Verleiden en overtuigen

Nu talloze onderdelen van de elektronische overheid af zijn of op zijn minst in de steigers staan zijn standaarden onontbeerlijk voor het welslagen van het geheel. Computable sprak met Harry van Zon, directeur Innovatie en Informatiebeleid Openbare Sector (IIOS) van het ministerie van Binnenlandse Zaken over nut en noodzaak van standaarden.

Waarom zijn standaarden zo belangrijk voor de elektronische overheid?
"De afgelopen regeerperiode heeft het beleid rond de elektronische overheid in het teken gestaan van het verlagen van de administratieve lasten en het verbeteren van de dienstverlening. De regeldruk moest omlaag. Standaarden helpen bij het realiseren van dit doel, maar zijn zelf geen doel op zich. De politiek heeft namelijk weinig interesse in standaarden. Dat geldt zelfs voor ict in het algemeen."
"Lastenvermindering is wel een politiek issue. Op deze manier is de invoering van de elektronische overheid goed te verbinden met het bereiken van politieke doelen. De introductie van de standaard Xbrl bijvoorbeeld voor de verwerking van financiële informatie kan het bedrijfsleven en de overheid een besparing opleveren van ongeveer 1 miljard euro. Dat doel is uitermate interessant en dat maakt deze standaard politiek belangrijk."
"Er zijn drie soorten standaarden die een rol spelen binnen de elektronische overheid. Allereerst heb je technische standaarden. Deze worden wereldwijd vastgesteld door ngo's (non-gouvernementele organisaties – red.) en het gezamenlijke bedrijfsleven. Een voorbeeld daarvan zijn de webrichtlijnen voor overheidssites die samen met het World Wide Web Consortium zijn vastgelegd. Naast de technische standaarden heb je de definities van concepten en begrippen binnen de overheid. Neem bijvoorbeeld de wet Walvis die ervoor gezorgd heeft dat het loonbegrip een eenduidige betekenis kreeg bij uitvoeringsinstanties van de sociale zekerheid en bij de fiscus. Een derde vorm van standaarden betreft de werkprocessen binnen de overheid. Het aanvragen van een paspoort is nu een vrij eenvormig proces. Dat moet met meer processen binnen de overheid gebeuren."

Hoe zorg je ervoor dat standaarden daadwerkelijk gebruikt worden?
"Standaarden zijn alleen te realiseren door het maken van afspraken. Dat is lastig als je je bedenkt dat er ruim 1500 organisaties betrokken zijn bij de elektronische overheid. Een groot aantal daarvan opereert op afstand van de overheid. In zo'n situatie past een toon van 'jij moet dit en jij moet dat' niet. Het is veel meer verleiden en overtuigen waar het op aankomt. Er is geen grote baas, het valt niet onder de minister-president zoals in sommige andere landen. Het ministerie van Binnenlandse Zaken heeft een coördinerende rol. Als vertegenwoordiger van de minister op dit onderwerp ben ik onbeleefd gezegd weliswaar verantwoordelijk voor het resultaat, maar om dat te bereiken is samenspraak en vrijwillige samenwerking onontbeerlijk."
"Om het gebruik van standaarden en een open ict-huishouding te stimuleren zijn in juli dit jaar het Forum Standaardisatie en het College Standaardisatie van start gegaan op initiatief van de ministeries van Economische Zaken en Binnenlandse Zaken. Het Forum, waar behalve ambtenaren van overheidsorganisaties en ngo's ook mensen uit het bedrijfsleven in zitten, zet standaarden voor de elektronische overheid op de agenda. Het College met vertegenwoordigers uit diverse overheden doet uitspraken over het gebruik van deze standaarden. Dit nieuwe overleg is vooral bedoeld om de invoering van de elektronische overheid verder te intensiveren."

Welke standaarden komen als eerste aan bod?
"Het Forum zal zich in eerste instantie bezighouden met taxonomie en processen. De Nederlandse overheid kan op dit moment de meeste winst boeken door transacties zoveel mogelijk elektronisch te laten verlopen. Voor het uitwisselen van informatie en berichten zijn standaarden nodig. Een ander voorbeeld is DigiD. Dit mechanisme zorgt ervoor dat transacties elektronisch kunnen plaatsvinden en levert daarmee een erg belangrijk bijdrage voor standaardisatie van werkprocessen."

Moet de overheid de invoering van open standaarden nastreven, zoals ODF?
"Vaak is het hebben van een standaard beter dan het najagen van een open standaard. Zo is het nu van belang overheidsinformatie elektronisch beschikbaar te maken. Of de informatie die wel ontsloten is opgeslagen in .doc of in een of ander open formaat is daaraan ondergeschikt. Waarom zouden we ODF (Open Document Format – red.) als overheid tot standaard verheffen terwijl in de maatschappij iedereen bekend is met .doc en .pdf en het bedrijfsleven ODF nog niet omarmt? Verplicht gebruik van zo'n standaard door de Nederlandse overheid zal in ieder geval heel veel belastinggeld kosten en veel risico met zich mee brengen, want wie zegt dat ODF het gaat maken? Ik vraag me af of de BV Nederland en de burger daarop zitten te wachten. Open standaarden zijn belangrijk, maar houd wel het zakelijk belang in het oog. De Belgische overheid heeft wel voor ODF gekozen. België heeft ook zijn eigen toetsenbord met een speciaal gleufje daarin voor de elektronische identiteitskaart. Is dat nu werkelijk zo handig?"

Gemeenten hebben meer succes met de elektronische overheid dan de rijksoverheid. Is dat een juiste constatering?
"Als je kijkt naar de elektronische dienstverlening is het niet slim om verschillende overheden te onderscheiden. In Nederland zijn bij zowat elke taak meerdere lagen binnen de overheid betrokken. De elektronische dienstverlening zal pas verbeteren als burgers en bedrijven geen hinder meer ondervinden van de grenzen en piketpaaltjes tussen overheidsorganisaties. Er moet één klantconcept komen. We gaan mensen en organisaties niet langer van het kastje naar de muur sturen. Dit is cruciaal voor het succes van de elektronische overheid."
"Verder kan het financieel beleid achter de elektronische overheid beter. Neem het voorbeeld van de zorgtoeslag. Bij de uitkering van deze toeslag heeft de Belastingdienst informatie over burgers van andere overheidsorganisaties. De fiscus moet hier nu nog voor betalen. Dat vind ik een goed voorbeeld van overbodige bureaucratie. Het sturen van rekeningen voor informatieoverdracht tussen overheidsinstanties moet zo snel mogelijk overboord."
"Je kunt hier twee doelen mee bereiken. Aan de ene kant zorg je ervoor dat – waar dat uit privacy-oogpunt is toegestaan – informatie over burgers en bedrijven binnen alle overheidsinstanties beschikbaar is. Daardoor hoeven mensen niet steeds bij elk loket dezelfde vragen te beantwoorden. De overheid vraagt niet meer naar de bekende weg. Aan de andere kant hoeft niet elke overheidsorganisatie dezelfde registratie bij te houden. Tel uit je winst! Lastig punt is dat de instanties die opdraaien voor de kosten van zo'n basisregistratie met algemeen gebruikte informatie zelden zelf profiteren van de baten. Dit zou je kunnen ondervangen door voor deze investeringen een centraal fonds in te stellen."