Met op de achtergrond een aanzwellende kakofonie van overnamegeruchten vragen aandeelhouders en analisten zich af wat er in hemelsnaam mis is gegaan met Palm. Is de pionier van de palmtops een hulpeloos weeskindje zonder de geestelijke vader Jeff Hawkins? Ondanks de verliezen zijn, zo constateert Teake Zuidema – Mark Twain aanhalend, de berichten van de dood van Palm zwaar overdreven.
Palmtops beginnen net zo bij het Amerikaanse straatbeeld te horen als mobieltjes, daklozen en bezineslurpende SUV’s (sport utility vehicles). Op straathoeken, in koffieshops, in vergaderzalen en langs honkbalvelden ziet men de yanks ijverig notities maken of agenda’s raadplegen op glinsterende schermpjes. De moeder aller palmtops is de door Jeff Hawkins ontworpen Palm Pilot die in 1996 debuteerde. Binnen achttien maanden waren er meer dan één miljoen van verkocht. Zelfs Sony’s walkman was er niet in geslaagd zo snel de harten en beurzen van de Amerikaanse consument te veroveren.
De Palm Pilot staat symbool voor de verslaving aan leuke digitale dingetjes en de ‘work-is-fun’-mentaliteit van de jaren negentig. Het artikel is zo geprijsd dat het voor gulle gevers een betaalbaar presentje is om voor een geliefde onder de kerstboom te leggen. Nog een reden voor het succes: de Palm Pilot is ook voor mensen met een chronische technofobie eenvoudig te gebruiken. Dertien miljoen mensen hebben inmiddels wereldwijd een versie van de Palm Pilot aangeschaft. Zelfs het begrip ‘Palm Envy’ is doorgedrongen tot het Amerikaanse taalgebruik als omschrijving van het knagende gevoel van jaloezie dat men heeft wanneer iemand anders een nog nieuwere en blitsere Palm blijkt te hebben. Zo’n merk kan niet meer stuk, zou je denken.
Persbericht
Een persbericht van 1 juni 2001 begint enthousiast met de mededeling dat Todd Bradley aan boord komt als chief operating officer voor Palm’s Solutions Group. Bradley komt van computermaker Gateway en is daarom volgens Palms ceo Carl Yankowski zeer bekwaam om het management naar een hoger niveau te tillen. De benoeming van Bradley zal Palms positie als marktleider versterken, zo meent Yankowski, en de weg naar winst zal ongetwijfeld worden hervonden. Dat is ook wel nodig. Het bedrijf dat zich in 2000 zo spectaculair afsplitste van 3COM kampt door de neergang van de economie en door miskleunen van de leiding met dalende verkoopcijfers, ophopend inventaris en verliezen.
De koers van een aandeeltje Palm Inc. is tussen 1 januari 2001 en 1 juni 2001 met 78 procent gekelderd. In de staart van hetzelfde persbericht waarin de komst van Bradley wordt aangekondigd staat dan ook dat Palm het 1700 koppen tellende personeelsbestand verder uit zal dunnen. Eerder zijn al 300 mensen ontslagen. De Palm Pilot mag in al zijn verschillende verschijningsvormen het persoonlijke digitale knuffeldiertje zijn van zakenmensen en voetbalmoeders, het tempo waarin de handzame computer over de toonbank gaat is ernstig vertraagd. Door de slechte bedrijfsresultaten is de overname van Extended Systems, een bedrijf met veel ervaring op het gebied van draadloze verbindingen, afgeblazen en dat betekent een tegenslag voor het offensief van Palm op de draadloze markt.
Jeff Hawkins
Misschien zijn de perikelen bij Palm van tijdelijke aard en zal de hemel opklaren wanneer de economie weer aantrekt. Mocht het probleem van meer fundamentele aard zijn dan is de oorzaak waarschijnlijk dat de geestelijk vader van de Palm Pilot door een onhandige manoeuvre van 3COM Eric Benhamou niet meer voor Palm werkt maar voor concurrent Handspring. We hebben het nu over Jeff Hawkins, de man die Palm begon om genoeg geld te verdienen voor het schrijven van een dissertatie over het functioneren van de menselijke hersenen.
Jeff Hawkins heeft het frutselen aan kleine computertjes geleerd bij Grid Systems, een pionier op het gebied van mobiele computers. Hij ontwikkelde daar in 1989 de Gridpad een ’tablet’ van 30 x 22 x 3,5 centimeter waarvan het hart gevormd werd door een 10 MHZ 80C86 processor. De machine draaide op DOS en had programma’s in Gridtask een door Hawkins geschreven programmeertaal. De gebruiker kon via een pen of met behulp van een los toetsenbord de data invoeren. De handgeschreven tekst werd geanalyseerd met een door Hawkins ontwikkeld programma voor handschriftherkenning. De Gridpad kostte – zonder de software – de lieve som van 2370 dollar en was uitsluitend bedoeld voor zakelijk gebruik.
