Computable vroeg drie financieel analisten hun mening over de ontwikkeling van de ict-markt in Nederland: Sebastiaan Schreijen, 'senior equity analyst' bij Fortis Bank, Cornelis Bos, ict-analist bij ING Bank, en Martijn den Drijver, 'software and small cap analyst' bij SNS Securities. Den Drijver volgt de ict-sector samen met Victor Bareno.
Hoe staat de ict-markt er in Nederland voor? Is er alweer sprake van normale marktomstandigheden?
Sebastiaan Schreijen (Fortis Bank): "Voor het beantwoorden van deze vraag zul je de Nederlandse it-services markt in tweeën moeten splitsen. Gedreven door de publieke- en financiële vertikale kolom zie je de markt voor de consultants en systeemintegrators vrij snel aantrekken. Dat zag je vorig jaar al tot uiting komen in stijgende bezettingsgraden, wat onder meer een uitvloeisel is van de al dan niet gedwongen inkrimping van het personeelsbestand. Dit jaar zie je daar een voorzichtig begin met prijsstijgingen bij komen. Wat betreft bezettingsgraad zitten we thans marginaal beneden de niveaus die je 1997 en 1998 zag. De tarieven zijn de afgelopen jaren toch met zo'n 10 tot 15 procent gedaald. Dat heb je niet zomaar ingehaald, zeker niet zolang de industriesector nog niet definitief het pad naar boven heeft ingeslagen. Voor de 'outsourcers' als Getronics blijft het een moeilijke markt. De druk om de tco (total cost of ownership, totale eigendomskosten) te verlagen blijft aanhouden. Productiviteit- en efficiëntieslagen blijven nodig om een constante druk op prijzen voor te blijven en de winstmarges verder uit te bouwen. Je begint langzaam wel meer volumegroei te zien en de contractomvang neemt weer toe."
Martijn den Drijver (SNS Securities): "De ict-markt is te divers om in zijn algemeenheid te spreken van normale marktomstandigheden. Ik denk wel dat de meeste ict-ondernemingen herstellend of al volledig hersteld zijn door middel van het in lijn brengen van de kosten met de omzetten. Je ziet nu ook al enige tijd dat de winsten oplopen. Dat is voornamelijk aan dit proces te danken, want de bestedingen liggen nog op een relatief laag niveau, hoewel in sommige sectoren sprake is van voorzichtige groei."
Cornelis Bos (ING Bank): "De ict-markt in Nederland laat sinds medio 2004 een goed herstel zien. Vooral leveranciers van diensten (it-servicebedrijven als Ordina, LogicaCMG en Capgemini) aan de financiële en publieke sector doen het goed, en dan met name de bedrijven die complexe systemen ontwerpen en bouwen. Leveranciers die zich richten op het midden- en kleinbedrijf presteren over het algemeen nog wat minder. De bedrijven hebben zich wel hersteld ten opzichte van de periode 2001-2003, maar marges, prijzen en bezetting zijn zeker nog niet op het niveau van de periode 1998-2000. We voorzien niet dat die zeer goede tijden (millennium, internet) snel zullen terugkeren, maar het herstel zal naar verwachting zeker verder doorzetten in 2006 en 2007."
Wat zijn de verwachtingen?
Martijn den Drijver (SNS Securities): "Als ik kijk naar de grotere softwarebedrijven die genoteerd staan aan Euronext (Exact, Unit4Agresso), zie je twee verschillende beelden. Exact is nog doende om de interne organisatie te stroomlijnen en voor te bereiden op de slag die het wil maken in de tweede helft van 2005, 2006 en daarna. De omzet voor Exact als geheel zal dan ook, dat heeft het ook zelf aangegeven, niet veel groeien in 2005 en in Nederland wellicht zelfs dalen, als je acquisitie-effecten niet meerekent. Dat laatste komt omdat Exact het vooral moeilijk heeft in de onderkant van de 'midmarkt' (mkb) en door continue prijsdruk. Bij Unit4Agresso heeft juist het mkb gezorgd voor een positieve impuls in de eerste helft van het jaar in Nederland. De omzetgroei bij Unit4Agresso als geheel blijft in 2005 wat achter bij de verwachtingen als je de acquisities niet meeneemt. Daardoor blijft ook de winstgroei (autonoom) wat achter. Met andere woorden, een gevarieerd beeld, waarbij autonome omzetgroei het centrale aandachtspunt blijft."
