De ontwikkelingen binnen de ict gaan razendsnel. Wat kunnen we verwachten binnen het vakgebied, en welke opleiding stoomt ons daar het beste voor klaar? Een gesprek met trendwatcher Richard Lamb en Wim Smit, hoofd afdeling Informatica en Bio-informatica van de Hogeschool Leiden.
Lamb: "De allerbelangrijkste trend de komende jaren is het ondernemerschap. Het is niet meer voldoende om heel gespecialiseerd je taak te doen. Los van inhoudelijke it-kennis wordt er verwacht dat je eindverantwoordelijkheid neemt, zelfstandiger werkt en klantencontact hebt.
Ook ict'ers moeten oog krijgen voor de politieke spelletjes die nu eenmaal gespeeld worden binnen organisaties. Bij ict-dienstverleners worden vaak de beste mensen op een project gezet om het op gang te krijgen. Als je als projectleider niet oplet, dan worden die er op een gegeven moment stiekem afgehaald om een ander project op te starten. Jij blijft dan met de mindere goden over. Dat soort politieke spelletjes moet je weten te sturen, door heel kritisch te zijn over de voorwaarden, voor welk budget, met welke mensen, op basis waarvan je een project doet. Dat vereist bijzondere vaardigheden."
Smit: "Interessant, want dat is een van de dingen waar wij als opleiding juist de aandacht op vestigen. Uiteraard beginnen wij in de propedeuse Informatica om de vakkennis goed neer te zetten, dat is immers de basis. Maar halverwege het tweede jaar worden de studenten er in een projectgroep op uit gestuurd. Wij zoeken een opdrachtgever voor ze uit, maar geven geen omschrijving van wat ze daarvoor moeten doen. Het enige wat ik wil aan het eind is dat het bedrijf tevreden is. Natuurlijk worden ze intensief begeleid, maar ze lopen geheid tegen de standaardproblemen van een project aan. Iemand vraagt ze iets te maken, maar wil er gaandeweg de rit steeds meer bij. Moeilijk als je daar als negentienjarige tegenover een volwassene staat, maar daar moeten ze wel mee leren omgaan. Daarmee spelen we in op die nieuwe rol.
Iets wat hier op aansluit zijn de gemengde projectgroepen in het derde en vierde jaar. Hier werken onze ict'ers samen met studenten van de richtingen communicatie en commerciële economie aan een opdracht. In het begin heeft iedereen zijn eigen taak. Na drie weken merken ze dat ze die ander nodig hebben, en gaan toch maar overleggen. Zo leren de ict-studenten iets over marketing, een businessplan en geld, terwijl de anderen leren wat ict kan bijdragen. Dat is ook gericht op die nieuwe rol van ict'er als ondernemer.
In beide voorbeelden leren de ict-studenten die andere vaardigheden in een praktijksituatie: bij een project in een bedrijf, of bij het maken van een opdracht met andere studenten. Krijgen ze ook vakken als marketing en communicatie?
Smit: "Communicatie wel, marketing marginaal. Ze leren dit nu via de kennis van die andere studenten. In de minor Innovatiemanagement, die door studenten van drie verschillende studies, waaronder Informatica, gemeenschappelijk wordt gevolgd, is die kruisbestuiving heel duidelijk."
Lamb: "Een absolute trend is het hoge kennisniveau in onze creatieve industrie, daar gebeurt enorm veel op het moment. Serious gaming doet internationaal goed mee. Mensen in de zorgindustrie gebruiken het bijvoorbeeld voor het besturen van hun instrumenten. Maar het blijft niet bij bedrijven als Philips hangen. Probleem met dat soort nieuwe dingen is dat de business verdwijnt naar de Verenigde Staten zodra het goed op stoom komt. Daar is meer geld en een beter ondernemersklimaat. Daar zouden we serieus naar moeten kijken, waarom er wordt besloten om weg te gaan en welke randvoorwaarden heb je nodig om zo'n it-industrie hier te houden."
Smit: "Creativiteit is iets nieuws binnen de informatica. Wij hebben een workshop waarbij studenten een week worden opgesloten, en verplicht creatief moeten zijn. Daar zijn ze met heel basale dingen bezig, soms gewoon een stukje klei.
Bij de afstudeerrichting Ict en media moeten ze zelf een opdracht bedenken die vooral creatief moet zijn. Als ze die gaan uitwerken komen ze vanzelf ict-problemen tegen die ze ook moeten oplossen. Bijvoorbeeld het maken van een digitaal spel voor de scouting. Daarbij worden ze ondersteund door een filmregisseur, want ze willen ook filmpjes in het spel. Enerzijds heb je dus de creatieve kant van het scenario maken en filmen, wat helemaal los staat van ict. Anderzijds moet je het wel allemaal aan elkaar breien om er een goed werkend interactief spel van te maken."
Is die aandacht voor creativiteit binnen ict-opleidingen nieuw?
