Standaardisatie binnen de overheid is de laatste maanden een hot item. De roep om meer en snellere standaardisatie wordt steeds sterker.
En aan initiatieven is er geen gebrek. Kijk maar naar EGEM, het recente “Manifest van de Open Overheidsorganisaties” (zie ook de weblogentry van Hans Koenders over dit onderwerp), de rijksbrede webrichtlijnen, enzovoort. Daarnaast zijn er nog de gezamenlijke initiatieven in het kader van de elektronische overheid, die vanuit ICTU worden uitgevoerd met verschillende deelnemers. DigID is ondertussen al gemeengoed, het Bedrijvenloket bestaat al enige tijd, de producten- en dienstencatalogi van verschillende overheden is al enige tijd beschikbaar via Overheid.nl, en de Persoonlijke Internet Pagina is volop in ontwikkeling.
Wat opvalt is dat voor elk van de initiatieven een tijdrovende aanpak wordt gevolgd. Er wordt eerst een dedicated architectuur bedacht voor het initiatief, dat vervolgens wordt getoetst met een aantal pilot-deelnemers. Daarna moeten deze deelnemers gewoonlijk hun systemen nog aanpassen aan deze nieuw ontworpen, de facto standaards. Gewoonlijk kost het opstellen van de architectuur al vele maanden, en dan moeten de participerende instellingen nog in een ad-hoc project hun kernsystemen aanpassen om een koppelvlak met het nieuwe elektronische systeem te implementeren. Geen wonder dat de doorlooptijden voor dergelijke projecten vaak jaren kunnen beslaan.Dat moet sneller kunnen. En wel door vooraf voor de hele breedte van gewenste en geplande initiatieven een technische architectuur voor de koppelvlakken uit te werken. Nu is er daarvoor wel een aanzet. In september 2006 is de eerste versie van de Nederlandse Overheid Referentie Architectuur (NORA) verschenen. Nu vallen er twee zaken op bij het lezen van dit document. Ten eerste is er vooral veel aandacht voor bedrijfsarchitectuur en informatiearchitectuur, maar nauwelijks voor technische architectuur. Aan dat laastste onderwerp zijn ternauwernood 8 pagina’s in het honderden bladzijden dikke document gewijd. Ten tweede heeft het document geen formele status; het zijn slechts aanbevelingen, geen richtlijnen, al dan niet met een dwingend karakter. En dat is jammer.
Dwingende richtlijnen blijken goed te werken. Het beste bewijs daarvoor biedt de snelle implementatie van de webrichtlijnen en de stijlgids voor de rijksoverheid. NORA laat het afspreken van standaards teveel over aan de participerende organisaties in een project en/of aan ketenpartners, zowel op gebied van techniek als van beheer. Gevolg: het wiel moet steeds weer opnieuw worden uitgevonden. Geen wonder dat veel projecten voor de e-overheid zo lang duren, als steeds weer in overleg tussen veelal groot aantal partijen standaards moeten worden vastgelegd.Moeten dan productkeuzes worden voorgeschreven? Moeten ministeries, provincies en gemeenten dan massaal gaan migreren naar voor de hele overheid geselecteerde oplossingen? Natuurlijk niet. Het zou niet alleen niet praktisch haalbaar zijn, dergelijke massale migraties zouden teveel tijd in beslag nemen wat de doorlooptijd voor e-overheidsinitiatieven bepaald niet zou bekorten. Maar het sluitend beschrijven én voorschrijven van de manier waarop koppelvlakken moeten worden ingericht is wel degelijk haalbaar, en kan de implementatie van elektronische samenwerkingsprojecten tussen overheden aanzienlijk versnellen. Het motto zou moeten zijn: zet nú in op het beschrijven van de formaten waarin bestaande of te implementeren ICT-systemen met elkaar moeten kunnen communiceren, en welke standaards daarbij gehanteerd worden. Denk bijvoorbeeld aan eisen omtrent het gebruik van XML en de te hanteren implementaties en schema’s daarvan, of bepaalde beveiligingsstandaards. Overheidsinstanties kunnen dan alvast hun systemen gaan aanpassen om ze op deze standaards aan te laten sluiten. Daarmee wordt het dan in een later stadium sneller mogelijk om aan te haken bij nieuwe initiatieven van de e-overheid. Een dergelijke aanpak moet natuurlijk wel uitmonden in concrete voorschriften voor het gebruik ervan en een “implementation roadmap”, inclusief deadlines, conform de aanpak die de rijksoverheid heeft gevolgd voor de webrichtlijnen en de rijksbrede stijlgids.
Een mooie uitdaging voor het nieuwe kabinet wellicht?
Maartje van HeesICT-Architects
Beste Maartje,Dank voor je pleidooi om dingen sneller en met meer samenhang uit te voeren om een andere, modernere overheid te kunnen realiseren. Met meer eenduidige architectuurprincipes en standaarden kan het ontwikkeltempo inderdaad verder toenemen.Helaas ontkom ik niet aan een klein stukje staatsinrichting. In Nederland is het openbaar bestuur ordentelijk geregeld. We werken op basis van wetten en algemene maatregelen van bestuur. Het maken van wetten is een tijdrovend proces. Een wettelijke regeling voor de ‘inrichting’ van de elektronische overheid zou ongetwijfeld een brede discusssie uitlokken en een lange parlementaire behandeling. Bovendien hebben bestuurlagen zoals provincies en gemeenten ook nog hun eigen bevoegdheden om zaken te beslissen. Werken langs deze weg is dus minder eenvoudig dan we wellicht zouden willen.Daarom is bij de ontwikkeling van de NORA gekozen voor een model van ‘vrijwillige adoptie’ van principes. Tot veler verbazing is deze adoptie in minder dan een jaar in brede kring tot stand gekomen; veel sneller dan via welke parlementaire behandeling mogdelijk zou zijn geweest.De doorwerking van de NORA op lopende projecten kan daarom ook nog niet erg groot zijn. De werking van de NORA ligt voor ons en nog niet achter ons. Vertragingen in het verleden, zijn geen voorspelling voor het ontwikkeltempo in de toekomst….Tenslotte dit: In de volgende versie van de NORA, welke eind april zal verschijnen, wordt een voorstel opgenomen voor het ‘adopteren’ van vele tientallen standaarden, met name op het vlak van ICT. Hierdoor wordt je voorstel om meer aandacht te besteden aan de technische aspecten een belangrijke stap dichterbij gebracht. Bovendien zullen we hierover met het vorig jaar opgerichte Form Standaardisatie over spreken, zodat de druk om deze standaarden ook binnen het gehele publieke domein te gaan toepassen verder zal toenemen.Terwijl het kabinet werd geformeerd, zijn wij ondertussen gewoon verder gegaan met het bevorderen van samenhang en samenwerking bij de inrichting van de elektronische overheid.Guido BayensICTUKenniscentrum / Architectuur e-overheidOpsteller van de NORA