Rond ‘enterprice resource planning’ is het wat rustiger geworden, terwijl het informatiseren van de werkprocessen nu juist hectisch is. De monolitische erp-structuren zijn hoegenaamd verdwenen. ‘Resource planning’ verandert geleidelijk in ‘i-erp’ via portalen voor informatie-uitwisseling met de werkprocessen. Erp wordt ook in toenemende mate component- of object-georiënteerd. Cees van Heijkoop tekent aan dat vooral door het ontwikkelen van kennis het productieproces sneller verloopt; de macht vloeit dus terug naar de werkvloer.
Leveranciers van erp-pakketten hebben hun oplossingen voortdurend verstrengeld met de besturing van de processen op de werkvloer. Door de komst van de portalen vindt een ontrafeling plaats. Erp-oplossingen evolueren naar los gestructureerde netwerken; naar flexibele werkstroomsystemen voor ondersteuning en optimalisatie van de prestaties van de onderneming. In de knooppunten van deze netwerken voeden hooggeautomatiseerde werkprocessen de werkstroom met data over de standaard en de werkelijke prestaties. Met die data worden processen gepland en bewaakt men de voortgang. Ook worden steeds meer nieuwe data over verbeterde en nieuwe producten en procesprestaties aangeleverd. Die nieuwe data ontstaan uit veranderingen van producten en processen maar ook uit het evalueren van bestaande en het genereren van nieuwe kennis. Processen veranderen op de werkvloer, de ‘enterprise’-werkstroom coördineert en verandert relaties.
Een kernwoord in deze ontwikkeling is objectgeoriënteerd. Kennis voor procesbesturing en productontwikkeling is altijd vastgelegd; tussen de oren, op papier, of in modellen. Die kennis is veelal proces- of productgebonden ontstaan. Kennis wordt nu in toenemende mate vastgelegd in datamodellen en bestaat dan uit een modelstructuur met randvoorwaarden, bijbehorende data, communicatie- en presentatiefaciliteiten. Het zijn dan besturings- en/of kennisobjecten geworden. Die objecten vormen bouwstenen die in logische structuren aan elkaar worden gekoppeld. Zo ontstaan grotere en grote besturingssystemen of kennisroutes.
Objectgeoriënteerde informatiesystemen zijn in de werkprocessen dieper doorgedrongen en verder ontwikkeld dan in erp-systemen. De werkvloer is rijk aan kennis en het coördinerende erp-systeem is arm aan kennis. De objectstructuur is geschikt voor het vastleggen van kennis. De toepassing van die informatiestructuur ontwikkelt zich op de werkvloeren intenser dan in de erp-systemen.
Zoeken naar optima
Tussen de marktvraag en het aanbod door de werkvloeren is het een voortdurend zoeken naar optima. Bij het zoeken naar die optima speelt de op de werkvloeren aanwezige kennis een toenemende hoofdrol. Kennis, gegenereerd door de eigenaren van de processen, wordt inmiddels ook – zij het nog schoorvoetend – van buiten af ingebracht; door het geven van opdrachten voor het ontwikkelen van kennis of door het inkopen van bestaande kennis. In Nederland werken veel afdelingen van bedrijfsorganisaties aan de ontwikkeling van geïntegreerde besturings- en daaraan gekoppelde kennisketens.
De positie van het logistiek management is aan veranderingen onderhevig, de erp-leverancier heeft het opgewaardeerd tot Enterprice Resource Management; alsof het ondernemen geïnitieerd wordt door het erp-systeem met al zijn vertakkingen. Die zienswijze is niet geheel terecht. Hoe de werkelijke verhoudingen in de bedrijfsorganisatie zijn, heeft Professor Bertrand, van de capaciteitsgroep Logistieke Beheersingssystemen van de faculteit Technologie Management van de TU Eindhoven, recentelijk bescheiden uiteengezet. "Sinds de komst van de logistieke automatisering is er bij veel bedrijven een scheiding ontstaan, vaak is er zelfs sprake van een kloof tussen de logistiek en de fabricage," stelt Bertrand. Die kloof ligt er omdat de logistiek van de fabricage een standaard proces verlangt, terwijl de fabricage te maken heeft met tal van invloedsfactoren die de procesresultaten variabel maken (zie ‘Vriend of vijand, techniek en logistiek’- Computable, 12 januari 2001). De productieprocessen worden bestuurd door operators of machinebedieners. Zij kennen de processen en weten hoe die processen moeten worden bestuurd, zij reageren op afwijkingen van de input, het proces zelf en de variabiliteit van de output. Binnen de afdeling is bekend wie welke kennis heeft en wie welke problemen op kan lossen.
