In augustus, net terug van vakantie, drink ik een kop koffie met Cees. Na een paar rustige zomermaanden trekt het werk weer aan. Toch hebben we allebei een wat ongemakkelijk gevoel. Alsof er iets in de lucht hangt.
Cees herinnert zich een artikel over zwakke signalen van een of andere Ansoff. Klinkt interessant genoeg om op te sporen. Meestal biedt internet uitkomst, maar deze keer niet. Het beste dat ik kan vinden is een boek over crisismanagement van Ian Mitroff, dat ik bestel via Amazon. Cees moet lachen. Die Mitroff is een charlatan. Hij heeft gelijk. Het boek valt twee dagen later in de brievenbus en kort daarna in de prullenbak.
Begin september krijgen we het artikel van Ansoff binnen via ons informatiecentrum. Het is in 1975 gepubliceerd in de California Management Review. De titel is Managing Strategic Surprise by Response to Weak Signals. Het gaat over zwakke signalen die de voorbode zijn van een plotselinge gebeurtenis die de strategie van een onderneming blijvend kan veranderen. Ansoff noemt voorbeelden als de oliecrisis, de uitvinding van de transistor en het succes van de compacte auto in Amerika.
Hoe ga je om met dit soort breuken? Kun je ze zien aankomen? Ansoff denkt van wel. Volgt een lang verhaal over het identificeren van strategische aandachtsgebieden, het uitvoeren van risicoanalyses en het formuleren van een passende respons die varieert van een verhoogde staat van interne paraatheid tot een snelle externe actie. Ansoff concludeert dat we ons niet alleen met strategische planning bezig moeten houden, maar ook met wat hij noemt ‘strategic issue management’: systematisch kijken naar gebeurtenissen die op korte termijn plaatsvinden maar de lange termijn sterk kunnen beïnvloeden.
Het is een interessant artikel dat meteen vragen oproept. Kunnen wij hier iets mee in ons eigen vakgebied, het beheersen van it-risico’s? Zijn er zwakke signalen die kunnen wijzen op het mislukken van een it-project, het crashen van een informatiesysteem, het wegvallen van een belangrijke leverancier? En hoe kunnen we die zwakke signalen dan in ons voordeel gebruiken zonder dat we overal spoken of gouden bergen zien? Een leuk onderwerp voor een afstudeeronderzoek.
En dan is het 11 september. Het schokkende begin van een nieuwe, onwerkelijke werkelijkheid die alle aandacht opeist en waarbij de meeste andere zaken in het niet vallen. Het nieuws en de televisiebeelden laten niemand onberoerd. En dat allemaal boven op een recessie die geen recessie mag heten maar dat natuurlijk wel gewoon is.
Intussen dendert het leven door. Een beveiligingscongres eind september in Las Vegas wordt nog geannuleerd, maar een intern seminar medio oktober in Wenen vindt plaats alsof er niets aan de hand is. Het wordt een vrolijke gebeurtenis, de militairen met automatische wapens op het vliegveld van Wenen niet meegerekend. Zo is er een geestig optreden van Stephane Garelli, hoogleraar aan de Universiteit van Lausanne, die opgewekt meldt dat de recessie nog wel een paar maanden zal aanhouden. Met schelle stem legt hij nog eens uit welke vormen een recessie kan aannemen: de V-vorm, naar beneden en weer omhoog (VS, 1990); de W-vorm, eerst naar beneden, dan omhoog, dan weer naar beneden en dan weer omhoog (VS, 1973); de U-vorm: naar beneden en dan met een flauwe bocht omhoog (zo gaat het meestal in Europa); en de L-vorm (een Japanse specialiteit). Wat doen ondernemingen tijdens een recessie? Garelli citeert uit het internationaal recessiehandboek: kosten besparen, mensen ontslaan, betalingen uitstellen, investeringen stopzetten, afwachten en hopen tot het beter gaat. Dat is wat er nu gebeurt en dat is wat ons de komende maanden te wachten staat, leuk of niet.
Er zijn wel andere manieren om met een recessie om te gaan. Het is een goede gelegenheid om je bed eens op te schudden, om eindelijk eens de tijd te nemen voor al die dingen die je al eerder had willen doen maar waar je de afgelopen jaren nooit aan toe gekomen bent. Zoals nadenken over ‘strategic issue management’ – te laat voor deze ronde, maar op tijd voor de volgende, en bovendien handig voor het herkennen van de zwakke signalen die het herstel van de economie zullen inluiden. Of zoals investeren in kwaliteit – niet direct wat je zou verwachten tijdens een recessie, maar op het laagste punt is arbeid betaalbaar en zijn machines goedkoop: een goed moment om te investeren in opleidingen, talentvolle mensen of een duurzame infrastructuur.
Het seminar in Wenen is positief van toon en wordt optimistisch afgesloten. Het gaat over klanten, over internationale samenwerking, over het integreren van concurrerende bedrijfsonderdelen die tegenwoordig silo’s heten. Een sterk signaal. En zo hoort het ook. Juist in deze tijden heb je weinig aan neerslachtigheid en cynisme, maar des te meer aan passie en enthousiasme. En een goede nachtrust. Dat wens ik u.