Hawkins’ visie ging echter verder. Hij bedacht op papier de Zoomer, een computertje voor de consumentenmarkt dat kleiner, simpeler en goedkoper zou zijn dan de Gridpad. Om zijn droom te realiseren startte hij in januari 1993 de firma Palm Computing. Ceo van Palm werd Donna Dubinsky. Het klikte onmiddellijk tussen de briljante ontwerper en de van Apple afkomstige manager. Hun samenwerking doet denken aan die van het illustere duo dat Apple in de wereld zette, maar dan harmonischer. Donna Dubinsky zei onlangs in een interview met Fast Company: "Het is een van de grote doelen in mijn leven om een omgeving te scheppen waarin Jeff Hawkins kan floreren."
Aanvankelijk was Palm een softwarebedrijf dat programma’s zou gaan maken voor de Zoomer. Hawkins: "We begonnen met Palm Computing met het idee de pc-wereld te kopiëren En iedereen wist dat je software moest maken om rijk te worden." Geo-Works zou een besturingssysteem ontwikkelen, Casio zou de Zoomer bouwen en winkelketen Tandy zou het ding gaan verkopen. De Zoomer kwam in 1993 even na Apple’s Newton op de markt. Beide producten konden al na een paar maanden worden bijgezet in het gestaag uitdijende museum van de hightech flops. Zowel de Zoomer als de Newton werden vooral beoordeeld op hun software voor handschriftherkenning en die was in beide gevallen teleurstellend. Er zijn nooit meer dan 10.000 Zoomers verkocht.
Zelf doen
Hawkins en Dubinsky kwamen tot de conclusie dat geen enkel bedrijf in staat was een succesvolle ‘handheld computer’ te bouwen die gebruik zou kunnen maken van Palms programmatuur. Dus besloten ze het zelf te gaan doen. Hawkins begon met een stukje hout dat precies in het zakje van zijn overhemd paste. Hij gebruikte een Chinees eetstokje als pen en begon dag en nacht met zijn denkbeeldige computer te werken. Hij tekende een beeldscherm op een stuk papier en plakte dit met lijm op het blokje hout. Stapje bij stapje ontstonden zo uit hout, papier en lijm de eerste contouren van de Palm Pilot.
Simpel, simpel en nog eens simpel. Dat was de mantra van Hawkins bij het ontwikkelen van de Palm Pilot. De Pilot moet ook niet gezien worden als een ineengeschrompelde pc maar eerder als een gedigitaliseerd notitieblokje. Hawkins wilde dat men met de Palm Pilot alles kon doen wat men ook met een notitieblokje kan doen – maar dan sneller, handiger en beter. De oorzaak van het relatieve falen van Microsofts mobiele avonturen – Windows for Pen Computing, Winpad en Windos CE – zit hem volgens Hawkins dan ook in het feit dat men in Seattle te veel uitgaat van een miniatuur pc. De Palm Pilot moet in de visie van Hawkins niet een verschrompelde pc zijn maar eerder een verlengstuk ervan.
Een andere sleutel voor het succes van de Palm Pilot was het ’text input’-systeem Grafitti dat door Hawkins werd ontwikkeld. Hawkins concludeerde dat de software voor handschriftherkenning niet deugde, omdat het te moeilijk was computers te laten begrijpen wat mensen schrijven. Hij draaide het dus om en besloot dat mensen maar moesten leren schrijven op een manier die computers zouden kunnen begrijpen. Hawkins: "Mensen nemen maanden of weken de tijd om te leren typen, dus kunnen ze ook vijftien minuten uittrekken om te leren schrijven met een pen zodat de computer het kan lezen." Hawkins krijgt gelijk.
Het debuut
Voor de fabricage van de Palm Pilot gingen Hawkins en Dubinsky in zee met US Robotics. Dankzij de expertise en de investeringen van dit modembedrijf kwam de Palm Pilot in het voorjaar van 1996 op de markt met een prijskaartje dat net onder de 300 dollar lag. Als er ooit iemand reden had om "bingo!’ te roepen dan was dat wel Hawkins. Binnen zo’n achttien maanden waren zo’n miljoen Palm Pilots verkocht. De Pilot was binnen de kortste keren een icoon en Palm een merknaam die niet meer weg te branden was uit het collectieve bewustzijn van de Amerikaanse consument.