"Op wat er werkelijk op de productievloer gebeurt, heeft de logisticus geen greep", gaat Bertrand verder. "De logisticus stelt uit de werkvloergegevens standaards samen en plant de processen op basis van die standaards. Het zijn de stuk- en bewerkingslijsten, de normen voor beschikbare capaciteiten en toegestane materiaalverbruiken. De logisticus plant de werkstroom en meet de resultaten. Invloed op de besturing van de processen in de werkstroom heeft hij niet. Wanneer processen worden verbeterd, veranderen de standaards en daarmee de planning van de goederenstroom. De logisticus kan het productieproces niet manipuleren. Dat doet de werkvoorbereider, de operator, machinebediener of afdelingschef. Tussen beide werelden ligt een wereld van verschil. In het verleden heeft dat tot muren om de processen geleid en die muren bestaan in veel gevallen nog."
Bertrand beperkt zijn uitspraken tot de relatie tussen de productieprocessen en het logistiek management. Die zienswijze geldt voor de relatie tussen alle werkprocessen en het logistiek management; voor de relatie met marketing en verkoop, de inkoop, productontwikkeling, productie, distributie en service en de financiële administratie. Binnen al die domeinen is een ontwikkeling gaande om de eigen processen volledig geïntegreerd te besturen en te ontwikkelen. Dat kan doordat die informatiesystemen objectgeoriënteerd zijn.
Klantspecifiek productontwerp
Veel bedrijven werken al jaren aan de automatisering en informatisering van de afdelingsprocessen. Hydraudyne Cylinders bijvoorbeeld bouwde in 1998 en 1999 een verkoop-productontwikkelingssysteem voor het op basis van klanteneisen genereren van specifieke productontwerpen. Inmiddels is dit systeem zover ontwikkeld dat ook productieprocessen klantspecifiek te genereren zijn. In het veranderingsproces is eerst de productkennis geanalyseerd, bekeken vanuit de marketing/verkoop en productontwikkeling. Daaruit resulteerde een ‘feature based’- proces voor productontwerp. Nu volgt het ‘feature based’ genereren van het klantspecifieke productieproces. Het bedrijf implementeert nu ook de laatste versie van het erp-pakket van SAP en koppelt beide applicaties.
Het vroegere Fokker Aircraft beschikte sinds de naoorlogse jaren al over veel en goed gedocumenteerde ontwerp- en productiekennis. Die kennis, eigendom van de constructeurs en de fabricagespecialisten, is overgegaan naar Fokker Aerostructures. Die van oorsprong productgebonden kennis is los geweekt van de specifieke Fokker-vliegtuigen en objectgeoriënteerd gemaakt. Ontwerpen en produceren is nu sterk geautomatiseerd ondersteund. Voor de kennisbezitters, veelal ervaren, wat oudere constructeurs, blijkt dit toegankelijk maken van hun kennis in kennisobjecten een proces dat veel voldoening geeft. Fokker Aerostructures is nu een wereldwijd gewaardeerde, en – dankzij speciale materialen en hoogwaardige fabricagetechnieken – een zeer gewilde ontwerper en leverancier van lucht- en ruimtevaartonderdelen.
Voor het realiseren van een werkbaar kennisproces hebben zij eerst kennisstructuren ontwikkeld. Daarna zijn de kenniscomponenten in die structuur ingepast en objectgeoriënteerd gemaakt. Nu komen witte plekken in de structuur naar boven en dat resulteert in vragen waar kennis verder kan worden ontwikkeld. De kennisontwikkeling wordt uitbesteed aan het Nationaal Luchtvaart laboratorium, TNO en anderen.
Ingebouwde intelligentie
In de procesindustrie worden de processen op partieel niveau bestuurd door plc’s (programmable logic controllers) en geïntegreerd door Scada (Supervisory Control And Data Aqcuisition) systemen. Van recente datum is het inbouwen van intelligentie in sensoren en actoren (motoren, kleppen, afsluiters, verwarmingselementen, enzovoorts). Er ontstaan gedecentraliseerd kleine objectgeoriënteerde besturingssystemen, die met hun beperkte omgeving kunnen communiceren en onderling besturingsinformatie uitwisselen. Het Scada-systeem wordt meer en meer het overkoepelende besturingssysteem dat met die kleine besturingscentra communiceert. Het Scada-ysteem is ook een communicatiesysteem, bijvoorbeeld voor het downloaden van nieuwe intelligentie naar de sensoren en actoren. Boven of naast dat Scada-systeem functioneert een MES, een Manufacturing Execution System voor data-acquisitie en onderhandenwerkplanning. Het MES stuurt en manipuleert de goederen door de processen heen en het verzorgt de communicatie met het erp-systeem. Bovengeschetste ontwikkeling van geïntegreerde systemen voor het besturen en genereren van kennis en koppeling met erp-systemen is algemeen. Siemens Nederland heeft het crm-proces voor de sector energiesystemen in vier stappen uitgebouwd tot een informatie- en besturingssysteem voor de nationale, en binnenkort voor de internationale klantenservice. Getronics ontwikkelt een speciaal systeem voor partnerbeheer. Doel is om over de ondernemingsgrenzen heen de samenwerking met partners op kennisniveau te structureren. Elsevier heeft haar opleidingspoot gereorganiseerd. Schriftelijk onderwijs is afgestoten en vervangen door internetgeoriënteerd onderwijs. Elseviers Bedrijfsopleidingen heeft de eerste stap gezet naar objectgeoriënteerd onderwijs, waarbij kennisverstrekking gekoppeld kan worden aan de afdelingsprocessen.