Cornelis Bos (ING Bank): "Voor de meeste bedrijven zal zowel de omzet als de winst verder herstellen in 2005. Dienstverleners profiteren van volumegroei en licht hogere prijzen in de tweede helft van het jaar. Mede door het verder verhogen van de bezettingsgraad neemt de winstgevendheid toe. Een softwarebedrijf als Unit4Agresso zal een hogere licentieverkoop halen. Dat komt mede doordat sprake is van een inhaalvraag, omdat veel organisaties in de afgelopen jaren investeringen in nieuwe software hebben uitgesteld en ook middelgrote bedrijven geïntegreerde pakketten installeren."
Wat kunnen we verwachten van de overname van PinkRoccade door Getronics?
Cornelis Bos (ING Bank): "Met de overname van PinkRoccade heeft Getronics zijn positie op de Nederlandse markt verbeterd. Mede door schaalvoordelen verwachten we dat de winstgevendheid van de combinatie in Nederland zal verbeteren. Wel zien we nog steeds dat de omzetgroei op servicegebied achterblijft bij meer projectgeoriënteerde it-bedrijven, omdat de markt voor 'managed services' zeer competitief blijft. Buiten Nederland zal de acquisitie van PinkRoccade relatief weinig aan Getronics toevoegen."
TomTom is de afgelopen jaren explosief gegroeid. Waar ligt de kracht van dat bedrijf en tot hoever reikt deze droom?
Martijn den Drijver (SNS Securities): "TomTom is in staat gebleken om de consument te overtuigen van het gemak van zijn producten. Voorheen waren navigatieproducten duur, ingewikkeld en gericht op een bepaald segment, terwijl TomTom juist een breder publiek aanspreekt, niet alleen met zijn de producten, maar ook met het merk – de bekende handjes – en de marketing. Ook is het product makkelijk verkrijgbaar. Dat doet dit bedrijf gewoon heel goed. Het product op zich is echter niet uniek. Er zijn zeker vijf concurrenten met producten met dezelfde functionaliteit voor een vergelijkbare prijs. Deze partijen lopen echter wel duidelijk achter TomTom aan wat betreft de breedte van hun aanbod, marketing en distributiekracht, in ieder geval in Europa. Ik denk echter dat het toetreden van nieuwe spelers, van zowel de partijen als Sony Ericsson als de traditionele navigatieproductfabrikanten (Siemens VDO, Blaupunkt) ervoor zal zorgen dat TomTom marktaandeel gaat verliezen en dat ook meer prijsconcurrentie zal ontstaan. Dat zal zijn weerslag hebben op marges. Schaalvoordelen – want volumes stijgen sterk – zullen dat effect verminderen, maar onvoldoende. Daarnaast zal TomTom veel moeten blijven investeren in productontwikkeling, marketing, klantenservice en accountmanagement, vooral als het dezelfde positie wil veroveren in de VS en Azië, hetgeen ook zijn weerslag zal hebben op de winstgevendheid. Dit nog afgezien van het hoge risico van een dergelijke strategie. Al met al ben ik positief over de onderneming, maar vind ik de huidige aandelenkoers te hoog ten opzichte van haar langetermijnperspectieven."
Wat is de verwachting voor de werkgelegenheidsontwikkeling in de ict-branche in Nederland?
Sebastiaan Schreijen (Fortis Bank): "Wat betreft werkgelegenheid voor de komende jaren ziet het er goed uit. Heel veel werk vereist een goede kennis van en communicatie met de klant. Voor dit soort waardetoevoegend werk is nauw contact een eerste vereiste voor het leveren van kwaliteit. Alle bedrijven zijn weer begonnen met het inhuren van personeel. Daar waar de diensten en software in grote mate standaard zijn, zal off- en nearshoring een blijvend fenomeen zijn. Voor de mensen in de onderste regionen van de it-services, zoals helpdesk, serverondersteuning, print en mail, dataverwerking en pure softwarekloppers, zal dat slecht nieuws zijn."
