Gemak dient de mens. En dus is er voor domotica – de automatisering van het huis – een gouden toekomst weggelegd. Het probleem is dat Chriet Titulaer dat vijftien jaar geleden ook al verkondigde. En nog steeds wordt een nieuwe woonwijk als Leidsche Rijn volgebouwd met woningen die qua functionaliteit niet zo heel veel verschillen van hun middeleeuwse voorgangers. De domotica-branche worstelt dan ook met een aanbod waar de vraag soms nog bij gezocht moet worden, constateert Auke Schouwstra. Wie zit er eigenlijk te wachten op de mogelijkheid via de telefoon zijn bad vol te laten lopen?
Een zendertje waardoor het tuinhek openzwaait en de voordeur van het slot gaat. Een telefoon die de politie belt als er ergens in huis een alarmknop ingedrukt wordt. Een camera die iemand van de thuiszorg informeert als hij geen beweging meer detecteert. Een netwerk waarmee verlichting, zonwering, bewakingscamera’s en deursloten bediend kunnen worden. Een zichzelf inschakelend ‘lichtpad’ van de slaapkamer naar de douche, voor als je ’s ochtends uit bed komt. Het valt allemaal onder de noemer ‘domotica’, en het is geen toekomstmuziek.
Het Barneveldse installatiebedrijf Leertouwer laat de meeste van dit soort toepassingen al zeven jaar zien in een speciale showroom. Domutron heet die, en de opkomst van internet, WAP en Umts zorgt ervoor dat de expositie de laatste tijd vaak aangepast moet worden. Domotica, de automatisering van het huis, neemt een grote vlucht.
Henk Hazeleger, manager van het Domutron, adviseert vermogende particulieren en woningbouwcorporaties over de mogelijkheden. Het voorbeeld van het bad is niet zo gelukkig gekozen, vindt hij. Hazeleger: "Nederland is daar inderdaad te nuchter voor. Maar er is wel belangstelling voor bijvoorbeeld een toegangshek dat automatisch opengaat, gekoppeld aan verlichting van een tuinpad. Hier komen particulieren die een woning laten bouwen. Ze zoeken extra comfort. Dat soort mensen hebben kennissen die ook een huis van een miljoen hebben. Daar zien ze dingen die ze zelf ook willen."
Hazeleger kan ze imponeren met een computerprogramma dat verschillende functies van zijn eigen showroom bestuurt: verlichting, verwarming, bewakingscamera’s, energieverbruik; het is allemaal te zien en te bedienen via een computer die in het Domutron staat opgesteld.
Onzekerheden
Het ministerie van Economische Zaken maakt zich zorgen over de ontwikkelingen op domotica-gebied. Of liever gezegd, over het gebrek daaraan. Eind vorig jaar bracht het agentschap Senter van het ministerie er een brochure over uit.
Kern van de Trend@nalyse.domotica: de partijen die moderne domotica moeten integreren in nieuwbouwprojecten draaien om elkaar heen, wachtend op degene die het initiatief neemt om domotica grootschalig te gaan toepassen. Woningbouwverenigingen, architecten, projectontwikkelaars, verzekeraars: ze worden allemaal geplaagd door de onzekerheden op domoticagebied. En dat staat een doorbraak in de weg.
Een prangende vraag is bijvoorbeeld: wie wordt de domotica-coördinator? Wie gaat diensten aanbieden waardoor domotica zal doorbreken bij de consument? Het Senter denkt onder andere aan de energiebedrijven. De liberalisering van de energiemarkt dwingt hen te zoeken naar een toegevoegde waarde aan hun product. Die waarde zou heel goed kunnen liggen in het aanbieden van domotica-diensten. Energiebedrijven installeren dan bijvoorbeeld gratis domotica-apparatuur en sluiten langlopende contracten met de consument.
Omdat de energiebedrijven momenteel druk bezig zijn te overleven in de opkomende liberalisering, nemen zij nog geen coördinerende rol op zich. Het Senter noemt ook andere kandidaten: woningbouwverenigingen, internetproviders, zorginstellingen, grootwinkelbedrijven en aanbieders van huishoudelijke apparatuur, omroepen, uitgevers en kabelmaatschappijen.