Objecten en componenten
De ondernemingsbesturing kantelt. Afdelingsprocessen worden zelfstandige, integraal bestuurde systemen en op basis van kennisgeneratie verder ontwikkeld. Zij zijn, zoals altijd, uniek en daardoor autonoom. Die autonome systemen worden aan het erp-systeem gekoppeld, er niet mee geïntegreerd. Inspelend op die noodzaak zijn erp-systemen veranderd. Koppeling aan het conventionele monolitische erp-systeem is een doodlopende weg, omdat die erp-structuur moeilijk met die van de flexibele afdelingssystemen is te verenigen. Het nieuwe erp-systeem is een i-systeem met portalen voor informatie-uitwisseling en is component- of objectgeoriënteerd om op de voortdurend veranderende afdelingsprocessen te kunnen reageren. De indicatie component- of objectgeoriënteerd wordt wisselend gebruikt. Bij J.D. Edwards spreekt men van objecten, bij Oracle van componenten. Een groot erp-systeem telt tienduizenden van die componenten. Het toepassingsgebied beslaat naast handel en industrie ook financiële en andere dienstverleningen. Componenten of objecten zijn de bouwstenen voor het erp-systeem. De erp-objecten hebben een wat ander karakter dan die in de meer technische of commerciële afdelingsprocessen. Binnen de objecten van afdelingsprocessen vinden we vooral gecompliceerde besturings- en kennismodellen. In het logistiek management zijn de plannings- en controlemodellen betrekkelijk eenvoudig, terwijl hoge eisen worden gesteld aan de communicatie. De erp-objecten zijn de opgedeelde oorspronkelijke logistieke functies, verrijkt met data- en communicatiefaciliteiten.
Het erp-systeem is meer dan ooit de ruggengraat voor de sturing van de order-, goederen- en geldstroom. Om daar het ‘enterprise resource management’-label aan te verbinden is echter wat te veel van het goede. Het dynamisch ondernemen is sterk afhankelijk van wat er binnen de afdelingen verandert. Erp is het regulerend systeem van binnen naar buiten en van buiten naar binnen. Die functie kan het alleen vervullen wanneer het real-time communiceert met de afdelings-ict. Erp heeft daarbij te maken met een steeds sneller veranderend aanbod van data. Op basis hiervan past het erp-systeem haar bestanden met orderinformatie en de standaarden voor het plannen van de goederenstroom voortdurend aan. Het erp-systeem wordt van lieverlede ook belast met de data-doorkoppeling naar systemen van derden. Niet alleen de informatiestromen, maar ook de functionaliteit van het systeem dient daardoor voortdurend te worden aangepast.
Iteratief proces
De inrichting van de goederenstroombeheersing is het afgelopen decennium vooral gepropageerd vanuit een ’top-down’-benadering. Vereiste marktprestatie speelden en spelen een centrale rol. Door prestaties te meten en te plannen is aan te geven waar en hoeveel prestatieverandering nodig is. Het beheersen van de goederenstroom wordt daarbij ontwikkeld in stappen van conceptueel, functioneel en technisch ontwerpen en implementeren. Het proces is iteratief. Baan Enterprise Modeling, Oracle Workflow Management en andere zijn zulke ondersteunende systemen. Oracle gooit met dit systeem hoge ogen omdat hun systeem voor ontwikkeling van het logistiek management in de database huist. De relaties met de data zijn ingebouwd.
Doordat het ontwikkelen van het logistiek management niet alleen ’top-down’, maar meer en meer ook ‘bottom-up’ plaatsvindt, verandert de dominantie van de ’top-down’-benadering. Het wordt een gemengde benadering van het veranderingsproces. Het wijdvertakte erp-systeem wordt gecorrigeerd tot een systeem voor uitsluitend het beheer van de goederenstroom, zonder inbraak in de afdelingsprocessen. Nu erp ‘component based’ is geworden, kunnen de afdelingsprocessen wel van die componenten gebruik maken; door die componenten aan de eigen legacy-systemen toe te voegen of door frames te bouwen uit de componenten, met eigen toevoegingen.
De ict-wereld blijft gedifferentieerd. Het gaat te ver om van kloven of muren tussen logistiek management en afdelingsprocessen te spreken. Feit blijft dat die processen autonoom zijn. Zij zijn verantwoordelijk voor de eigen prestaties en voor de ontwikkeling van die prestaties. Zij kiezen de eigen oplossing met crm, voorraadbeheer of cad/cam, of wat voor oplossing dan ook. De vraag is niet of informatiemanagement kan worden gecentraliseerd, maar tot hoever. Momenteel valt duidelijk een decentralisatie met betrekking tot de systeemontwikkeling waar te nemen. Het is voorwaarde voor de ontwikkeling van volledig geautomatiseerde afdelingsprocessen en voor het ontwikkelen van kennis binnen die processen.
Cees Van Heijkoop Freelance Medewerker
