De oorlog tussen Israël en de Palestijnen is bovenal een menselijke tragedie. Daarnaast zijn de gevolgen voor de economieën van beide partijen enorm.In Israël staat de ict-sector zwaar onder druk. Durfkapitalisten blijven weg. Bijna de helft van de ‘start-ups’ heeft het loodje gelegd. Evenementen worden elders in Europa gehouden, waardoor de horeca geld misloopt. Teus Molenaar over de Israëlische ict in oorlogstijd.
Om met de deur in huis te vallen: Nehemia 4:17-18 (Statenvertaling): "Die aan den muur bouwden, en die den last droegen, en die oplaadden, waren een ieder met zijn ene hand doende aan het werk, en de andere hield het geweer. En de bouwers hadden een iegelijk zijn zwaard aan zijn lenden gegord, en bouwden: maar die met de bazuin blies, was bij mij".
Met dit citaat uit het Oude Testament antwoordt Daniel Rosenne op de vraag of Telecom Israël in november dit jaar wel veel buitenlandse bezoekers zal trekken, zoals destijds in 2000. Rosenne was tot eind juni 2001 minister van telecommunicatie in het Heilig Land; hetgeen hij ruim vier jaar is geweest. Bewindslieden zijn na hun ministerschap verplicht een jaar ‘rustig aan te doen’. Hij heeft op zich genomen de biënnale Telecom Israël mede te organiseren.
Nehemia was opperschenker van de Perzische koning Arthasasta en kreeg het in 445 voor Christus voor elkaar dat hij met de zegen van de koning naar Jeruzalem toog om de stadsmuren te herstellen die door de Babyloniërs waren vernield. Een opperschenker (het Nederlandse woord ‘maarschalk’ is van de oorspronkelijke term afgeleid) was vertrouweling en raadgever van de koning. Het verhaal speelt zich af in de periode dat de Joden terugkeren uit de Babylonische ballingschap en het land herbouwen. Met veel bidden, continue dienst en een goed uitgeruste inlichtingendienst (om de plannen van de vijanden te achterhalen en te verijdelen) is het Nehemia gelukt de stad Gods zeker te stellen. Hoe verdeeld Jeruzalem nu ook moge zijn!
Deze bijbeltekst doet Rosenne vooraf gaan aan zijn opmerking: "Wij blijven doorgaan met onze pogingen de Israëlische telecommunicatiesector en de it-industrie verder te ontwikkelen. Ondanks Nablus (de laatste achttien maanden met Palestijnse terroristische activiteiten) en Nasdaq (de ‘markt aanpassingen’ in 2000-2001), zijn de resultaten geweldig. Israël is een belangrijk centrum van technologische ontwikkeling. We zijn trots op wat wij hebben bereikt, en we werken hard om de ontwikkeling en groei voort te zetten".
Aandeel ict-sector in Israëlische economie
| 1990 | 1992 | 1995 | 1996 | 1997 | 1998 | 1999 | 2000 | |
| Percentage ict-productie in totaal BNP | 5,0 | 5,5 | 7,1 | 8,2 | 9,0 | 10,8 | 11,0 | 13,6 |
| Aandeel ict in totale export goederen en Diensten | 14,0 | 16,3 | 16,5 | 18,9 | 21,2 | 24,4 | 24,6 | 30,0 |
| Aandeel ict in werk-gelegenheid | 3,5 | 3,5 | 4,0 | 4,3 | 4,5 | 4,7 | 5,1 | 6,0 |
Instroom
Ruim een jaar geleden heeft de ict-sector in het Heilige Land als motor van ’s lands economie het stokje overgenomen van de bouwnijverheid. Sinds de stichting van de staat in 1948 is er veel gebouwd en joeg deze branche de bedrijvigheid op. Allengs is die positie verdrongen door activiteiten op het gebied van automatisering. Inmiddels is het aandeel van de ict in de totale export opgelopen tot boven dertig procent.
Tal van it-bedrijven hebben een onderzoeksafdeling in Israël. Baan heeft er een eigen (niet rechtstreeks afkomstig van Invensys) groep onderzoekers, en Microsoft en Oracle hebben er eveneens een ‘studieclub’. De lijst van Amerikaanse bedrijven die Israelische kennis aftapt, is schier eindeloos. De bevolking heeft ook een reeks eigen, gerespecteerde ondernemingen voortgebracht. Hoe het komt dat Israël zo’n aantrekkingskracht heeft op it-bedrijven? Daar zijn verschillende verklaringen voor.
