Eén van de actuele paradigma’s heet service-oriented architecture, waarin het procesdenken centraal staat. Applicaties veranderen in componenten en diensten door middel van een additionele servicelaag. Daardoor verbeteren doorgaans beschikbaarheid, onderhoud en schaalbaarheid van de software. De gebruiker krijgt meer flexibiliteit en dus waar voor zijn geld. Maar fungeert SOA ook als Haarlemmerolie voor businesspartners? En hoe ziet het juridische plaatje er uit?
Ondanks snelle hypes en trends grijpt de lezer niet vaak mis in het ICT Woordenboek. Toch ontbreekt SOA (service-oriented architecture) in de laatste versie, die Computable in 2003 uitbracht. Is SOA inderdaad zo nieuw? Sandor Nieuwenhuijs van Oracle vindt van niet: "Eigenlijk stamt de verdeel- en heersbenadering al van zo'n 2000 jaar terug, toen Julius Ceasar de scepter over de Romeinen zwaaide." Nieuwenhuijs, senior manager consulting met SOA in zijn portefeuille, doelt op de voornaamste gedachte achter SOA: spreiding en verbinding.
Bij nader inzien is de term SOA in het begin van de 21ste eeuw bedacht door twee Gartner-analisten, Roy Schulte en Yefim Natis. In 2002 formuleerden zij deze architectuur als ‘een vorm van multitier computing die organisaties helpt bij het delen van logica en gegevens tussen verschillende applicaties en gebruiksmodellen'. Dat laat onverlet dat het basisidee over distributed computing en remote procedure calls waarschijnlijk in het midden van de jaren tachtig postvatte. Er was destijds echter geen standaardisatie voor middleware-infrastructuur en -protocollen. Nu beschikt de markt over algemeen geaccepteerde standaarden, bijvoorbeeld in het domein van webservices, zoals SOAP en WSDL. "Je kunt zeggen dat technische standaardisatie samen met het procesdenken de invoering van SOA meer dan ooit ontsluit", aldus Nieuwenhuijs.
Voordelen
Puur vanuit een ict-standpunt bekeken is SOA in de visie van IBM een evolutionaire fase in de ontwikkeling naar dynamisch reconfigureerbare architecturen. "Ondernemingen moeten flexibel kunnen inspelen op de snel veranderende omstandigheden, 'flexponsive' kunnen zijn. Componentisering en serviceoriëntatie zijn dan de sleutelwoorden", zegt John Post, leader for service oriented architecture IMT Benelux bij IBM.
Wat betekent SOA in de zin van economische waardecreatie voor businesspartners? Post ziet dat als volgt: "Elke businesspartner die zijn meerwaarde bewijst op businessniveau of ict-niveau of juist op de verbindende elementen daartussen, levert een belangrijke bijdrage aan het businessecosysteem. Hij kan als het ware het kraakbeen vormen tussen de verschillende elementen."
Volgens Nieuwenhuijs biedt SOA ict-leveranciers het voordeel dat zij de mkb-markt nu met diensten kunnen bedienen. Dat levert meer op dan dozen schuiven. SOA creëert namelijk uitstekende mogelijkheden om producten en diensten naadloos aan bepaalde markten te verbinden. Anders gezegd: perfecte product-marktcombinaties. En op langere termijn kan software dankzij de invoering van SOA gemakkelijker als managed-service in de vorm van software as a service (SaaS) worden aangeboden. Ook het overnemen van zakelijke processen van de klant (business process outsourcing, BPO) behoort nu meer dan ooit te voren tot de mogelijkheden.
Ook SAP ziet kansen voor het kanaal. "SAP is groot geworden als leverancier van standaard applicaties voor veel voorkomende businessprocessen. Dankzij deze ondersteuning van SOA is het nu ook mogelijk om de enorme hoeveelheid functionaliteit van SAP als losse services te benaderen. Met deze services kun je processen componeren die tot nog toe niet waren te automatiseren met standaard applicaties, bijvoorbeeld omdat ze te bedrijfsspecifiek zijn of te vaak veranderen", weet Robbert Haakmeester, field solution manager bij SAP EMEA.
