Het huidige moeizame SONT-overleg (Stichting Onderhandelingen Thuiskopie) toont aan dat het systeem van heffingen op informatiedragers binnen een digitale context op problemen stuit. Hoogleraar Informatierecht Bernt Hugenholtz stelde enkele jaren geleden al dat met de komst van nieuwe drm-technieken (digital rights management) de grondslag voor de kopieerheffing verdwijnt. “Het zou mij niets verbazen als de boel binnenkort uit elkaar spat.”
Is er nog toekomst voor heffingen in een digitale omgeving? De moeizame onderhandelingen tussen de Stichting Thuiskopie en de vertegenwoordigers van handelaren in blanco informatiedragers, verenigd in de STOBI (Stichting Overlegorgaan Blanco Informatiedragers), doen het tegendeel vermoeden. De twee partijen schuiven van tijd tot tijd bij elkaar aan tafel binnen de SONT. In dit overlegorgaan worden niet alleen de heffingen op lege informatiedragers als beschrijfbare cd’s en dvd’s vastgesteld, maar wordt ook bepaald welke dragers voor heffing in aanmerking komen. Momenteel zitten de onderhandelingen muurvast. Niet alleen is men het oneens over de hoogte van de heffingen, er woedt ook een hevig conflict over de mogelijke uitbreiding van de heffing naar mp3-spelers, dvd-recorders met harde schijf en – in de toekomst – pc’s.
Bernt Hugenholtz, hoogleraar-directeur van het IVIR (Instituut voor Informatierecht, http://www.ivir.nl) van de UvA (Universiteit van Amsterdam), heeft de huidige problemen binnen de SONT jaren geleden al voorzien. De jurist stond in 2003 aan de basis van het rapport The Future of Levies in a Digital Environment. Hierin wordt geconcludeerd dat de praktijk van heffingen binnen een digitale context uiteindelijk niet is vol te houden. Hugenholtz pleit voor een vervanging van het heffingensysteem door consumentvriendelijke drm-systemen.
Waar komen de heffingen vandaan?
“Met het beschikbaar komen van goedkope reproductietechnologie in de jaren zestig en zeventig werd het thuiskopiëren een veel massalere bezigheid dan voorheen. De auteursrechthebbenden lijden daardoor schade: zij derven inkomsten door al het kopiëren. Al in de jaren zestig heeft de hoogste Duitse rechter daarom gezegd: je kunt weliswaar het auteursrecht in de privé-sfeer niet handhaven, maar de rechthebbenden hebben wel recht op een vergoeding. Daar komen de heffingen vandaan, al hebben we ze in Nederland pas sinds 1990.”
Wat zegt de auteurswet over heffingen?
“In de Nederlandse auteurswet staat dat er een ‘billijke’ vergoeding moet komen, en dat die vergoeding verschuldigd is ‘door de fabrikant of importeur van een voorwerp dat bestemd is om een werk ten gehore te brengen, te vertonen of weer te geven’. Dat is een nogal ruime formulering, waar van alles onder kan vallen. Cassettebandjes en videobanden – daar was eigenlijk nooit discussie over. Over be- en herschrijfbare en cd’s zijn later ook geen problemen gerezen, maar met nog nieuwere digitale media wordt het steeds moeilijker om vast te stellen of die nu wel of niet bestemd zijn om auteursrechtelijk beschermde werken weer te geven.”
Zoals de iPod of zelfs een pc?
“De Stichting Thuiskopie, die de vergoedingen voor de rechthebbenden int, meent dat het tijd is voor heffingen op de iPod en andere mp3-spelers. Ze vindt dat eigenlijk ook pc’s onder het wetsartikel vallen. Als je kijkt naar wat er in het buitenland gebeurt, is dat niet eens zo’n rare ontwikkeling. Niet zo lang geleden is de Duitse rechtenorganisatie VG Wort door de rechter in het gelijk gesteld met haar claim op een heffing op pc’s. In Finland bestaat al een heffing op iPods. Je ziet dus een verschuiving optreden van blanco dragers naar apparatuur.”
Met een heffing op een pc betaal je voor zaken waar je mogelijk helemaal niet in geïnteresseerd bent, zoals muziek.
“Precies! Stel: je bent computerprogrammeur en je hebt een computer nodig met heel veel geheugencapaciteit. Straks moet je over zo’n grote harde schijf een forse rekening betalen aan de rechthebbenden, terwijl je nooit muziek downloadt, daar mogelijk zelfs een gloeiende hekel aan hebt. Het zou absurd zijn als je daarvoor een heffing moet betalen. De essentie van een computer is immers dat je hem voor alle mogelijke zaken kunt gebruiken. De pc is een universele machine, geen kopieerapparaat. De één op één relatie tussen het kopiëren en het betalen van een heffing raakt gaandeweg zoek. Dat is de kern van het probleem.”
Dus loopt het SONT-overleg nu vast.
“De discussies nemen in hevigheid toe. Er is steeds minder consensus over welke nieuwe digitale voorwerpen onder de heffing moeten vallen. Het is een paar jaar lang best goed gegaan, maar nu komen er voortdurend nieuwe dragers en apparaten op de markt. Daar moeten voortdurend nieuwe discussies over worden gevoerd. Wat je nu ziet is dat de partijen moe raken. Het zal me niets verbazen als de boel binnenkort uit elkaar spat en er een juridische procedure gevoerd gaat worden.”
Hebben heffingen geen toekomst meer in het digitale tijdperk?