Oren Inbar, directeur Nederland van het Israëlische bedrijf Magic, noemt onder meer het gebrek aan delfstoffen of andere natuurlijke bronnen. Magic levert ontwikkelgereedschap waarmee applicaties zijn te bouwen zonder dat iemand zelf code hoeft te schrijven; de code wordt door de software gegenereerd. "Als je hier iets wilt bereiken, dan moet je je hersenen gebruiken, mijnwerkers hebben hier niks te zoeken. Vandaar dat velen een ingenieursopleiding gaan volgen." Hij trekt een vergelijking met het Amerikaanse Silicon Valley. "Een samenspel van een goede technische universiteit, immigranten en een afnemend belang van traditionele, economische activiteiten als visserij en landbouw."
De laatste jaren is er een miljoen joden uit de voormalige Sovjet-Unie naar het land aan de Middellandse Zee gekomen. Veelal intelligente mensen met veel werkervaring. Israël is een smeltkroes van culturen geworden, die zich gebonden weten in een gemeenschappelijk doel: de creatie van een veilige staat. "Die toevloed van mensen heeft tot gevolg dat er op veel manieren tegen dingen aangekeken wordt ingebracht. Die verschillende invalshoeken leiden vaak tot verrassende nieuwe vindingen", zegt Rosenne.
Dubbele klap
De grote jongens hebben, in economisch opzicht, niet zo veel last van de tweede intifada en het meedogenloze antwoord van Israëls premier Sharon. Zoals Checkpoint Software Technologies dat begin april tegenvallende resultaten over het eerst kwartaal meldt, maar nadrukkelijk zegt dat die niks hebben te maken met het geweld in het Midden-Oosten. Checkpoint maakt beveiligingssoftware, evenals het eveneens Israëlische bedrijf Aladdin. "Wij halen maar vijf procent van onze omzet uit Israël. En ondanks de wereldwijde, economische teruggang, staan we er nog steeds goed voor. We zitten op een goede markt: beveiliging. Dat is wel het laatste waar in wordt gesneden tegenwoordig", verklaart Erez Rosen, cfo van Aladdin.
Hij vertelt dat Aladdin niet alleen in het Beloofde Land onderzoekscentra heeft, maar ook in München en Silicon Valley.
Magic heeft, behalve in Tel Aviv, een r&d-centrum in India. Vooral de wens om de klant op elk moment wereldwijd ter wille te kunnen zijn heeft de gang naar India ingezet, maar spreiding van het risico speelt ook een belangrijke rol, aldus Oren Inbar. "Met India zitten we, ten opzichte van de VS, goed verdeeld over de tijdzones. Maar, ik moet bekennen: de knappe koppen zitten in Israël. En die vliegen heel vaak naar India."
| Wetenschappers en technici per 10.000 werknemers | |
| Israel | 140 |
| USA | 83 |
| Japan | 80 |
| Duitsland | 60 |
| Canada | 55 |
| Zwitserland | 55 |
| Taiwan | 45 |
| Groot-Brittanië | 43 |
| Ierland | 33 |
| Italië | 33 |
| Singapore | 32 |
| Spanje | 25 |
Toch spreekt David Assia, een oudgediende in Israëls software-industrie, van een ‘dubbele klap’: enerzijds de wereldwijde economische terugval in 2001 en anderzijds de angstaanjagende geweldsspiraal waarin het land is terecht gekomen. Dat schrikt mogelijke investeerders af. Assia is voorzitter van Magic, ceo van Enformia, lid van de raad van bestuur van Aladdin én al geruime tijd bestuurslid van de Israel Software Association.
We hebben elkaar in 1995 in Tel Aviv ontmoet; het weekeinde voorafgaand aan de moord op de toenmalige premier Rabin. "Zou u nu weer komen?", stelt hij over de telefoon de gewetensvraag. De schrik onder de kapitaalverschaffers heeft bijna de helft van de ‘start-ups’ de kop gekost. "Degenen die voor maart van dit jaar niet hun tweede kapitaalsronde positief hebben kunnen afsluiten, waren de klos." En dan hebben we het over honderden bedrijven, want het ritselt van de start-ups in Israël.
Bethlehem
Niet alleen de geldschieters haken af, ook klanten en partners richten hun schreden liever niet richting Jeruzalem. Inbar van Magic: "Wij hebben elk jaar een ‘kick off’-bijeenkomst. Vrijwel altijd in Israël. Begin dit jaar hebben we de operatie verhuisd van Eilat naar Turkije. Dat betekent dat er toch voor ongeveer 250.000 dollar niet in Israël wordt besteed."
