Speelt het mysterieuze glazen plafond hen parten? Of moeten ze gewoon niets hebben van de nerdy bedrijfscultuur, de onvermijdelijke tachtig-urige werkweek, die hele techno-wereld vol kille piepjes, klikjes, bits en bytes? Feit is dat het aantal vrouwen dat een directiefunctie vervult in de Nederlandse ICT zich op één, hooguit twee handen laat tellen. Gesprek met drie van deze zeldzame leading ladies.
Jongens zijn gek op speeltjes. Dat is de reden waarom 99 procent van alle patenten op naam van mannen staat. Meisjes zijn ook graag bezig met speelgoed, maar raken meestal rond hun twaalfde de interesse daarvoor kwijt. Mannen niet. Nooit verliezen ze hun obsessie met onpraktisch speelgoed. Ze geven er alleen maar méér geld aan uit. Gek zijn ze op zaktelevisies, computerspelletjes, digitale camera’s en alles wat een motor heeft. Als het piept, knippert en minstens zes batterijen bevat, w�llen mannen het.
Passage uit de bestseller Waarom mannen niet luisteren en vrouwen niet kunnen kaartlezen. Als je zoals het Amerikaanse trainersechtpaar Alan en Barbara Pease bereid bent de verschillen tussen mannen en vrouwen flink uit te vergroten en te verabsoluteren, valt er geld te verdienen. Relatiegoeroe John Gray wees de weg met zijn Mannen komen van Mars, vrouwen van Venus, en sindsdien regent het boeken met in essentie steeds dezelfde boodschap: de grijze massa van mannen zit heel anders in elkaar dan die van vrouwen. Een biologisch/genetisch gegeven dat bepalend is voor de manier van denken, redeneren en communiceren. Accepteer het, gedraag je ernaar, maak er het beste van. Zeg ook niet dat vrouwen gefaald hebben als ze het in bepaalde beroepen of sectoren laten afweten. "Ze zijn gewoon niet goed uitgerust voor het betreden van gebieden die geschikter zijn voor de mannelijke hersenen", in de woorden Alan en Barbara Pease.
Ziedaar een voor de hand liggende verklaring voor de opmerkelijke ondervertegenwoordiging van vrouwen in de ICT – slechts één op de tien werknemers is vrouw volgens recente tellingen – en het bijna schokkend geringe aantal dames dat in deze sector de top haalt. Maar klopt het? Nee, hooguit een beetje, vinden drie van de zeldzame vrouwelijke ICT-directeuren die we deze vraag voorlegden. "Er lopen inderdaad niet zoveel vrouwen rond die iets hebben met techniek of telematica. Maar dat hoeft ook niet", stelt Terry Aurik (33), general manager van Tele2 Nederland, en naar eigen zeggen zelf totaal niet technisch. "Als die ingewikkelde techniek werkt en onze klanten er blij mee zijn, is dat genoeg voor mij. Enige affiniteit is prettig, maar om een goed manager te zijn van een bedrijf als dit hoef je echt niet diepgaand verstand van techniek te hebben. Mijn talenten liggen op het gebied van marketing en sales. En het goed communiceren met die techneuten, die natuurlijk wel heel belangrijk zijn en vaak een totaal andere taal spreken dan commerciële mensen."
Specifiek Nederlands
Mariëlle Antvelink (37), directeur van de Nederlandse vestiging van het internationaal opererende advies- en onderzoeksbureau Gartner, denkt evenmin dat het de technische, nerdy uitstraling van ICT is die vrouwen belemmert in hun weg naar de top, maar veeleer de specifiek Nederlandse arbeidsverdeling. "Als ik in Amerika ben en collega’s ontmoet, merk ik dat het vrouwengehalte daar toch aanzienlijk groter is. Het is er gemeengoed dat mannen en vrouwen beiden fulltime werken. Of ze nu een gezin hebben of niet. Dat zit ingebakken in de Amerikaanse cultuur, alle voorzieningen zijn daarop afgestemd. En dat geeft een heel andere drive. In Nederland maken de meeste vrouwen een keuze: een werk- of een huiscarrière, dat laatste al dan niet in combinatie met een parttime baan. Kies je als vrouw voor het laatste, dan kun je een toppositie in de praktijk wel vergeten."
