Nauwelijks is de inkt van het amendement van Charlie Aptroot en (VVD) en Jos Hessels (CDA) droog of de twist over de betekenis ervan breekt los. De ene kant, kabelaars zeggen: het is nee, tenzij het voor een marktpartij in het geheel niet haalbaar of rendabel is om glas te trekken. Gemeenten beweren: investeren ja, mits aan voorwaarden is voldaan.
Een beknopte geschiedenis over de wetgeving tekent de verhoudingen: enkele maanden terug sprak de Tweede Kamer minister Brinkhorst aan: te veel wilde lokale glasvezelplannen. Investeringen van gemeenten vonden ongehinderd plaats. Risico van valse concurrentie lag op de loer, maar ook de rol van gemeenten als onafhankelijke overheid stond op het spel.
Twee amendementen waren het gevolg: van Martijn van Dam (PvdA) die toetsing van plannen voorstelde, en van Aptroot (VVD) dat een verbod inhield op alle investeringen. CDA, momenteel wars van meer bureaucratie, koos voor het VVD-voorstel in het debat begin juni. Op 13 juni zou dat in stemming komen. Binnen het CDA ontstond een felle lobby tegen het amendement-Aptroot van wethouders, aangevoerd door Lucas Bolsius (Rotterdam), Eric Helder (Enschede), Gosse Hiemstra (Deventer) en Kees Bethlehem (Helmond). Binnen de VVD sputterde Amsterdam tegen, want VVD-wethouder Mark van der Horst was een geestelijk vader van Citynet. Maar die lobby haalde het niet tegen de veel sterkere invloeden van Vecai, club van kabelexploitanten, en vooral UPC.
Op 13 juni was er een nieuw amendement Aptroot-Hessels: uitzonderingen voor gemeentelijke investeringen bleven mogelijk, maar na vijf jaar moesten gemeenten hun belang verkopen. Heftig verzet binnen het CDA deed Hessels verzoeken de stemming uit te stellen. Om juridische redenen, aldus Hessels, maar ook politiek was hij niet klaar met zijn morrende en trekkende achterban.
Op 19 juni was hij eruit, met de wethouders en met Aptroot. Een dag later stemden VVD en CDA unaniem in met het amendement. Tegenstand van regeringspartij D66 (minister Brinkhorst vond het te ver gaan) noodde de regering steun te zoeken bij de LPF. De helft van hun stemmen bracht een nipte meerderheid: 76 stemmen. Wat is besloten? De letterlijke tekst leggen Aptroot en Hessels zo uit:
1. Uitgangspunt van het wetsartikel is dat de gemeente niet investeert of deelneemt in openbare elektronische communicatienetwerken of openbare elektronische communicatiediensten. Dit wordt aan de markt overgelaten.
2. Indien de markt echter een vergelijkbaar netwerk niet tot stand brengt kan de gemeente een minderheidsbelang (maximaal 49 procent) nemen in het netwerk. Uitzonderlijke omstandigheden kunnen een groter belang rechtvaardigen. Hierbij kan gedacht worden aan het ontsluiten van het landelijk gebied, waar uit rendementsoverwegingen geen participatie aannemelijk is van private partijen.
Mondeling voegde Hessels er nog aan toe dat wat hem betreft ook ‘achterstandswijken’ tot die uitzonderingen kunnen behoren. De lijn is: als private partijen niet willen investeren, dus er geen geld aan kunnen verdienen, dan mogen gemeenten meedoen.
TV-kabelclub Vecai is tevreden met de beperking voor gemeenten. “Het uitgangspunt is dat gemeenten niet meer investeren, punt. VVD en CDA zijn er beide oprecht van overtuigd dat investeren door een overheid in zo’n goed concurrerende markt als voor breedband ongewenst is. Zeker nu de capaciteit van de tv-kabel zo snel toeneemt en er geen toepassingen zijn die glas vereisen, krijgen gemeenten aan het vereiste bewijs een hele harde dobber.”
