Gemeenten eisen openheid

De beloften van open standaarden en open source software doen het hart van menig gemeenteraadslid harder kloppen. Het daadwerkelijk gebruik van open source systemen blijft door verschillende oorzaken vooralsnog bescheiden.

De belangrijkste voordelen die de voorstanders van open standaarden en open source verwachten zijn een grotere onafhankelijkheid van leveranciers en transparantere systemen. In januari ondertekenende opnieuw een zwaargewicht het ‘manifest van de open overheidsorganisaties', toen de Amsterdamse wethouder Maarten van Poelgeest zijn handtekening onder dit initiatief van Ososs zette. Volgens deze onder ICTU vallende werkgroep, die het gebruik van open source software bij de overheid stimuleert, hebben ruim vijfentwintig overheidsorganisaties het pamflet officieel ondertekend en enkele tientallen organisaties via de website van deze organisatie hun steun betuigd. Dat is niet veel als je het afzet tegen de ruim vierhonderd gemeenten in Nederland.

Bescheiden gebruik

Volgens Ososs-woordvoerder Jan-Willem Broekema is het gebruik van open source software bij de overheid op dit moment inderdaad nog bescheiden. Een belangrijke reden is dat overheidsorganisaties nog niet goed op de hoogte zijn van de mogelijkheden. "Ruim 60 procent van de gemeenten blijkt wel een open source applicatie te hebben draaien in de organisatie. Het structureel en grootschalig gebruik van open source moet nog hoger. Ososs werkt hieraan door op een landkaart aan te geven bij welke gemeenten kennis rond specifieke open source oplossingen aan te boren is. Het manifest is bedoeld om vooral kleinere gemeenten het signaal te geven dat ze in hun wens om hun ict te openen niet alleen staan."

Volgens Wicher Venema, secretaris van de Centric-gebruikersvereniging, was er bij de beheerders van de gemeentelijke backoffice tot voor kort weinig belangstelling voor open source. "Ik zie een duidelijk schisma tussen ambtenaren die verantwoordelijk zijn voor het informatiebeleid van nu nog gesloten ictsystemen en politici die à la minute openheid eisen. De motie van het Groen Links kamerlid Kees Vendrik uit 2002 die de overheid opriep om open source software te gebruiken is door bestuurlijk Nederland vanwege praktische redenen nog niet in daden omgezet. Het is nog vroeg dag. Uit een enquête uit 2005 onder dertig gemeenten die Centricsoftware gebruiken bleek dat er nog weinig behoefte is aan open source software in de backoffice. Daarnaast maakte het toen nog geen onderdeel uit van beleidsplannen."

Vraag naar open source

Volgens Ben van Lier, accountdirecteur Overheid bij Centric, is er op dit moment nog geen dringende behoefte aan open source toepassingen in de backoffice. "Het manifest van de open overheidsorganisaties richt zich vooral op brede ict-toepassingen als kantoorautomatisering en het besturingssysteem voor servers. Als er bij gemeenten vraag naar open source toepassingen is, zal Centric overwegen of invoering te realiseren is door koppelingen in te bouwen of het overzetten van de softwarecode naar een ander besturingssysteem. De belangstelling is op dit moment voornamelijk beperkt tot Linux als besturingssysteem voor servers, wat Centric al ondersteunt", aldus Van Lier.

Ook Getronics PinkRoccade heeft open source kantoorautomatisering en Linux op de server omarmd. "Hergebruik van softwarecomponenten is steeds dominanter geworden bij de productie van software. Daarom kan en wil een ict-dienstverlener als Getronics PinkRoccade niet om open broncode heen. Als gemeenten open source oplossingen of open standaarden willen, dan leveren we die", zegt Cees Hamers van Getronics PinkRoccade. "Linux als besturingssysteem op de servers kan. Er is een koppeling naar open source kantoorautomatisering. Gemeenten kunnen gebruik maken van de open source database MaxDB", somt hij als mogelijkheden op.
Zowel Centric als Getronics PinkRoccade zien het open source-model

alleen een rol spelen bij algemene systemen als kantoorautomatisering, besturingssystemen en bijvoorbeeld content management. "Een krimpende groep afnemers van rond de tweehonderd is niet te vergelijken met een wereldwijde doelgroep van miljoenen voor meer gangbare software. De roep om open source software is ook op de invoering van dat soort software gericht. De wetgevingsgerelateerde applicaties die Centric op de markt brengt zijn gespecialiseerde toepassingen die met een krimpende markt te maken hebben doordat steeds meer gemeenten samengaan", aldus Van Lier. Getronics PinkRoccade staat op hetzelfde standpunt. "De broncode weggeven van het systeem voor de gemeentelijke basisadministratie bijvoorbeeld is niet te doen. Het concern heeft de licentie- en onderhoudskosten nodig om dit product voort te laten bestaan. De doelgroep is gewoonweg te klein om die openheid in zo'n applicatie te bouwen", zegt Hamers van Getronics PinkRoccade.

"Het is een misvatting dat deze leveranciers hun gemeentespecifieke software in open source licentie zouden moeten uitgeven", zegt Broekema. "Ze moeten er wel mee kunnen koppelen en dus goed met open standaarden werken in hun oplossingen. Waar we zo snel mogelijk van af moeten is dat er een commercieel belang is om gesloten software (Microsoft – red.) mee te leveren met overheidspecifieke software. Het keurslijf dat ondersteuning van Active X in de backend of Microsoft Office op de desktop vereist moet weg. Hoe groter de groep is die hiertegen protesteert, des te eerder zullen deze misstanden uit de weg zijn", zegt Broekema.

Lastige sprong

Een overstap blijft lastig, ook al komen er steeds meer open source oplossingen binnen het bereik van overheidsorganisaties meent Jan Hugo Prins van de in open source gespecialiseerde ict-dienstverlener Better.be. "Als organisaties nu in een Microsoft-omgeving werken, dan is het heel lastig om uit te rekenen wat een migratie naar open source systemen kost maar vooral ook wat het oplevert. Veel organisaties ook buiten de overheid besluiten om deze reden de overstap naar open source niet te maken", meent hij. Ook stelt hij dat het gebruik van open source oplossingen op dit moment duurder uitvalt, omdat de kennis van deze systemen schaarseren dus duurder is.

Getronics PinkRoccade ontkent dat het inkopen van open source kennis op dit moment duurder uitpakt. "Als Getronics PinkRoccade producten geschikt maakt voor open source, dan betalen klanten daarvoor de gebruikelijke ontwikkelkosten. Als een gemeente zelf een open source oplossing implementeert, bijvoorbeeld een open source contentmanagementsysteem, dan koppelt Getronics PinkRoccade zijn systemen zonder extra kosten daaraan vast via standaardkoppelvlakken." Ook Centric zegt geen extra geld in rekening te brengen voor onderzoek, testen ontwikkelingswerk van open source ondersteuning. "Gemeenten kunnen bijvoorbeeld zonder aanvullende kosten het DOC4all-systeem koppelen aan open source kantoorautomatisering. Centric stelt de ontwikkeling, test en het beheer van deze koppeling om niet aan de gemeenten beschikbaar", zegt Van Lier.