Ook de wet van de remmende voorsprong speelt de domotica-ontwikkeling parten. Nu al instappen in de huidige technische domotica-omgeving wordt als riskant ervaren, schrijft het Senter in zijn Trendanalyse. Wat nu state-of-the-art is, kan over een paar jaar volstrekt achterhaald zijn. Zowel grote marktpartijen als ook consumenten zijn daarom terughoudend bij het aanschaffen van complete domotica-netwerken in huis.
En er is het probleem van de technische standaard. Een echte marktleider is er niet, waardoor de verschillende aanbieders van domotica-producten niet gestimuleerd worden voor één standaard te kiezen. Wat wordt de norm in de intelligente meterkast? Lonworks of EIB? Havi of Firewire? Bluetooth of nog een ander protocol?
Anderzijds lijkt het internetprotocol wel als een natuurlijke standaard te komen bovendrijven voor de communicatie van de consument met de diverse delen van het domotica-systeem.
Slimste huis
"Standaardisering is het grootste probleem bij domotica", meent ir. A. van Berlo. Hij is directeur van de stichting Smart Homes. De stichting was betrokken bij de realisatie van de eerste woningbouwprojecten in de sociale sector waarbij domotica toegepast werd. Het gaat om een aantal complexen voor ouderen in Nuenen, Best en Eindhoven.
Van Berlo: "Voor complete domotica-oplossingen kun je nog niet bij één bedrijf terecht. De een levert het besturingssysteem, anderen leveren de producten. Vaak eten ze elkaar niet. Er is wel een groep producenten die elkaar gevonden hebben in de European Installation Bus-standaard (EIB), maar die wordt nog nauwelijks in woningen toegepast. Terwijl juist belangrijk is dat er een netwerk in huis ontstaat dat verschillende apparaten herkent: naast de draadloze ‘headset’ ook de automatische gordijnopener."
Halverwege dit jaar opent Smart Homes de ‘Slimste woning van Nederland’, op de Kop van Zuid in Rotterdam. Het is de opvolger van de ‘Modelwoning voor alle leeftijden’ waar de stichting in zes jaar tijd zo’n 100.000 bezoekers in verwelkomde.
De ongekroonde koning van deze demonstratievorm is natuurlijk Chriet Titulaer. Zijn ‘Huis van de Toekomst’ in het Autotron in Rosmalen trok midden jaren tachtig al duizenden bezoekers. Titulaer was zijn tijd ver vooruit. Dat kwam ook door zijn keuze voor hoofdzakelijk zeer futuristische toepassingen. Van Berlo: "Daardoor liep de belangstelling terug. Het sloeg niet aan bij het grote publiek. Ik waardeer hem zeer hoor, maar Titulaer schoot te ver door. Niet alles wat hij toonde had ook functionaliteit. Titulaers huis kostte toen al 12 miljoen gulden, dat was niet realistisch."
Zelfstandigheid
Smart Homes heeft de fakkel in zekere zin van Titulaer overgenomen. Maar de Eindhovense stichting wil dichterbij de realiteit blijven. Van Berlo maakt onderscheid tussen ‘klassieke’ en ‘moderne’ domotica. De eerste categorie wordt al op enige schaal in Nederland toegepast, vooral voor senioren en ook wel voor gehandicapten. Van Berlo: "Voor ouderen is bijvoorbeeld een afstandbediening om de gordijnen te sluiten heel handig."
Kenmerkend voor ‘moderne’ domotica is dat een functie als het gemotoriseerd sluiten van gordijnen onderdeel wordt van het ‘nachtprogramma’ van een woning. Met behulp van een intelligente meterkast regelt zo’n programma zaken als verlichting, temperatuur en beveiliging. Integratie met WAP- of Umts-telefonie maakt bediening van het systeem op afstand ook mogelijk.
De klassieke domotica vindt zijn weg wel, constateert Van Berlo. Hoe kijkt hij aan tegen de sombere visie van het Senter op moderne domotica? Van Berlo: "De brochure ademt uit dat er te weinig gebeurt. Ik denk dat het wel meevalt. De introductie van netwerken in de woning gaat inderdaad minder snel. Er zijn veel afstemmingsproblemen. Maar het is niet zo dat men afwacht of er iets gebeurt. Ik ben dagelijks bij allerlei projecten betrokken. Het veld is volop in beweging."