Palm Computing werd ook een speelbal van grotere industriele krachten. Het bedrijf van Hawkins en Dubinsky werd eerst overgenomen door US Robotics. Deze modemfabrikant werd op zijn beurt weer ingelijfd door 3COM. Een miskoop – zo bleek al gauw – en 3COM’s ceo Eric Benhamou begon dan ook US Robotics bij stukjes en beetjes weer van de hand te doen. Ook Hawkins en Dubinsky wilden weer op eigen benen staan en verzochten Benhamou om Palm af te splitsen van 3 COM. Benhamou weigerde en dat was voor Hawkins en Dubinsky de reden om in november 1998 Palm de rug toe te keren. Ze startten een nieuw bedrijf dat Handspring heette en dat – uiteraard – palmtops ging maken.
De beursgang
Eric Benhamou had niet veel tijd nodig om van mening te veranderen. Reeds in 2000 besloot de top van 3COM om het succesvolle Palm nu onder de naam Palm Inc. toch af te splitsen. De beursgang van Palm Inc. die plaatsvond op 2 maart 2000 was voor Wall Street de happening van het jaar. De openingsprijs die was vastgelegd op 38 dollar per aandeel, steeg naar 165 dollar en stabiliseerde zich uiteindelijk op het einde van de dag op 95 dollar. Kennelijk treurde niemand meer om het vertrek van Hawkins en Dubinsky.
Het merkwaardige fenomeen deed zich nu voor dat de marktwaarde van Palm op de avond van 2 maart 2000 twee keer zo groot was als dat van het moederbedrijf waarvan het zich had afgesplitst. Op 1 maart 2000 had 3COM inclusief Palm een marktwaarde van 28 miljard dollar. Palm Inc. alleen had op 2 maart een marktwaarde van 53,4 miljard dollar. Verschillende analisten op Wall Street zagen een gouden toekomst voor Palm. Bedachtzamere persoonlijkheden zagen in de opgeblazen marktwaarde een typisch geval van het maken van geld uit gebakken lucht en deden hun stukken Palm Inc. weer zo snel mogelijk de deur uit.
Het leven was voor Palm en de nieuwe ceo Carl Yankowski tussen de beursgang en het voorjaar van 2001 een ware triomftocht. In het kerstseizoen van 2000 verkocht Palm 102 procent meer Pilots dan in het kerstseizoen van 1999. Er leek geen vuiltje aan de lucht. Maar in januari en februari van 2001 houden de Amerikaanse consumenten plotseling hun creditcards in hun zakken. Palm wordt geconfronteerd met tegenvallende verkoopcijfers, zich opstapelend inventaris en verliezen.
Ophopend inventaris? Speelt Palm dan niet het zo bejubelde ‘just-in-time’ spelletje met zijn leveranciers? Nee, het bedrijf rekent er in november 2000 op dat de vraag naar Palms zal blijven groeien en sluit, om verzekerd te zijn van genoeg onderdelen, langlopende contracten met zijn leveranciers. De onderdelen hopen zich nu op in de magazijnen. Tot overmaat van ramp slaagt Palm door problemen in de productie er niet in twee reeds aangekondigde nieuwe modellen – de m500 en de m505 – op tijd in de winkels te krijgen. Potentiële kopers wachten op de nieuwste modellen of kopen een product van een concurrent.
De schuldvraag
Op 27 maart 2001 maakt Palm Inc. bekend dat over het tweede kwartaal van 2001 een verlies verwacht wordt van 80 miljoen dollar. De koers zakt de volgende dag 48 procent naar 7,44 dollar. In mei wordt een nieuwe prognose van het verlies gezet op 180 miljoen dollar. Zoals te doen gebruikelijk in slechte tijden beginnen analisten, aandeelhouders en financiële journalisten zich met op de achtergrond het aanzwellende rumoer van overnamegeruchten af te vragen wat er fout is gegaan bij Palm en wiens schuld dat is. Een veel gehoord verwijt is dat Palm, verblind door het succes, te weinig aan vernieuwing heeft gedaan en dat de creativiteit en genialiteit van Hawkins en Dubinsky node worden gemist.
Palm Inc. heeft nog geen enkel product gelanceerd dat niet is ontworpen door Jeff Hawkins. Ook de nieuwste m500 en m505 zijn niet meer dan nieuwere versies van de door Hawkins ontworpen Palm V. Hawkins heeft inmiddels voor Handspring de Visor ontworpen, een palmtop die ook gebruik maakt van de Palm OS maar die wel goedkoper is dan de producten van Palm. Een nieuwigheidje van de Visor is een uitbreidingssleuf waarmee deze palmtop in een handomdraai omgebouwd kan worden in een camera, een MP3-speler, een modem of een mobiele telefoon. Er zit gewoon wat meer schwung in de producten van Handspring.