Voorwaarde voor SAP-partners om hiervan te profiteren is onder meer dat zij met andere ogen kijken naar implementaties. "Vaak wordt gedacht aan het bouwen van klantspecifiek maatwerk, maar het gaat nu eerder om het componeren van services tot een bedrijfsproces", aldus Haakmeester.
Licenties
Ook aandacht voor het gebruiksrecht op de programmatuur is bij SOA relevant. Wie geen eigenaar van de applicatie is, heeft een licentiecontract met de producent gesloten en daarin staat de reikwijdte van het gebruiksrechten met de daaraan gekoppelde prijsstructuur centraal. Wordt de hoogte van de license fee bepaald door het aantal (named) users, ligt er een financiële link met de cpu of hebben partijen bijvoorbeeld een site-license agreement gesloten, zodat de programmatuur intern op een bepaalde locatie onbeperkt mag worden ingezet?
Vooral in de situatie dat gedistribueerde software-architectuur draait op aan elkaar gekoppelde hardware met als doel deze voortdurend te laten samenwerken (grid computing), kunnen zich licentieproblemen voordoen, in het bijzonder bij cpu-based licensing. Licentiekosten stijgen namelijk fors wanneer meer processoren samen een grid vormen. Daarnaast hebben we in toenemende mate te maken met dual and multicore processing. Ook deze technologie kent licentieperikelen.
Meer in het algemeen blijkt middleware-licensering de markt hoofdpijn te bezorgen. Wat heb je immers aan een volledig geoptimaliseerde, schaalbare ict-infrastructuur wanneer (de financiële gevolgen van) softwarelicenties er een rem op zetten? Daar staat tegenover dat softwareproducenten in redelijkheid een vergoeding voor het gebruik van hun programmatuur moeten kunnen vaststellen. In beginsel vormen een site-license agreement – bijvoorbeeld per gebruikersorganisatie – of een systeem van licensering per eindgebruiker (seat) uitgangspunten die voor de klant in een schaalbare ict-infrastructuur eenvoudiger te budgetteren zijn, vergeleken met licensering die op een of andere wijze gekoppeld is aan processoren.
Conclusies
De eerder genoemde Gartner-analysten noemen man en paard. Zwart-wit gesteld geldt huns inziens namelijk de hoofdregel dat toepassingssoftware voor korte termijn en met beperkte reikwijdte in de organisatie niet profiteert van SOA. De reden hiervoor is het feit dat deze businesslogica noch hergebruikt, noch veranderd wordt gedurende de levensduur van de softwarecode. In alle andere gevallen kan SOA een gebruikersorganisatie grote voordelen bieden. Daarbij gaat het om systematische applicatiebouw, vooral in de omstandigheden waarbij verzoek/antwoord het natuurlijke relatiepatroon vormt.
Businesspartners kunnen omzet genereren met de invoering van SOA bij hun klanten. Vaak begint de introductie met een overzienbaar deelproject. Dat betekent concreet het ontwerpen van de architectuur, de feitelijke ontwikkeling en uiteindelijke implementatie. Verder moeten er allerlei middleware-koppelingen worden gerealiseerd, maar wel bij voorkeur op basis van open standaarden. Interoperabiliteit is essentieel.
Bovendien leent SOA zich uitstekend om in opdracht van de klant gemanaged te worden en deze beheerwerkzaamheden kunnen tevens op afstand, als dienst (SaaS) worden geleverd.
De juridische voorwaarde luidt dat de applicaties die niet in eigendom van de gebruikersorganisatie zijn, wel optimaal gebruikt mogen worden tegen een redelijke licentievergoeding. Wanneer hergebruik of gespreid gebruik tot een hogere vergoeding leidt, is de lol er mogelijkerwijs snel af. Dat vraagt om analyse van het licentie- en prijsmodel van de reeds geïnstalleerde (toepassings)software.