Toch wordt zijn ‘Slimste Woning van Nederland’ een paar maanden te laat opgeleverd vanwege de lange periode die de participanten nodig hadden om tot deelname te besluiten. En wat Neerlands nationale nieuwbouwwijk betreft: in Leidsche Rijn is domotica ook nog een exotisch begrip.
Terwijl dat nu precies is wat het Senter graag zou zien: dat er een begin gemaakt wordt met het op grote schaal integreren van domotica in bouwprojecten. Het Senter erkent dat de traditionele domotica inmiddels wel een markt gevonden heeft, maar het is een niche-markt die nog erg gericht is op techniek. De toekomst ligt in domotica als massamarkt, met een veelheid aan plug-en-play-diensten voor grote aantallen consumenten.
Zelf bouwen
‘Living Tomorrow’ doet in België wat ‘Smart Homes’ in Nederland doet. In het Belgische Vilvoorde heeft de stichting een flink complex neergezet, waar behalve een woning ook een kantoor in opgenomen is.
"De ontwikkeling in Nederland is nog niet zo ver als hier", stelt ir. J. de Vos van Living Tomorrow. "In de afgelopen jaren zijn de kosten van allerlei toepassingen flink gedaald. Bij het grote publiek is er een vrij brede kennis over het onderwerp. Dat komt omdat veel Belgen zelf een huis laten bouwen. Zij vragen naar nieuwe technische oplossingen bij installatiebedrijven. In België is er een speciaal opleidingsprogramma voor installateurs, gericht op domotica."
Het gaat de Belgische particuliere huizenbouwer vooral om extra comfort, vertelt Vos. "Ook voor de koppeling van bewakingsvoorzieningen met woonhuisautomatisering is veel belangstelling."
Living Tomorrow ziet het gevaar dat domotica te ver van de consument afstaat, en streeft er daarom expliciet naar een brug te slaan tussen ‘markt en visie’. "Het komt aan op sensibilisering van de markt: duidelijk maken wat er kan", aldus Vos. Het Belgische Living Tomorrow gelooft dat het ook in Nederland die missie te vervullen heeft. Daarom opent het binnenkort in Amsterdam een nevenvestiging. Met behulp van grote partners wordt er een vergelijkbaar complex als in Vilvoorde opgezet.
Installatiebedrijf Leertouwer kreeg ook bezoek van de Belgen, maar zag af van deelname aan het Amsterdamse project toen het hoorde hoeveel geld er meegebracht moest worden: ettelijke miljoenen. Living Tomorrow zegt overeenkomsten te hebben met grote bedrijven als Unilever, Telfort en Nederlandse banken en energiebedrijven. Is Nederland niet te klein voor twee organisaties die via peperdure modelwoningen domotica aan de man proberen te brengen?
"Wij willen ons niet met Living Tomorrow vergelijken”, reageert directeur Van Berlo van Smart Homes. "Ze hanteren een ander uitgangspunt. Het lijkt veel op wat Chriet Titulaer deed. Het project heet ‘Living Tomorrow’ maar het gaat meer over wat er pas over drie tot vijf jaar mogelijk is. Ze demonstreren bijvoorbeeld vingerafdrukherkenning om de voordeur te openen. Dat doen wij niet. Ons huis gaat met een magneetkaart open: dat is al een hele stap vooruit voor mensen. Het is nog relatief duur, maar wel realistisch. Zaken als iriscopie en spraakherkenning zijn nog niet haalbaar voor het grote publiek. Wij hebben het over een woning die je nu kunt bouwen."
"Wij richten ons meer op de maatschappij van de toekomst", bevestigt Vos van Living Tomorrow. "Domotica is maar één van de twaalf thema’s die we in Amsterdam aan de orde gaan stellen. We geven bezoekers een kijkje in de nabije toekomst van hun woon- en werkomgeving. Smart Homes richt zich puur op de automatisering van de woning."
Rol overheid
Wat de hindernissen ook mogen zijn, domotica heeft de potentie het aanzien en het gebruik van woningen ingrijpend te veranderen. Vooral de stap naar domotica-netwerken die kunnen communiceren met leveranciers van diensten buiten de woning is belangrijk.
