De kranten staan vol met discussies over leren. Onderwijsvernieuwing, en dan vooral de nadelen daarvan, zijn dagelijks nieuws. Vraagstukken als ‘wat is relevante leerstof?’en ‘hoe leren mensen effectief?’, zijn natuurlijk niet beperkt tot het basis- en middelbaar onderwijs. In een vak als informatietechnologie, waar een leven lang leren noodzaak is om bij te blijven, zijn deze vragen ook actueel.
Het leren van it-professionals is in beweging. Hier spelen dezelfde drijfveren als in het reguliere onderwijs: de veelbesproken Einstein-generatie is mondiger, leert veel meer door interactie, is gewend aan gebruik van moderne communicatiemiddelen, wil zelf invloed op het leerproces, ziet de docent als facilitator, et cetera. Traditionele klassikale opleidingen sluiten niet aan bij de verwachtingen van deze doelgroep.
Daarnaast spelen ook zakelijke motieven een rol. Een medewerker die een dag op cursus is, is een dag niet productief. Een werkgever die tijd en geld investeert in opleidingen, wil een maximaal rendement. Reizen in een land vol files kost onnodig veel tijd en frustratie. Ook hier is een traditionele opleiding geen passend antwoord, zij het om heel andere redenen. Het aanbod van leervormen wordt geleidelijk gevarieerder. Maatwerk lijkt een sleutelwoord. Wat mag je, als permanent lerende it-professional, van opleidingen op maat verwachten?
Maatwerk in leervorm
Je kunt leren door luisteren, lezen en zien en ervaren door doen. De een leest liever eerst duidelijk het verhaal met heldere voorbeelden, de ander kiest voor een paar uur sparren met een expert uit de praktijk. Naarmate je ouder bent, heb je meer kennis en ervaring. Voorbeelden die voortbouwen op die ervaring maken leren voor ouderen makkelijker. Jonge mensen geven vaker de voorkeur aan zelf onderzoeken.
Welke vorm het meest efficiënt is, hangt af van de persoon en de materie. Iedereen heeft voorkeuren in leerstijlen. Veel mensen zijn zich overigens niet bewust van hun voorkeur. Daar eens bij stilstaan heeft op zich al een positief effect op het leren. Een opleiding die de ruimte biedt om persoonlijke voorkeursstijlen te gebruiken, is vaak aantrekkelijker en effectiever dan een opleiding waarin het programma volledig vastligt.
Niet ieder onderwerp leent zich voor alle leerstijlen. Aldoende leren, zonder voortdurende bemoeienis van een trainer of begeleider, is misschien werkbaar als het om leren fietsen gaat, maar niet wenselijk als iemand leert om auto te rijden. Dat het ijs te zwak is om op te kunnen staan, kun je beter leren door erover te horen dan het te ervaren. Voor een puber is erover horen vaak niet genoeg…
De keuze voor een leervorm wordt ook bepaald door de leerdoelen. Wanneer je de leerdoelen kunt karakteriseren als kennis en inzicht, dan past een groepsgewijze opleiding meestal heel goed. Je kunt dan als individu veel leren van de interactie binnen de groep. Ligt een leerdoel op het vlak van attitude, dan moet je denken aan bijvoorbeeld persoonlijke coaching. Leerdoelen die op het vlak van vaardigheid liggen, kun je vaak het best met een individuele opleiding bereiken. Immers, wanneer je iets moet ‘kunnen’ betekent dat dus veel ‘doen’ in de opleiding.
Maatwerk op locatie
Bij de keuze van de locatie spelen verschillende belangen een rol. Vanuit de cursist bezien biedt de traditionele training in een conferentiecentrum zeker voordelen: geen afleiding, een of meer dagen in de agenda geblokt voor opleiden, de aanwezigheid van vakgenoten, de stok achter de deur en misschien de mogelijkheden tot ontspanning op de locatie. Voor de werkgever spelen kosten een belangrijke rol. Een training overdag buiten de deur betekent niet alleen ‘out of pocket’-kosten, maar ook productiviteitsverlies. Het kan ook zijn dat de leerdoelen eisen dat de training op de eigen werkplek plaats vindt.
In elk geval kun je beter één trainer laten reizen dan tien cursisten. Je kunt van maatwerk op locatie spreken als de locatie gekozen wordt na zorgvuldige afweging van de diverse belangen.
Maatwerk in tijd
Om meer te kunnen genieten van je eerste skivakantie, kun je in Nederland alvast in een indoor skicentrum lessen nemen. Het liefst doe je dat vlak voor je vakantie. Je kunt de nieuwe kennis en vaardigheden dan direct toepassen, waardoor je er veel meer profijt van hebt. In de it komen in grote lijnen twee aanleidingen voor trainen voor.