Martijn den Drijver (SNS Securities): "Nederland zal zeker te maken krijgen met een daling van de werkgelegenheid in bepaalde gebieden van de ict-markt. Bepaalde soorten programmeerwerk, desktopbeheer en systeembeheer kan op afstand worden gedaan. Dat betekent dat de trend van offshoring zal doorzetten. Als je kijkt naar de meer advies- en implementatiegerichte ict-ondernemingen als GetronicsPinkRoccade, LogicaCMG, Capgemini en Atos, zie je dat weinig of geen sprake is van het verplaatsen van werkgelegenheid. Daar trekt de werkgelegenheid juist aan, als je de ondernemingen mag geloven."
Cornelis Bos (ING Bank): "Wij verwachten dat de werkgelegenheid in de ict-branche in Nederland de komende jaren aantrekt, maar dat zal wel afhankelijk zijn van de groei van de Nederlandse- en de wereldeconomie. Momenteel ontstaan al tekorten op bepaalde expertisegebieden, zoals .NET, Java en SAP. Op die gebieden zullen naar verwachting na verloop van tijd ook weer minder ervaren mensen ingezet worden. Wel zal steeds meer werk ook uitbesteed worden naar landen als India en het voormalige Oostblok, zeker als tekorten in Nederland, bijvoorbeeld door gebrek aan gekwalificeerde academici, niet ingevuld kunnen worden. Prijsstijgingen zullen daardoor naar verwachting wel minder zijn dan in vorige cycli."
Waarmee onderscheidt je je als ict-bedrijf op dit moment effectief van de concurrentie?
Sebastiaan Schreijen (Fortis Bank): "Kennis van de vertikale markt of de technologie. Ordina's initiatief in bpo (business process outsourcing) op het gebied van de administratie van allerlei bankdiensten is een goed voorbeeld van een gerichte investering in verregaande kennis van de bedrijfstak. Ordina heeft met de eerste twee deals in deze markt een 'first-mover' voordeel. Het heeft de facto de markt naar zich toegetrokken."
Reorganisaties zijn al jarenlang gaande. Waarop kunnen ict-bedrijven nu nog kosten besparen?
Cornelis Bos (ING Bank): "Mede door de consolidatieslag in de it-sector zijn nog steeds efficiëntieverbeteringen te halen, bijvoorbeeld in overhead, huisvestingskosten en het afsluiten van grotere raamcontracten met leveranciers. De salariskosten zijn echter weer behoorlijk aan het stijgen doordat weer tekorten ontstaan. Deze stijgingen zullen de komende drie jaar naar verwachting steeds makkelijker aan klanten kunnen worden doorgegeven."
Wanneer gaan ict-bedrijven weer investeren in groei?
Cornelis Bos (ING Bank): "De meeste ict-bedrijven investeren sinds medio 2004 weer in groei, onder andere via acquisities, zoals Ordina en Getronics hebben gedaan. De beste kansen hebben naar onze mening bedrijven met een duidelijke focus en goede positionering. Dat kan expertise zijn in een bepaalde sector (Unit4Agresso in de publieke sector, Ordina in de financiële sector) of van bepaalde processen. Ook is innovatiekracht belangrijk, bijvoorbeeld het vroeg inspelen op nieuwe trends, zoals Ordina doet op het gebied van bpo in de financiële sector."
Ict-bedrijven zijn afhankelijk van bewegingen in de conjunctuur. Van welke ontwikkelingen gaan ze profiteren?
Cornelis Bos (ING Bank): "It-bedrijven blijven zeker afhankelijk van de conjunctuur. Momenteel zijn er weinig technologische vernieuwingen. Op het gebied van de invoering van internet, het integreren van systemen of het vervangen van verouderde systemen in de financiële sector moet echter nog veel gebeuren. Ook is er een duidelijke trend naar het gebruik van standaardsoftware, die dan wel weer door dienstverleners geïmplementeerd moet worden."
Hoe staat het met de consolidatietrend in de ict-wereld?
Sebastiaan Schreijen (Fortis Bank): "Ordina zal actief blijven in het consolideren in de Nederlandse markt. Voor LogicaCMG en Getronics hebben andere regio's prioriteit. ICT Automatisering zoekt nog een kleine uitbreiding in één specifieke vertikale markt (energie/logistiek). ICT Automatisering zou een overnamekandidaat kunnen zijn, hoewel de waardering menig geïnteresseerde zal doen afschrikken. In een markt die zo gericht is op schaalgrootte en kostenverlaging als de ndos-markt zal Getronics op termijn, na alle herstructurering en integratie, ook een prooi kunnen zijn voor een grotere partij die op zoek is naar een positie in Europa."