En Rosen van Aladdin: "Elke twee jaar hebben we een conferentie met onze distributeurs. Die hebben we dit jaar verhuisd naar Praag. Die 200.000 dollar worden dus niet uitgegeven in Eilat."
Assia betreurt dit, maar laat ook de andere kant van de medaille zien. Zichzelf politiek als links van het midden beschrijvend, wijst hij naar het Palestijnse stadje Bethlehem waar het Israëlische leger de complete infrastructuur heeft vernietigd. "Bethlehem heeft maar een bron van inkomsten: het toerisme. Dat is afgelopen. Die mensen hebben geen inkomen meer, geen werk en kunnen geen kant op. Zo kweek je terroristen." Assia zegt het eens te zijn met Bush die de vredesonderhandeling weer op gang wil brengen onder voorwaarde dat beide partijen het geweld staken en Israël zijn legers dus terughaalt.
Beveiligingsindustrie
Israël, dat zich omringd weet door vijanden, heeft een bloeiende beveiligingsindustrie. Na 11 september 2001 richtte de wereld haar ogen naar het land dat al tientallen jaren probeert af te rekenen met terroristen. Dat biedt, zo blijkt uit een uitvoerig artikel in het februari/maart nummer van High-Tech Investor, tal van nieuwe kansen aan de Israëlische industrie. Ware het niet dat journaliste Tania Hershman zich in het artikel ook beklaagt over het wegblijven van de durfkapitalisten.
De Israëlische regering ziet kansen en heeft daarom met ongewoon snel tempo een road show van veiligheidsproducten in elkaar getimmerd en die in februari en maart naar New York, Chicago en Los Angeles gestuurd. En dan gaat het niet alleen om militaire uitrustingen, zoals de Steadycopter, een onbemande helikopter die volhangt met videocamera’s.
In oktober 2001 heeft het Combatting Terrorism Support Office van de VS-regering een boodschappenlijstje gemaakt met spullen die terrorisme een halt moeten toeroepen. Op het lijstje staan onderwerpen als automatische spraakherkenning, computermedia analyse, gezichtsherkenning, methodieken om informatiesystemen te integreren, fysieke bescherming, passagiers doorlichten bij toegangspoorten, en opsporing van chemische stoffen en explosieven.
Niet geheel toevallig is die industrie sterk ontwikkeld in het Heilige Land. En sinds 11 september zijn er veel nieuwe vindingen op de markt gekomen. Neem Snapshield, een bedrijf in Tel Aviv dat ‘point-to-multipoint’ encryptietechnologie maakt voor telefoonmaatschappijen. "We waren in de VS een paar weken na 11 september, en ontdekten een interessante verschuiving in de manier waarop mensen over veiligheid denken", zegt Harry Yuklea, ceo van Snapshield. Het viel hem op dat mensen niet meer wilden reizen om lijfelijk aanwezig te zijn bij bijeenkomsten bij te wonen, zelfs als het om uitwisseling van gevoelige informatie gaat. Een nieuw product was geboren: Snap Zone. Dit apparaatje versleutelt spraak- en faxcommunicatie met militaire precisie. Overigens moeten beide zijden van ‘de wolk’ zo’n toestelletje hebben om zinvol met elkaar te kunnen communiceren. Binnenkort komt Snap Cell op de markt voor veilige communicatie via de gsm-infrastructuur.
Nog een voorbeeld. Netline heeft oorspronkelijk een technologie ontwikkeld om het hinderlijke afgaan van gsm-telefoons en het voeren van gesprekken via het mobieltje in ziekenhuizen, theaters en andere publieke gelegenheden tegen te gaan. Al voor 11/9 kwam het bedrijf erachter dat verscheidene regelgevingen hun product verbieden. Het nadenken over een andere toepassing begon en is verfijnd door de terreuraanslagen in de VS. Een mobiele telefoon verspreidt elektromagnetische straling, zoals elk ander elektronisch apparaat. Dit fenomeen, dat bekend staat als ’tempest’, gebruiken terroristen door een mobiele telefoon aan een bom te verbinden en deze tot ontploffing te brengen door simpelweg dat mobieltje te bellen. De koffergrote C-Guard EXP van Netline is ontwikkeld voor explosievenopruimingsdiensten om het exploderen van bommen te voorkomen en tegen te gaan dat terroristen draadloos contact met elkaar hebben.