Ook Yvonne van Bokhoven (30), directeur van het ICT-communicatiebureau Lewis Benelux, noemt de ‘parttime-cultuur in Nederland’ als rem op het doorstoten van vrouwen naar de top. "Maar: over tien, twintig jaar zal het anders zijn, daar ben ik van overtuigd. Meer vrouwen zullen fulltime werken en het parttime-werk zal beter verdeeld zijn tussen partners. In feite is het nu al aan het verschuiven. Om me heen zie ik zóveel vrouwen die werken, ambitieus zijn en carrièregericht."
Schuldgevoel
Zowel Terry Aurik als Yvonne van Bokhoven combineren de veeleisende directeursbaan met het moederschap. Beiden hebben een dochter in de peuterleeftijd. Yvonne: "Vanaf de geboorte krijg ik de vraag hoe ik die twee dingen combineer, hoe ik het allemaal voor elkaar krijg. In het begin voelde ik me daar best rot over. Een soort schuldgevoel was het. Maar dan wel aangepraat. Het kwam niet uit mezelf, totaal niet. Ik wil hartstikke graag werken, ik haal er enorm veel voldoening uit. En tegelijk heb ik het gevoel dat ik een heel goede moeder ben."
Terry: "Toen ik zwanger werd, merkte ik tot mijn verbazing dat ik een soort publiek eigendom was geworden. De hele wereld mocht er een mening over hebben. Er bestaat een groot vooroordeel tegen moeders die vijf dagen werken. Kan eigenlijk niet – het wordt niet hardop gezegd, maar je ziet het mensen gewoon denken."
Beide directrices hebben de zorgtaken redelijk goed weten te regelen, maar van een leien dakje gaat het allerminst, betogen ze om het hardst. Yvonne: "Het is belangrijk dat een kind veel aandacht van de ouders krijgt. Maar het maakt echt niet uit of die aandacht komt van de moeder of de vader. Mijn man werkt in het onderwijs, is meestal vroeg thuis en neemt veel zorg op zich. Gaat eigenlijk prima. Het is geen enkel probleem dat ik van ons tweeën degene ben met de meeste ambitie, die het liefste werkt."
Terry Aurik maakt melding van een leven met een ‘hoog disciplinair gehalte’. Korter werken is een waar schrikbeeld voor haar. Maar als het echt nodig was, zou ze er wel degelijk voor kiezen, zegt ze. "Regelmatig maak ik een heel persoonlijke afweging: hoe staan we ervoor als gezin? Is dit de manier waarop we met z’n drieën door het leven willen? Mijn dochtertje is het belangrijkste dat er is; het gaat mij erom dat zij gelukkig is. Op het moment dat ik werkelijk het idee heb dat het beter voor haar is dat ik twee dagen of misschien wel fulltime thuis ben, dóe ik dat. Het is je kind. Als dat niet gelukkig is – daar doe je alles voor. Dat is niet eens een keuze."
Acht tot acht
Minder dan fulltime werken is geen optie in een directeursfunctie, daar zijn de drie ICT-topvrouwen het roerend over eens. Zelfs met de reguliere veertig uur per week red je het niet. Mariëlle Antvelink: "Ik kom uit een echt ondernemersgezin. De zaak, wat er in het bedrijf omging, bepaalde de agenda van de dag. Het was volkomen vanzelfsprekend dat je daarin meedraaide. Vanuit die instelling, in hetzelfde tempo, werk ik nog steeds. Zij het dan niet in een eigen bedrijf, maar voor Gartner."
Hard en lang werken hoort bij de ICT-branche. Het is onderdeel van de cultuur, vindt Antvelink. "Onderliggende waarde is loyaliteit, naar collega’s en ook naar klanten. Ze moeten altijd op je kunnen rekenen." Dat imago van tachtig, negentig uur werken dat aan de ICT kleeft, zou vrouwen wellicht sterker kunnen afschrikken dan mannen, denken de drie directievrouwen, maar welk gewicht je aan die factor moet toekennen, valt moeilijk te zeggen. Yvonne van Bokhoven: "Op het hoofdkantoor van Lewis in Engeland worden dagen gemaakt van acht tot acht. Zo erg is het bij ons nog net niet. Maar er wordt behoorlijk lang gewerkt. Je ontkomt daar niet aan. Als bij ons om zeven uur ’s avonds de telefoon niet meer wordt opgenomen, krijg ik daar later geheid opmerkingen over: hadden jullie vakantie? Waren jullie allemaal tegelijk ziek? Als ik nieuwe mensen aanneem, vertel ik ook heel eerlijk: dit is de ICT-branche en dat betekent keihard werken. Geen 32-urige werkweek, geen adv-dagen. Het is dynamisch, verandert voortdurend. De hele dag, maar ook ’s avonds en in het weekend emails, faxen en telefoontjes. Het holt maar door. Mensen die dat niet willen, haken meteen af. Het selecteert zichzelf, zou je kunnen zeggen."