De eerste aanleiding is een project waarbij nieuwe kennis en vaardigheden nodig zijn. Denk bijvoorbeeld aan kennis van object oriented technology en unified modeling language (UML). Je hebt dan vooraf scholing nodig en begeleiding tijdens de eerste werkzaamheden. Na verloop van tijd is het vaak zinnig om je verder in de materie te verdiepen. Je hebt de eerste fouten gemaakt en de eerste problemen ontdekt. De training biedt dan de oplossing voor een hele hoop vragen waar je mee zit. Een ideale voedingsbodem om te leren!
De tweede aanleiding is je persoonlijke ontwikkeling. In het artikel over rollen is gesproken over de duurzaamheid van rollen en de duurzaamheid van de benodigde vaardigheden. Dat betekent dat je je als individu voortdurend blijft ontwikkelen, hetzij met zogenaamde ‘duurzame’ vaardigheden, hetzij met ‘vluchtige’ vaardigheden. Het zou mooi zijn als de opleidingen die je volgt ten behoeve van projecten passen in je ambities in het kader van persoonlijke ontwikkeling.
Als een project de aanleiding is, kan het geleerde doorgaans direct toegepast worden. Voor trainingen in het kader van een persoonlijk ontwikkelplan ligt dat soms anders, omdat het geleerde bedoeld is voor een toekomstige werksituatie en in de huidige werksituatie nog niet te gebruiken is.
Maatwerk in inhoud
Het is erg waarschijnlijk dat je alleen dát wilt leren wat je in praktijk ook werkelijk nodig hebt. Optimaal maatwerk biedt de mogelijkheid om tools en technieken te kiezen. Als je een opleiding volgt op het gebied van business modeling, is het heel handig om de oefeningen uit te werken met de technieken en tools die in je bedrijf gehanteerd worden. Wat heb je na een cursus business proces modeling (bpm) aan de kennis van de bpm-tool Business Process Visual Architect als je bedrijf daarvoor Aris gebruikt?
Ben je al ervaren met interviewen, laat het interviewen dan achterwege in de oefeningen. Dit werkt ook de andere kant op: wanneer je vaak een workshop faciliteert voor een specifiek doel, zoals het verzamelen van requirements, is een algemene cursus faciliteren wellicht onvoldoende. Dan is het heel effectief om faciliteren juist wel te oefenen in een requirementscursus. Maatwerk in inhoud betekent ook dat je vaardigheden kunt oefenen in de juiste context.
Leerwerklab
In het leerwerklab komen veel van de eerder genoemde maatwerkaspecten samen. Een leerwerklab bestaat uit opleidingen én labs, die bij voorkeur door een niet al te grote groep deelnemers worden doorlopen. De opleidingen zorgen ervoor dat de cursist kennis en vaardigheden opdoet, terwijl deze in de labs in de praktijk worden toegepast. De labs vinden plaats in een omgeving die precies lijkt op de normale werkomgeving van de cursist; er wordt gewerkt met dezelfde tools, handleidingen, procedures, enzovoort. De aansluiting tussen opleiding en de dagelijkse praktijk is maximaal. De deelnemer heeft na de opleiding eigenlijk meteen al praktijkervaring en hoeft daardoor minder begeleid te worden.
Een ‘coach’ is continu aanwezig om de leerstof over te brengen, en de deelnemers te begeleiden bij het uitvoeren van hun opdrachten. Deelnemers leren veel van het zelf doen. Wat je hier heel mooi terugziet, is dat de te leren vaardigheid eerst wordt voorgedaan, de vaardigheid vervolgens samen wordt geoefend, en ten slotte door de deelnemers afzonderlijk wordt uitgevoerd.
De deelnemers kunnen door uitwisseling van ervaringen en samenwerken in de groep veel van elkaar leren. De omgeving is zodanig beschermd dat fouten maken geen kostbare of rampzalige gevolgen heeft. Immers: van je fouten leer je.
Door aan een leerwerklab een mentor te verbinden, die de wijze van leren en de studieresultaten met de deelnemers bespreekt en bewaakt, kan ingespeeld worden op de specifieke leerwensen van de individuele deelnemer. Helemaal mooi is het als het eindproduct ook werkelijk gebruikt zal worden, hoewel dat niet de eerste opzet is. Succeservaringen werken heel motiverend.
Zowel voor de it-professional als voor het bedrijf waar de it-professional werkt, is maatwerk een goede keuze. Het grootste voordeel voor het bedrijf is, dat men tot vaardigheid opgeleide medewerkers verkrijgt, vervolgens in projecten geen onnodige risico’s loopt en kwalitatief goede systemen ontwikkelt.
Er is veel mogelijk als het om opleiden gaat. Het aanbod in leervormen zal alleen maar uitgebreider worden. Wil je de mogelijkheden optimaal benutten, maak dan werk van je keuze.
Jaap Hartholt, Klaas Versnel en Yvonne Kampmeier, Capgemini Academy