Martijn den Drijver (SNS Securities): "Er heeft al een behoorlijke consolidatie plaatsgevonden met de overname van PinkRoccade door Getronics, Origin en KPMG Consulting door Atos, en PwC Consulting door IBM. Daarnaast zal in de ondernemingen net onder die laag ook verdere consolidatie plaatsvinden doordat klanten met steeds minder partijen willen werken – een voorkeursleverancierlijst – om kosten te drukken. Echt duidelijke kandidaten zijn niet te noemen."
Wat kunnen we leren van de ontwikkeling van de aandelenkoersen van de ict-bedrijven?
Sebastiaan Schreijen (Fortis Bank): "Het eerste stuk herstel hebben we gehad, het door 'utilisation' gedreven winstherstel. We gaan nu de tweede fase in: prijsverhogingen en omzetgroei. Beleggers hebben afwachtend gereageerd richting de eerste halfjaarcijfers van 2005, maar nu er de bevestiging is dat de it-markt draait, zijn de it-aandelen weer hot."
Martijn den Drijver (SNS Securities): "Ik denk niet dat veel valt af te leiden uit de ontwikkeling van aandelenkoersen omdat deze door meer factoren worden beïnvloed dan alleen de omzet- en winstontwikkeling. De belegger lijkt vooralsnog redelijk voorzichtig te zijn tegenover de Nederlandse ict-markt, hoewel er bijna geen enkele beursgenoteerde ict-onderneming is die zich voor 100 procent op Nederland richt, behalve Ordina."
Is het interessant om te beleggen in Nederlandse ict-bedrijven?
Sebastiaan Schreijen (Fortis Bank): "Puur op basis van 'operational execution', de ondernemingsdrang in het bpo-initiatief en de groeivooruitzichten gaat mijn voorkeur nog steeds uit naar Ordina. Met de 'rally' in de koers die we de afgelopen weken hebben gezien is een groot deel van deze voorkeur echter al 'ingeprijsd'. Getronics blijft op dit moment enigszins achter, terwijl wij wel een goed gevoel hebben bij de 'operating margin'-vooruitzichten van dit it-bedrijf."
Martijn den Drijver (SNS Securities): "Het kan zeker interessant zijn voor beleggers om hun geld te steken in Nederlandse ict-ondernemingen, niet alleen uit het oogpunt van risicospreiding en rendement (ict-fondsen zijn nou eenmaal volatiel) en het vooruitzicht van betere tijden (ict-bestedingen nemen weer toe), maar ook omdat de Nederlandse media aandacht aan deze fondsen schenken, waardoor je als belegger in ieder geval geïnformeerd bent en blijft – hoe oppervlakkig ook – over de ontwikkelingen. Op dit moment is binnen de it-sector ICT Automatisering onze 'top pick' omdat het sterk ondergewaardeerd is ten opzichte van zijn concurrenten, terwijl de vooruitzichten prima zijn door de sterke gerichtheid op bepaalde segmenten, zoals ingebedde software."
Cornelis Bos (ING Bank): "Het is zeker interessant om te beleggen in ict-bedrijven, hoewel het verwachtte herstel voor de komende twee jaar al wel gedeeltelijk is 'ingeprijsd'. De mate waarin dit al is gebeurd, bepaalt mede de aantrekkelijkheid, naast bijvoorbeeld het hebben van goed management en een duidelijke focus. Een van onze favorieten is ICT Automatisering, dat wat betreft koersontwikkeling wat is achtergebleven doordat zijn klantenbasis wat meer laatcyclisch is dan die van bijvoorbeeld Ordina. Het unieke is dat ICT Automatisering relatief nog een lage bezettingsgraad heeft, waardoor de winstgevendheid in 2006 en 2007 nog sterk kan groeien, zonder dat het initieel veel extra mensen hoeft aan te nemen. Naar onze mening wordt deze operationele hefboom bij ICT Automatisering door de markt onderschat, waardoor de waardering op dit moment nog aantrekkelijk is."
