmatuur te bouwen om zo betaling te garanderen. Of dat klanten hun mail verliezen “door hun eigen schuld, eigenwijs”, terwijl het voorkomen had kunnen worden. Tegenpool is dat sommige bedrijven zich best bewust zijn van de macht van de it’er, en forse restricties oplegt (delegation). Dat zorgt weer voor inefficientie op de werkvloer.
Ik ben het 100 procent eens met die gedragsregels van het vdi en zal in mijn trainingen altijd blijven prediken dat professionaliteit niet alleen voor techniek geldt maar ook voor mentaliteit.
Ethiek is wel degelijk van belang voor de gemiddelde ict’er. Dat staat wat mij betreft volstrekt buiten kijf.
De vraag is of de gemiddelde ict’er hiermee – tussen neus en lippen door – opgezadeld kan worden. Het is per slot van rekening niet voor niets dat ‘Code of ethics’ formeel pas hun intrede doen bij beroepsgroepen die certificering hoog in het vaandel voeren. Met andere woorden: het is individueel afhankelijk. Wanneer het individu niet tot een beroepsgroep hoort die ethiek formeel geregeld heeft door middel van de gedragscode, en het individu verder niet erg sensitief is voor ethiek is toch het ‘bedrijfsfilosofiehoofdkwartier’ (citaat uit eerdere bijdrage) aan zet. Daar berust in ieder geval de eindverantwoordelijkheid. Wanneer een individu het al afdekt is dat mooi, maar helaas niet voldoende.
Wellicht nuttig om een voorbeeld te geven. Ik ben werkzaam in een ziekenhuis als ict’er. Mijn baas heeft opdracht gegeven tot het maken van een webservice waarbij, voordat een patient een afspraak kan maken bij een specialist, gekeken wordt of een patient wellicht een maand later kan komen. Niet omdat dat niet direct zou kunnen, maar omdat als een patient een maand later zou komen er een extra financiele vergoeding voor het ziekenhuis in zit.
Hier heb ik moeite mee. Een m.i. ethisch probleem komt dus op de werkvloer terecht. Misschien betekent het dat een mensenleven hierdoor in gevaar komt. Ik kan niet begrijpen waarom je als ict-afdeling of als individu hiervoor je kop in het zand zou steken. Ethiek gaat de werkvloer wel degelijk aan. Ik kan me voorstellen dat er zo meerdere voorbeelden te noemen zijn.
Voor mij persoonlijk wil ik niet “Ich habe es nicht gewusst” zeggen en vind ik zeker dat er meer aandacht voor ethiek op de werkvloer moet komen.
Ik zal in navolging van AD (12 november) nog een praktijkvoorbeeld noemen.
Een klant vraagt een lijst waarbij alle accounts met bijbehorende voor- en achternaam van betreffende medewerkers genoemd worden. Dit kan ik niet alleen (de accounts en de geldigheid daarvan wel, maar niet de naamgegevens). Hiervoor zou ik anderen nodig hebben en zou er dus een soort project uit voort kunnen vloeien met alle voor- en nadelen van dien. Uiteindelijk is na rijp beraad dit om andere reden niet (zo) doorgegaan, maar ik had wel degelijk ethische (lees persoonlijke) bezwaren tegen de levering