Dwang
De gemeenten zelf leggen het anders uit. Ze vroegen en vragen aan hun tv-kabelexploitant of deze een glasvezelnet wil aanleggen. Zo niet, dan beginnen ze zelf. “KPN en Essent Kabelcom hadden geen interesse voor een glasvezelnet. Nadat er een raadsbesluit was en een helder plan, wilden ze ineens wel. Dus dan heb je als gemeente een onmisbare aanjaagfunctie. We gaan nu prachtige dingen doen met deze marktpartijen, maar het is noodzakelijk dat je ze dwingt. Of helpt zo u het wilt uitleggen”, zegt Gosse Hiemstra, wethouder in Deventer voor het CDA en pleitbezorger van gemeentelijk glas.
“Het belangrijkste van de initiatieven is wellicht dat we praten over open netten. Iedere commerciële partij kan er toegang toe krijgen. Het is geen gesloten winkel waar de partij die het glas aanlegt dat louter voor zichzelf bestempelt. Het is open vanaf dag één. Dat is verre van een verstoring van de markt, integendeel. Jammer dat de Tweede-Kamermeerderheid dit argument negeerde.”
Met het amendement kan Hiemstra wel leven. Dat is geen belemmering voor lokale glasplannen, zegt collega Kees Bethlehem van de gemeente Helmond. Een vergaand plan staat daar in de steigers: “Als 30 tot 40 procent van de bevolking zegt abonnee te worden, dan gaan we voor alle 35.000 inwoners glas aanbieden.”
Bethlehem zegt dat het met een eventueel amendement-Aptroot over en sluiten was geweest: “Vijf jaar voorbereiding was dan weggegooid.” Hij heeft voorafgaande aan het laatste amendement contact gehad met Hessels: “Dit is wel acceptabel, maar minister Brinkhorst stond er, wat ons betreft, beter in. Die stond pal voor de huidige situatie en behoud van innovatie.”
KPN en UPC zullen zich naar verwachting verzetten. Bethlehem maakt zich daar weinig zorgen om: “UPC komt hier niet eens aan tafel. Met KPN hadden we wel gesprekken, maar die vinden investering een te groot risico.” Dus reserveert Helmond een kleine 1,5 miljoen euro voor de eerste fase, BBned doet mee als exploitant. Als Helmond deelneemt alvorens het amendement werkelijk wet is, dan heeft ze niet veel meer te vrezen. Want bestaande deelnemingen zijn – om huidig gemeentebezit van kabelaars te dekken – wel toegestaan.
Kort geding gewonnen
De vraag is of Amsterdam met Citynet, dat eerst 40.000 aansluitingen beoogt, nadien kan doorgaan. Wethouder Maarten van Poelgeest (GroenLinks) wil dat niet overwegen en regeerde positief op het amendement: “Ik ben blij dat Amsterdam verder kan met de innovatie die dit kabinet zo voorstaat. De afgelopen week is er een stevige beweging in het land geweest en daar is terecht naar geluisterd. Wij kunnen nu verder met het netwerk.”
Net als Hiemstra in Deventer betreurt Van Poelgeest het negeren van de openheid van glasnetten door de Tweede kamer. Volgens hem raakt dat een politieke lading: “Wereldwijd wordt stevig gediscussieerd over neutrale netwerken. Houden we een vrij internet of krijgen we straks een doolhof van tolwegen en tolhekken. Amsterdam heeft een duidelijke keuze gemaakt voor een open glasvezelnetwerk waarop vrije concurrentie mogelijk is.”
Maar openheid is niet het criterium voor beoordeling, louter het geld. Nu gaat nog louter Brussel daarover. Maar het kwam ook naar voren in een kort geding van UPC tegen de gemeente Amsterdam vanwege een aanvang met voorbereidingen voor Citynet. De rechter wees de eis van UPC om elke voorbereiding te staken, af. UPC heeft van voorlopige aanleg niets te vrezen, oordeelde de rechter simpelweg.
Hij nam ook een voorschot op het groen licht vanuit Brussel waar Amsterdam nog op wacht: Hij achter het niet aannemelijk ‘… dat de deelname van de gemeente in het Citynet-project op een maatregel van staatssteun duidt.’
Dat zinnetje heeft, zegt Amsterdam, vergaande implicaties. Het vonnis ging naar Economische Zaken en vandaar naar de Europese Commissie. Opdat men er daar maar even notitie van wilde nemen…