Smit: "Absoluut! Natuurlijk krijg je nu ook nog steeds software engineering, programmeren en systeemontwerp. Het grote verschil is dat voorheen werd uitgegaan van een vast, van te voren bepaald studieprogramma. Nieuw is dat je nu als student zelf dingen inbrengt, je bent veel proactiever. Dat is een houding die ook nuttig is richting de klant. Er zijn een hoop mogelijkheden waar de klant geen idee van heeft. In plaats van oplossingen bedenken voor het probleem waar de klant mee komt, denk je nu veel breder. Wat is er allemaal mogelijk voor die klant, wees maar flink creatief in het aanbieden van je diensten."
Lukt het de opleidingen wel om in te spelen op alle snelle nieuwe ontwikkelingen?
Smit: "We moeten inderdaad ontzettend flexibel zijn. Neem de richting Ict en media. Aanvankelijk ging dat vooral over het ontwikkelen van websites. Nu gaat het veel meer over de interactiviteit tussen verschillende vormen van media. Beeld, geluid, video, het is allemaal een groot geheel. We kunnen nooit specialisten op alle gebieden in huis hebben, daarvoor gaan de ontwikkelingen te snel. Juist om flexibel in te kunnen spelen op nieuwe ontwikkelingen, werken we veel met externen."
Wat zijn de perspectieven van een opleiding als bio-informatica?
Smit: "Bij de ontwikkelingen op het gebied van DNA, het genereren van eiwitten, medicijnontwikkeling et cetera spelen tal van gegevens een rol. Op basis van die enorme hoeveelheden data wil je voorspellingen doen. Bio-informatica ligt op het snijvlak van informatica, chemie en microbiologie. De vraag naar bio-informatici is gigantisch."
Maar wat is de slimste studiekeuze? Het klinkt allemaal leuk met die bio-informatica, maar kun je niet beter een algemene informaticaopleiding volgen en je op een gegeven moment ergens in specialiseren?
Smit: "Wie geïnteresseerd is in informatica, kan het beste een breed georiënteerde opleiding kiezen. Niet meteen kiezen voor communicatie en multimediadesign, of gaming, of it-rechercheur. Hoe leuk of hip ook, het zijn niche opleidingen. De studenten die daar nu aan beginnen krijgen echt wel een baan, maar is dat over een aantal jaren ook nog zo?
Na een paar jaar informatica zijn er genoeg afstudeerrichtingen waarin je je kunt specialiseren. Wij zijn flexibel, als er nieuwe ontwikkelingen zijn zorgen we voor een nieuwe afstudeerrichting. Maar wat we bijvoorbeeld nooit zullen neerzetten is een richting Ict en zorg. In de zorg heb je ict'ers nodig, die kunnen praten met mensen uit de zorg. Dus wij zullen zorgen dat termen uit de zorg bekend zijn, en dat er opdrachten zijn vanuit de zorg. De zorgmensen kennen hun discipline, en onze mensen moeten ze kunnen begrijpen. Hun hoofdgebied is echter ict. Als je je heel nauw specialiseert zijn je mogelijkheden beperkt."
Geldt dat niet ook voor bio-informatica?
Smit: "Nee, bio-informatica is een specialisme op zich. Je hebt grondige kennis nodig van zowel informatica als biologie. Dat pak je later niet zo snel meer op, dus dat kies je al vanaf de middelbare school. Vervolgens heb je mogelijkheden in een ontzettend breed beroepenveld."
Richard, heb jij het idee dat het huidige onderwijsaanbod aansluit bij de trends die we kunnen verwachten?
Lamb: "Op zich wel. Het is natuurlijk lastig omdat opleidingen vier of vijf jaar duren, en de markt dan weer totaal anders kan zijn. Bij sommige opleidingen, bijvoorbeeld bij bio-informatica, maar ook vakrichtingen als nanotechnologie en materiaaltechnologie, is er op wetenschappelijk niveau al heel veel te doen, terwijl er concreet nog weinig business voor is. In dat voortraject heb je alleen een aantal echte wetenschappelijke keien nodig, die het vakgebied een stap verder kunnen brengen. Als het daarna commercialiseert heb je heel veel mensen nodig, maar je weet niet zo goed wanneer dat precies zal zijn. Je ziet wel vaker dat mensen na zo'n opleiding een aantal jaren bij een dienstverlener leuke projecten doen, terwijl ze eigenlijk in de wacht staan. Op een gegeven moment is de tijd rijp, en kunnen ze voor hun passie gaan."
Maar dat vergt een vooruitziende blik. Eerst vier jaar zonder een direct perspectief waar je terecht komt, vervolgens die wachtkamer. Dan ben je al weer acht jaar verder.
Lamb: "Toch vinden ict'ers dat vaak niet erg, ze doen ondertussen enorm veel ervaring op met het begeleiden van projecten en het samenwerken met collega's en klanten. Als dan de tijd rijp is voor het zwaardere werk, zijn ze daar ook echt aan toe. Ict'ers kunnen enorm hoppen van de ene naar de andere baan, maar als ze hun grote liefde hebben gevonden dan blijven ze daar."