“Het wordt in ieder geval steeds moeilijker om heffingen te rechtvaardigen. Je heft namelijk meer en meer op zaken die niet gebruikt worden voor het kopiëren van auteursrechtelijke werken. Aan de andere kant zijn er ook goede argumenten om in een digitale omgeving te blijven heffen, want er wordt nog heel veel gekopieerd, misschien wel meer dan ooit. Denk maar aan alle muziek die je van internet kunt downloaden. Er is dus uit het oogpunt van rechtvaardigheid wel wat te zeggen voor heffingen in een digitale omgeving, maar de heffing wordt steeds moeilijker te verantwoorden. Daar komt de opmars van ‘digital rights management’ nog bij. Je betaalt in dat geval namelijk een heffing terwijl je vaak helemaal niet meer kunt kopiëren.”
Wat is drm?
“Drm biedt de mogelijkheid om via een combinatie van informatietechnologie en contracten je rechten individueel uit te oefenen, ook ten opzichte van de eindgebruiker. Drm-systemen maken het in principe mogelijk om die eindgebruiker een rekening te sturen, en – wanneer hij niet betaalt – hem af te sluiten, hem zijn kopieervrijheid af te nemen. Met drm kan je dus niet zomaar kopiëren, terwijl je wel een heffing hebt betaald op je media. Je betaalt dus voor een recht dat je niet kunt uitoefenen, of je betaalt dubbel. In beide gevallen is er iets mis.”
Kan drm een alternatief bieden voor de traditionele heffing?
“Ik denk van wel. De heffing is ooit ingevoerd omdat het voor rechthebbenden niet mogelijk was op het niveau van de privé-gebruiker hun rechten uit te oefenen. Dankzij drm gaan we nu langzamerhand toe naar een situatie dat rechthebbenden, of aanbieders van content, wél hun rechten op het niveau van de eindgebruiker kunnen uitoefenen. Daarmee is dus de grondslag voor de heffing langzaamaan aan het verdwijnen. Dan volgt de vraag of we de heffingen moeten afschaffen op het moment dat aanbieders van content massaal drm gaan toepassen, of al eerder. Moeten we niet nu al tegen de aanbieders zeggen: ‘Jongens, je hebt nu drm, ga dat dan gebruiken! Als je het niet gebruikt, moet je het zelf maar weten, maar een heffing krijg je niet meer.’ Dat is in feite de benadering die wij in ons rapport adviseren.”
Hoe zit het met de rechten van de consument? Drm kan te rigoureus worden toegepast.
“Dat is inderdaad een serieus gevaar van drm: het kan heel consumentonvriendelijk zijn. Het kan de klant aan handen en voeten binden. In ons rapport staat dan ook dat je die heffingen pas moet afschaffen als consumentvriendelijke drm beschikbaar is. Er komen steeds meer drm-technologieën die consumentvriendelijk zijn. Een beetje verstandige aanbieder van content past die toe. Kijk naar iTunes, dat is best vriendelijk. Je hebt vrij ruime kopieermogelijkheden, maar niet onbeperkt. Er is een zekere overdraagbaarheid tussen de gedownloade content. Je ziet dus dat in de praktijk drm een wat vriendelijker gezicht krijgt.”
“Het is ook een gewenningsproces aan beide zijden. De producenten moeten niet langer proberen alle kopieerfaciliteiten uit te schakelen, omdat de consument nu eenmaal wil kunnen kopiëren. Aan de andere kant moet ook de consument wennen aan drm. In de mobiele wereld is drm al heel normaal. Als je ringtones downloadt, kan je die niet delen. Consumenten slikken dat allemaal braaf, en die markt neemt een hoge vlucht. Op internet zijn we echter nu eenmaal gewend geraakt aan onbeperkte vrijheid.”
De Stichting Thuiskopie zegt dat heffingen nog altijd nodig zijn omdat drm zo weinig wordt gebruikt.
“Ik heb daar geen cijfers over. Het rare is wel dat veel aanbieders van content geen drm gebruiken. Tegelijkertijd klagen ze over massaal kopiëren en houden ze hun hand op bij de heffing. Dat kan ik toch niet anders dan als luiheid zien: het is lekker makkelijk geld verdienen door te heffen. Je zou echter toch mogen verwachten dat aanbieders een eigen inspanning plegen om hun content te beschermen. Dat is misschien wel de kern van mijn bezwaar: ik vind niet dat je tegelijkertijd heffingen kunt incasseren en verder gewoon aan de zijlijn kunt blijven staan. Ik vind dat je als aanbieder een eigen verantwoordelijkheid hebt om je content te beschermen.
Drm is toch alleen financieel haalbaar voor de grote spelers op de markt?
“Tot nu toe lijkt het daar wel op, maar op termijn zal dat veranderen. Kijk maar naar Creative Commons (http://www.creativecommons.nl), een heel simpel en goedkoop drm-systeem. Daar kunnen we van leren dat zelfs kleine auteurs in de toekomst drm kunnen toepassen. Ik kan me voorstellen dat een individuele schrijver ooit besluit zijn werk via zijn eigen website op drm-basis beschikbaar te stellen. Dan kan hij zijn geld rechtstreeks bij de consument incasseren. Daar zijn echter nog wel een paar dingen voor nodig. Drm veronderstelt dat je kleine bedragen kunt overmaken naar een aanbieder van content, voor iedere dienst waarvan je gebruikmaakt. Drm krijgt dus pas echt een enorme stimulans zodra we eindelijk allemaal beschikken over een elektronische portemonnee of internetbankrekening.”