Handspring heeft inmiddels zo’n 20 procent van de Amerikaanse markt van palmtops overgenomen van Palm. Erger voor Yankowski is dat palmtops uitgerust met Microsofts Pocket-PC serieus inbreuk maken op de ‘high-end’ markt. Palmtops met Pocket-PC van verschillende merken hebben 26 procent van de Amerikaanse markt van palmtops die duurder zijn dan 350 dollar overgenomen. Op deze ‘high-end’ palmtops zitten de grootste winstmarges. In 2000 maakte Palm een winst van 150 dollar op iedere Palm V die in de winkel ligt voor 399 dollar. De winstmarges op de goedkopere modellen zijn veel lager. "Wij geloven dat Microsoft in een versneld tempo marktaandeel van Palm zal overnemen," zegt Charlie Wolf, een analist van Needham & Co in New York. En laten we wel zijn: Microsoft verliest wel eens een veldslag, maar nooit een oorlog.
Een terrein waarop Palm tot nu toe opvallend afwezig is, is de markt voor de combinaties van palmtops en mobiele telefoons. In Japan verkopen Mitsubishi en Samsung reeds persoonlijke digitale assistenten met ingebouwde mobiele telefoons die opereren op basis van Microsofts Stinger software. Vodafone heeft aangekondigd nog dit jaar de Stinger te zullen introduceren op de Europese markt en Voicestream gaat hetzelfde doen in de VS. Yankowski zegt zich niet druk te maken om producten als de Stinger en andere hybride palmtop-telefoons, maar geeft wel toe dat Palm traag is geweest met het ontwikkelen van nieuwe producten.
Kunnen iconen dood?
Het is moeilijk te geloven dat een bedrijf dat de ene dag nog de hemel in wordt geprezen als een icoon van de jaren negentig, de volgende dag bij het oud vuil dreigt te worden gezet. Dat zal ook zeker niet gebeuren. Het probleem is echter dat Wall Street, aandeelhouders en vaak ook de media nog maar twee soorten nieuws kennen: erg goed nieuws en erg slecht nieuws. Een hightech bedrijf is ofwel een hoogvlieger ofwel een dood vogeltje. Een manager die gisteren nog als heilige werd bejubeld is vandaag een schlemiel en een sukkel. Het beheren van een bedrijf lijkt zo veel op een rit in een achtbaan waarbij het niet gemakkelijk is het hoofd koel te houden.
Carl Yankowski heeft beloofd Palm Inc. weer winstgevend te zullen maken. Hij heeft echter zijn reputatie als marketinggoeroe – opgebouwd via een carrière bij Pepsi, General Electric, Reebok en Sony Electronics – tot nu toe bij Palm niet waar kunnen maken. Misschien is het ook tijd dat Eric Benhamou, nog steeds voorzitter van Palms raad van bestuur, een schop onder zijn je-weet-wel krijgt omdat hij Hawkins en Dubinsky zo gemakkelijk heeft laten gaan. Hawkins zei onlangs in de San Jose Mercury News: "Wanneer ze Palm eerder hadden afgesplitst dan zou ik er nu nog steeds werken." En dan was Palm wat minder een weeskindje geweest.
Teake Zuidema Freelance Medewerker
Palm op een splitsing
Op 13 juni – enige tijd na het schrijven van deze reportage – maakt Carl Yankowski van Palm bekend dat hij overweegt de onderneming op te splitsen in een software- en hardwarebedrijf. Dit is overigens al de tweede keer binnen een halfjaar dat hij zich hierover in het openbaar uitlaat.
Zoals beschreven produceert Palm niet alleen eigen palmtops, maar geeft het de software ook in licentie aan concurrenten als Handspring en Sony. Met de verkoop van hardware verdient het bedrijf het meest en het haalt maar enkele procenten van zijn omzet uit het leveren van softwarelicenties.
De meest voor de hand liggende optie lijkt dan ook het deels afstoten van de softwaredivisie. Palm wil dan wel, net als andere bedrijven die gebruikmaken van het besturingssysteem en de software van Palm, een aandeel in het nieuwe bedrijf houden.
Analisten verwachten voorlopig geen echter geen splitsing. Ook een woordvoerder van Palm bagatelliseerde de mogelijkheid van een splitsing op korte termijn.
Yankowski verwacht Palm ‘snel’ weer winstgevend te kunnen maken, ofschoon hij zich over de precieze termijn ook nu weer geen uitspraken liet ontlokken.