Om die ontwikkeling te bespoedigen, suggereert het Senter dat de overheid misschien toch maar zelf de ‘spade ter hand moet nemen’. Daarmee kan zij de toepassing van domotica stimuleren en voor de toekomst de toegankelijkheid ook garanderen.
Het mes kan aan twee kanten snijden: een klimaat- en energiebeheersysteem dat op afstand door bijvoorbeeld het energiebedrijf geleverd wordt, kan helpen het energiegebruik in woningen omlaag te brengen. Domotica kan de kosten temperen die gepaard gaan met vergrijzing en toenemende behoefte aan zorg op maat.
In de provincie Brabant is de suggestie van het Senter al realiteit. Het provinciebestuur ziet veel in de bijdrage van domotica aan de zelfstandigheid van ouderen. Daardoor verrijzen in diverse steden en dorpen in Brabant de eerste projecten in de sociale sector waarin domotica-toepassingen een serieuze plek hebben gekregen.
Stabiliteit
Over één onderwerp zwijgt de trendanalyse van het Senter als het graf: de betrouwbaarheid en stabiliteit van domotica-systemen. Een pc die vastloopt is nog tot daar aan toe. Maar een geautomatiseerde woning waarvan het licht niet meer aan wil en waarvan de deuren niet meer sluiten levert een acuut probleem op.
"Wij krijgen wel vragen over de kwetsbaarheid van onze oplossingen, bijvoorbeeld bij automatische deursloten”, zegt Vos van Living Tomorrow. "Men is gewend de deur met een sleutel op slot te doen, en men is bang dat het slot dienst kan weigeren als het met een magneetpasje werkt. Dat zijn toch vaak ongegronde angsten. Er zijn tegenwoordig ook al auto’s die starten zonder sleutel. Men moet zich wel realiseren dat het bij domotica niet gaat om techniek die verbonden is aan klassieke pc’s. Het gaat om ingebouwde techniek, zoals die ook in de luchtvaart al veel toegepast wordt. Dat is toch geen reden om niet in het vliegtuig te stappen?"
"Mijn computer loopt elke week wel een keer vast. Dat mag blijkbaar van de producent", zegt een cynische Van Berlo van Smart Homes. Hij wil meer aandacht voor het risico van een crashende meterkast. "Computers krijgen bij de toepassing van domotica zeker een grotere rol in huis. De mate waarin bepaalde toepassingen onderhouden moeten en kunnen worden is wel degelijk een probleem bij domotica."
Auke Schouwstra Freelance Medewerker
Vaak nog vooral comfort
"Domotica is niet voorbehouden aan yuppen of bejaarden” bezweert A. van Berlo van de stichting Smart Homes in Eindhoven. Toch bevat de website van de stichting (http://www.smart-homes.org) een beschrijving van domotica-toepassingen die vooral gericht lijken op verwende éénpersoons-huishoudens.
De intelligente woning volgens Smart Homes: "Het is 6 uur, een half uur voor u normaal opstaat. De thermostaat op de slaapkamer informeert de cv-ketel om de temperatuur op slaapkamer en badkamer alvast naar een behaaglijke 21 graden te brengen. Om tien voor half zeven zet het koffiezetapparaat zich zelf aan, terwijl de handdoek op de badkamer en de vloer verwarmd worden. Om half zeven klinkt uw favoriete ochtendradioprogramma door de luidsprekers in uw slaapkamer. Tegelijkertijd gaat de slaapkamerlamp op 5 procent capaciteit aan. Binnen 5 minuten wordt het licht geleidelijk feller, zoals bij zonsopkomst."
"Zodra u uw voeten naast het bed plaatst gaan automatisch lampen aan die u naar de badkamer en keuken leiden. U begeeft zich naar de badkamer, waar alvast automatisch de douche begint te sproeien op de door u gewenste temperatuur. Op weg naar de keuken passeert u sensoren, die alvast automatisch de keukenverlichting aandoen."
"U drukt op een knop, waarmee de nieuwskoppen op een scherm zichtbaar worden. Op weg naar de voordeur drukt u op een knop, waarmee u de woning laat weten dat u weggaat: alle lampen gaan uit, gordijnen gaan automatisch open, het koffiezetapparaat gaat uit, de verwarming enkele graden lager en het inbraakalarm automatisch aan."