Terry Aurik geeft grif toe zelf flink aan dat lange-dagen-imago van de ICT te hebben meegewerkt. "Ik vind dit werk ontzettend leuk, en de markt waarin Tele2 opereert ook. Vergelijk het met de vele uren die mensen aan hun hobby kunnen besteden. Die zullen dat evenmin als hard werken ervaren. Je kunt van medewerkers niet altijd verlangen dat ze tachtig, negentig uur draaien, dat weet ik ook wel. Als het niet hoeft, hoeft het niet. Maar als ’t nodig is, zie ik graag dat je het doet. Dat is een beetje zoals ik het presenteer."
Niet carrièrebewust
Voor jongeren is dat buffelen geen vanzelfsprekendheid meer, merkt Yvonne van Bokhoven: "Als ik nieuwe mensen aanneem, willen ze soms direct al korter gaan werken, drie dagen per week bijvoorbeeld. Met name jonge vrouwen, vers van de schoolbanken. Nou meid, denk ik dan: destijds, in jouw situatie, wilde ik maar één ding: carrière maken. Jammer is dat. Het gaat om slimme meiden, met een goede opleiding achter de rug. Maar absoluut niet carrièrebewust."
Dat het vrouwen ontbreekt aan ambitie, wil er bij Terry Aurik niet in. "Daar geloof ik niets van. Wat vrouwen vaak wél tegenstaat is het hele gedoe rond carrières en het bereiken van een toppositie. Die slangenkuil waarin je je moet begeven. Daar hebben ze geen trek in. Dat kan een heel bewuste keuze zijn. Het blijft generaliseren, dat besef ik, maar mannen zijn rechtlijniger, egoïstischer, meer gefocust op de buitenwereld.
"Vrouwen hebben de neiging allerlei dingen eerst op zichzelf te betrekken, en dan pas op de rest van de wereld.Wat zou ik eraan kunnen doen of veranderen? Ze nemen problemen mee naar huis, gaan erover malen, zijn kwetsbaarder zou je kunnen zeggen. En dat is doodvermoeiend. Mannen hebben daar veel minder last van, dat maakt zo’n carrièrepad toch wel wat gemakkelijker."
Mariëlle Antvelink denkt eveneens dat het werkklimaat in de ICT nogal wat vrouwen vroegtijdig doet afhaken in de race naar de top. "Vrouwen die hier binnen Gartner weten te overleven, zijn echte bikkels. In een internationaal bedrijf als dit word je streng afgerekend op resultaten. Je krijgt geen kans om even in te dutten. Je zult continu moeten presteren. Je hebt een zekere passie, een bepaald energieniveau nodig om dat aan te kunnen."
Een survival of the fittest, en het zijn met name vrouwen die dan het onderspit delven. Mede om die reden zijn ze zwaar ondervertegenwoordigd bij het in Diemen gevestigde onderzoeksbureau. Onder de veertig sales professionals en ICT-consultants in de Nederlandse Gartner-vestiging bevindt zich naast Antvelink slechts één vrouw.
Vrouw als risico
Het kan nauwelijks toeval zijn dat Antvelink, Van Bokhoven en Aurik de scepter zwaaien bij Nederlandse vestigingen van internationale ICT-ondernemingen. Alle drie zijn ze in hun huidige functie benoemd door concerndirecties buiten Nederland. Dat heeft een rol gespeeld, denken ze, maar geen doorslaggevende. Antvelink: "Een Amerikaanse directie heeft er minder moeite mee een vrouw als directeur te benoemen, dat is zeker waar. Wat niet wegneemt dat ik de eerste vrouw was in de Europese organisatie van Gartner in deze functie. Ik was een voor de hand liggende kandidaat, maar geen vanzelfsprekende. De juiste vrouw op het juiste moment, laten we het daar op houden."