Ook op het gebied van ‘storage area networks’ zijn rond Tel Aviv nieuwe producten ontwikkeld. Hoeveel data zijn immers niet onherstelbaar verloren gegaan toen de Twin Towers instortten? De lijst met nieuwe vindingen is groot, maar alleen de reeds gevestigde bedrijven maken een kans. Durfkapitalisten mijden Jeruzalem vooralsnog.
‘We leven door’
Naast de economische kant van de ict-industrie is er natuurlijk ook een persoonlijke. Er werken immers veel mensen in deze sector.
Erez Rosen van Aladdin heeft een Europese functie. Hij kan overal in Europa gaan wonen. Maar ja, in zijn ogen is Amsterdam vergeleken met Tel Aviv ook maar een dorp. Het immer bruisende Tel Aviv is de Nemesis van Jeruzalem en uiteraard de woonplaats van Rosen. "Wij voeden ons personeel op in de vredesgedachte. Wij vechten voor vrede. Onlangs heeft iemand van ons een gezinslid verloren in een militaire actie. Dat is triest. Maar niet nieuw voor ons. Wij hebben geleerd hiermee te leven."
Ook de anderen benadrukken dat er voor hun gevoel niet veel nieuws aan de hand is; althans niet iets dat zij niet eerder al hebben ervaren.
Maar Tel Aviv bruist niet meer. NRC Handelsblad omschreef de stad dezer weken als een spookstad. Dit moge enigszins overdreven zijn. "We gaan natuurlijk wel gewoon uit; zij het minder vaak. We houden niet op met leven", zegt Assia. "Over een uur heb ik een afspraak met iemand in een restaurant. En ja, je zit er wel anders. Je kijkt wat vaker om je heen om te zien of er geen ongewone dingen gebeuren. En je hoopt dat het restaurant goede veiligheidsprocedures heeft."
Vooruitzichten
Ondanks de ellende en de, zo lijkt het, persoonlijke vendetta die Sharon en Arafat over de hoofden van anderen uitvechten, zien allen lichtpuntjes. Op politiek vlak, omdat Bush nu eindelijk werk lijkt te maken van het Midden-Oosten en zowel Israël als de Palestijnen op het matje roept. En omdat "de wereld nu toch moet inzien dat het zo niet langer kan", aldus Assia. In de vooronderstelling dat inzicht leidt tot positieve actie.
Maar ook op economisch vlak zijn de geluiden voorzichtig positief. "Voor de derde maand op een rij is de vraag naar ict-personeel weer toegenomen met twee procent", zegt Inbar van Magic. Het bedrijf dat overigens vorig jaar gedwongen was mensen te ontslaan.
En Daniel Rosenne: "Het vertrouwen keert misschien een beetje terug. Kijk maar naar Ericsson dat investeert in Regisoft." Dit Israëlische bedrijf maakt software waarmee telecommunicatiebedrijf diensten aan hun klanten kunnen aanbieden als mobiele marketing en mobiel kaartjes verkopen.
Teus Molenaar Freelance Medewerker
Leger bron van ict-industrie
De buitenproportionele omvang van de ict-industrie in Israël vindt zijn oorsprong in het leger. Het land dat zich omringd weet door machtige, vijandige staten, weet dat zijn leger het in aantal manschappen altijd aflegt tegen dat van de buren. Het heeft er daarom voor gekozen informatie- en communicatietechnologie als fundament te gebruiken voor de aanvalsmacht. De verrassingsoorlog in 1967, toen de VN-vredesmacht de Sinaï had verlaten en de toenmalige Egyptische president Nasser dreigde Israël te vernietigen, heeft de Zionistische staat vooral gewonnen vanwege zijn superieure technologie.
Jongens vervullen vanaf hun achttiende drie jaar dienstplicht; voor meisjes geldt een termijn van twintig maanden. Daarna komen de mannen elk jaar vijftien tot dertig dagen ‘op herhaling’.
Oud-minister Daniel Rosenne haalt een positief aspect aan van het leger. "Jongeren leren er in groepen te werken, naar elkaar te luisteren en gedisciplineerd samen aan de slag te gaan. In onze maatschappij, waar jaarlijks honderdduizenden nieuwe mensen binnenstromen, is het van belang dat we met elkaar kunnen samenwerken."
Orem Inbar, vice president en marketing director Europe bij Magic, haalt een ander aspect aan: "Jongeren komen in het leger in aanraking met hoogwaardige elektronica, communicatiesystemen en intelligente software. Dat geeft hen vaak ideeën waarmee ze na hun diensttijd aan de slag gaan en een eigen bedrijfje beginnen."