Het stoort haar dat seksegenoten het zo veelvuldig over ‘obstakels’ hebben als het gaat om carrière maken. En ook het veelbesproken glazen plafond is lang niet zo ondoordringbaar als wel wordt verondersteld. "Vrouwen moeten eens ophouden met dat gezeur over hun vrouw-zijn. Heb het lef om ook eens een negatieve ervaring door te maken. Stap over die obstakels heen."
Yvonne van Bokhoven heeft evenmin ooit het bestaan van een glazen plafond ervaren. Zelf werd ze vlot in haar directeursfunctie benoemd door de in Londen gevestigde Lewis-top. Dat hindernissen bij vrouwen vooral tussen de oren zitten, gaat haar echter te ver. Vrouwen hebben wel degelijk te maken met lastige vooroordelen. "Er wordt snel geredeneerd: ze is rond de dertig, zal wel kinderen willen. Moeten we die wel op zo’n hoge post zetten? Straks gaat ze misschien minder werken of is binnen twee jaar weer weg. Toch maar liever niet. Dat wordt nooit met je besproken, het wordt voor je bedacht. Doe daar maar eens wat aan."
Terry Aurik, directeur van een onderneming waarvan het hoofdkantoor in emancipatie-gidsland Zweden staat, werd benoemd na succesvolle prestaties bij de opbouw van de Nederlandse organisatie. "De concerndirectie heeft met mij best een risico genomen. Men wilde iemand die uit het juiste hout was gesneden, met voldoende potentie om te groeien. Je in een functie ontwikkelen, is bij Tele2 geen probleem. Maar de chip moet goed zijn, zoals dat in ons bedrijf heet."
Zachte waarden
Een vrouw aan het roer maakt een bedrijf net even anders, daar zijn de leading ladies het over eens. En laat de buitenwereld maar uitmaken of de ‘zachte waarden’ die zij als vrouw inbrengen een meerwaarde betekenen voor de organisatie. Terry Aurik zegt scherp te letten op werkplezier. "Het bedrijf eist veel van onze mensen. Daar moet je iets tegenover stellen. Een mooi salaris en een auto zijn niet genoeg. Na een maand zijn ze daaraan gewend. Maar je wilt dan toch dat ze het leuk blijven vinden om hierheen te komen. Dat is voor mij reden om bijvoorbeeld van tijd tot tijd een feestje te plannen. De ellende komt vanzelf wel, denk ik erbij, die hoef je niet te organiseren."
"Daarnaast probeer ik een cultuur van rechtdoorzee in stand te houden. Zelf kan ik absoluut niet tegen politieke spelletjes. En het irriteert me enorm als ik ze om me heen waarneem. Ik gebruik de invloed die ik dan toch heb om daar resoluut een eind aan te maken. Uiteindelijk weet iedereen dat te waarderen. Mensen die hier zijn weggegaan, op zoek naar het groenere gras elders, noemen het nog altijd als kenmerkend voor deze organisatie."
Yvonne van Bokhoven merkt bij zichzelf dat ze, wellicht in tegenstelling tot mannen in een vergelijkbare positie, liever een slimme omweg kiest dan het conflict opzoekt. "Als je dat als vrouw wél doet", voegt ze eraan toe, "wordt dat direct ook als heel bedreigend ervaren." Verder aarzelt ze niet quasi-moederlijk in te grijpen als medewerk(st)ers het zelfs in haar ogen te bont maken met hun werkijver. "Je moet om vijf uur wel eens zeggen: en nu allemaal naar huis."
Bij Gartner Nederland is directeur Mariëlle Antvelink gespitst op teambuilding. Noodzakelijk in een organisatie als de hare, vindt ze. "Zouden vrouwen daar meer alert op zijn? Mogelijk, maar moeilijk hard te maken. Ik merk wel dat het iets wakker maakt in mannen als je tijdens een zakelijke meeting opeens met een gekke verrassing komt, een etentje organiseert, mensen persoonlijke aandacht geeft of gericht moeite doet het team bij elkaar te houden. Vaak zie je dat ze hetzelfde gaan doen en dan op hun eigen manier, zodat het wel iets van henzelf wordt."
"Ik vind het belangrijk dat mensen in een organisatie als deze verantwoordelijkheid voelen voor elkaar. Dat iemand die net wat minder goed in z’n vel zit, hulp krijgt van een collega die wél lekker draait. Ik let er altijd scherp op hoe mensen met elkaar omgaan: emotional intelligence, ik denk dat vrouwen daar heel sterk in zijn."
